رابطه عقل و ايمان | کتابخانه مجازی الفبا

چه رابطه اي بين عقل و ايمان وجود دارد؟

تبيين رابطه عقل و ايمان در گرو تبيين چيستي عقل و ايمان است و بيان اين مطلب فراتر از گنجايش اين نامه است و كتابي مستقل را طلب مي كند كما اينكه در اين رابطه كتب مستقلي نيز نگاشته شده است لذا ما به برخي از نظرات بسنده مي كنيم.
عقل بر دو قسم است: عقل نظري و عقل عملي، عقل نظري‌، عقل ادراك كننده و انديشه و استدلال گر است و عقل عملي كارش انگيزش و تحريك و گرايش است.
برخي گفته اند ايمان از مقوله تصديق است؛ يعني ايمان همان معرفت است بنابراين اگر دانست كه خدايي وجود دارد به او ايمان دارد. طبق اين تعريف ايمان كار عقل نظري خواهد بود. اما عده اي ديگر اين تعريف نقده كرده و گفته اند كه ايمان صرف تصديق عقلي نيست بلكه ايمان تصديق قلبي است . اين خود دو معني مي تواند داشته باشد:
معني اول اين است كه ايمان از سنخ گرايش است كه در اين صورت ايمان كار عقل عملي خواهد بود و عقل نظري مقدمه آن خواهد بود چون تا انسان به چيزي معرفت نداشته باشد به آن گرايش پيدا نمي كند. اما هر معرفتي مستلزم گرايش نيست لذا عقل نظري براي ايمان لازم است ولي كافي نيست.
معني دوم اين است كه ايمان نوعي تصديق و معرفت است ولي نه تصديق عقلي و مفهومي و از سنخ علم حصولي بلكه نوعي تصديق قلبي، حضوري و فطري كه خود اين تصديق نيز مراتبي دارد مراتب پايين آن در افراد عادي است و مرتبه متوسط آن در اهل كشف و شهود است و مرتبه عالي آن انبياء و اوصياء و اولياء است.
طبق اين بيان ايمان عقلي نيست لكن استدلال و انديشه عقل از آن جهت كه شكوفا كننده معرفتهاي فطري است در شكوفا شدن ايمان نقش دارد. لذا طبق اين بيان عقل نظري و عقل عملي هر دو براي ايمان لازمند ولي كافي نيستند. عقل نظري با كشف حقايق فطرت و قلب را از افتادن در راه هاي باطل حفظ مي كند و مسير را مشخص مي كند و عقل، با انگيزش و تحريك باعث شكوفا شدن ايمان قلبي مي شود.
گروهي نيز بويژه در ميان مسيحيان وجود دارند كه معتقدند بين عقل و ايمان هيچ گونه تلازم و ارتباطي وجود ندارد و حساب ايمان از عقل جداست و حتي برخي از آنها عقل و تعقل را ضد ايمان و رهزن ايمان مي دانند. برخي نيز تعقل را بعد از ايمان مي دانند و مي گويند اول ايمان بياور و آنگه تعقل كن.
اما آنچه از آيات و روايات به وضوح استفاده مي شود اين است كه بين عقل و ايمان تلازم جدي وجود دارد و ايمان اصطلاحي بدون عقل و تعقل معني ندارد. در روايات آمده است كه «ايمان ندارد آنكه عقل ندارد» همچنين نقش عقل نسبت به ايمان را مثل نقش پيامبر نسبت به ايمان معرفي كرده و آن را پيامبر درون ناميده اند.»
براي مطالعه بيشتر به منابع زير مراجعه فرماييد:
- عقل و اعتقاد ديني، مايل پترسون، ويليام هاسكر، بروس رايشنباخ، ديويد بازينجر
- نظريه ايمان در عصر كلام وقرآن، محسن جوادي
- عقل روحي، حسن يوسفيان، احمدحسين شريفي

پرسمان دانشجویی