فلسفه خلقت جن و انس | کتابخانه مجازی الفبا

چرا خدا جن و انس را آفريد؟ شرح کاملي از آفرينش انس و جن مي خواستم.

از نظر قرآن جهان آفرينش بيهوده خلق نشده است؛ بلكه تمامى اجزا و عناصر آن براى هدف و غرض مشخصى خلق شده‏اند. در آيات زيادى از قرآن به هدفدارى آفرينش جهان و آدميان اشاره شده است؛ از جمله:
«إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولِي الْأَلْبابِ. الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ»؛ آل عمران (3)، آيه 190 - 191.؛ «مسلماً در آفرينش آسمان‏ها و زمين و آمد و رفت شب و روز، براى صاحبان عقل و انديشه آياتى است؛ كسانى كه خداوند را در حال ايستادن و نشستن و آن هنگام كه بر پهلو خوابيده‏اند، به ياد مى‏آورند و در آفرينش آسمان‏ها و زمين مى‏انديشند [و مى‏گويند:] بارالها! اين [جهان‏] را بيهوده نيافريده‏اى، منزّهى تو، ما را از عذاب آتش نگاه‏دار».
آيات فوق انسان را به انديشه وا مى‏دارد و مى‏فهماند كه مشاهده بدون انديشه و تفكر ره به جايى نمى‏برد.
در آيه‏اى ديگر مى‏فرمايد:
«رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏»؛ آيات متعدد ديگرى بر هدفمندى آفرينش تأكيد نموده از جمله: ص (38)، آيه 27 ؛ انبيا (21)، آيه 16 ؛ دخان (44)، آيه 38 ؛ نحل (16)، آيه 3 ؛ زمر (39)، آيه 5 ؛ انعام (6)، آيه 73 ؛ ابراهيم (14)، آيه 19 ؛ تغابن (64)، آيه 3 ؛ عنكبوت (29)، آيه 44 ؛ روم (30)، آيه 8.؛ «پروردگار ما كسى است كه به هر موجودى، خلقت مناسب او را عطا كرد و آن گاه هدايت نمود».
در اين آيه به دو اصل اساسى اشاره شده است: نخست اينكه خداوند به هر موجودى آنچه را نياز داشته، عطا كرده است. ديگر آنكه هر موجودى، به گونه‏اى هدايت شده است كه از همه نيروهاى خود در پايندگى حيات استفاده كند و به هدف نهايى وجود خود نائل آيد.

هدفمندى آفرينش انسان‏
قرآن بر هدفدارى خلقت انسان به طور ويژه تأكيد مى‏كند:
«أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ مؤمنون (23)، آيه 115.؛ «آيا پنداشته‏ايد كه شما را بيهوده آفريده‏ايم و به سوى ما بازگشت نمى‏كنيد؟»
«أَيَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى»؛ قيامت (75)، آيه .؛ «آيا انسان گمان مى‏كند، به حال خود رها شده است؟»
آيات فوق نشان مى‏دهد كه:
1. انسان بيهوده آفريده نشده و آفرينش او هدفدار است.
2. به حال خود واگذار نشده و همواره مورد هدايت، دستگيرى و نظارت خداوند است.
3. مقصد نهايى آفرينش انسان، مبدأ هستى و پروردگار جهانيان است.
آيات ديگرى از قرآن به نحو جزئى و تفصيلى پرده از رازهاى آفرينش برمى‏دارد؛ از جمله:
الف. علم و معرفت‏
«اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً»؛ طلاق (65)، آيه 12.؛ «خداوند كسى است كه هفت آسمان را آفريد و از زمين نيز نظير آن را آفريد. فرمان الهى در ميان آنها نازل مى‏شود، تابدانيد كه خداوند، بر هر چيزى توانا است و به همه موجودات احاطه علمى دارد».
در اين آيه آگاهى انسان از علم و قدرت مطلقه خداوند (معرفت پروردگار كه تشكيل دهنده بعد معرفتى كمال انسانى است) به عنوان هدف آفرينش معرفى شده است.
ب. آزمايش و امتحان‏
«الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً»؛ ملك (67)، آيه 2.؛ «خداى سبحان، كسى است كه مرگ و حيات را رقم زد، تا شما را بيازمايد كدامين‏تان عمل شايسته‏ترى داريد؟»
مراد از آزمون الهى كشف رازهاى پوشيده و ناپيدا نيست؛ بلكه منظور از آن، فراهم آوردن شرايط براى رشد استعدادها و شكوفاسازى آن است. چون انسان موجودى مختار است و كمال او اختيارى است، آزمون الهى در مورد انسان اين است كه همه شرايط گزينش راه نيك و بد را در اختيار او نهد تا استعدادهاى خود را به كمك آنها به فعليت برساند و راه درست را انتخاب كند.
ج. عبادت‏
«ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ»؛ ذاريات (51)، آيه 56.؛ «جن و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا عبادت كنند».
در اين آيه، هدف اصلى خلقت عبادت خداى سبحان بيان شده است. در رابطه با اينكه چرا عبادت الهى به عنوان هدف آفرينش ذكر شده توجه به چند نكته لازم است:
يكم. براساس جهان بينى قرآنى، هر حركت و عمل مثبتى كه با انگيزه تقرب به سوى خدا انجام گيرد، عبادت است و عبادت منحصر به مناسك خاصى چون دعا و نيايش نيست. همه فعاليت‏هاى علمى، اقتصادى، سياسى و... در صورتى كه هماهنگ با نظام ارزشى و انگيزه‏هاى الهى باشد، عبادت است و انسان مى‏تواند در همه احوال - حتى خوردن و خوابيدن و مرگ و زندگى - يكپارچه خدايى و در جهت تكامل و تقرب به خدا قرار گيرد: «قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ»؛ انعام (6)، آيه 162.. البته عبادت به معناى خاص آن؛ يعنى، نيايش و مناسك ويژه، جايگاه خاص و بسيار مهمى در دين دارد.
دوم. توجه به فلسفه عبادت داراى اهميت بسيارى است. اميرمؤمنان(عليه السلام) در اين باره مى‏فرمايد: «فَاِنَّ اللَّهِ سُبحانَهُ و تَعالى‏ خَلَقَ الْخَلقَ حينَ خَلَقَهُمْ غَنياً عَنْ طاعَتِهِم آمِناً مِنْ مَعْصيَتِهِم لأَنَّهُ لاتَضُرِّهُ معصيةُ مَنْ عَصاهُ و لا تَنْفَعُهُ طاعَةُ مَنْ أَطاعَهُ»؛ نهج البلاغه، خطبه 194.؛ «خداوند سبحان مخلوقات را آفريد؛ در حالى كه از اطاعت آنها بى‏نياز و از معصيتشان در امان بود؛ زيرا نه نافرمانى گناهكاران به او زيان مى‏رساند و نه اطاعت مطيعان به او نفعى مى‏بخشد».
زعشق ناتمام ما، جمال يار مستغنى اس‏ به آب و رنگ و خال و خط، چه حاجت روى زيبا را

عبادت، آثار مثبت بسيارى در حيات اين جهانى و آن جهانى دارد جهت آگاهى بيشتر در اين باره بنگريد: شهيد مطهرى، يادداشت‏ها، ج 6، مدخل عبادت، ج 4، مدخل نيايش، تهران: صدرا. و داراى حكمت‏هاى زيادى است؛ از جمله:
1. نيازى فطرى و مطلوبى ذاتى؛
2. راهى به سوى خوديابى و رهايى از پوچى؛
3. پرواز به فراخناى فرامادى هستى و گذر از تنگناى ماديت؛
4. كسب يقين؛
5. پيروزى روح بر بدن؛
6. سلامت و آرامش روان؛
7. ربوبيت و ولايت بر نفس و تسلط بر قواى نفسانى؛
8. تقرب به خدا؛
9. پشتوانه اخلاق و ايمان؛
10. پشتوانه قانون و اجتماع؛
11. پرورش نيكخواهى؛
12. تربيت و سازندگى و... جهت آگاهى بيشتر بنگريد:
الف. حميدرضا شاكرين، دين‏شناسى و فرق و مذاهب، قم: معارف، 1386.
ب. همو، چلچراغ حكمت (فلسفه احكام و اجتهاد و تقليد)، تهران، كانون انديشه جوان..
د. رحمت الهى‏
«وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ»؛ هود (11)، آيات 118 و 119.
؛ «و اگر پروردگار تو مى‏خواست همه مردم را يك امت متشكل قرار مى‏داد؛ ولى آنان همواره مختلف هستند، مگر آنكه را پروردگارت رحم كند و براى همين آنان را آفريده است». با دقت در محتواى آيات ياد شده روشن مى‏شود كه بين اين اهداف، چندگانگى و تضادى وجود ندارد؛ بلكه بعضى از اهداف مقدماتى، برخى متوسط و بخشى نيز نهايى و نتيجه هستند. بنابراين براساس آيات قرآنى هدف آفرينش انسان، تجلّى رحمت الهى و قرار دادن انسان در جهت كمال و سعادت پايدار و جاودان است كه با گزينش اختيارى راه برتر و پيمودن طريق بندگى و عبوديت پروردگار به دست مى‏آيد.

چيستى جن‏
در عالم هستى برخى از موجودات غيرمحسوس‏اند و با حواس طبيعى قابل درك نيستند. يكى از اين موجودات «جن» است. جن كه در اصل معناى «پوشيدگى» دارد، از چشم انسان پوشيده است. قرآن وجود اين موجود را تصديق كرده و سوره‏اى به نام «جن» در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهى از اين موجود به «جان» ياد مى‏شود الرحمن (55)، آيه 39 و حجر (15)، آيه 27..
ماهيت و حقيقت اين موجود، چندان براى ما روشن نيست؛ ولى از پاره‏اى آيات و روايات مى‏توان به بعضى مشخصات آن دست يافت، از جمله:
1. از آتش آفريده شده و خلق آن پيش از آفرينش انسان است‏ حجر (15)، آيه 27 ؛ الرحمن (55)، آيه 15..
2. مانند انسان مكلف و مسئول است‏ ذاريات (51)، آيه 56..
3. دسته‏اى از آنها مؤمن و گروهى كافر و عده‏اى نيك و برخى زشت كرداراند جن (72)، آيات 11 و 14 و 15 ؛ احقاف (46)، آيه 31..
4. برخى از آنها مرد و پاره‏اى ديگر زن هستند و توليد مثل مى‏كنند جن (72)، آيه 6.
5. زندگى مى‏كنند و مى‏ميرند احقاف (46)، آيه 18؛ نگا: الميزان، علامه سيد محمد حسين طباطبايى، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، چاپ پنجم‏1371، ج 20، ص 41..
6. داراى شعور و اراده‏اند و مى‏توانند با سرعت حركت كنند؛ مانند قصه حضرت سليمان و تخت بلقيس (ملكه سبا) نمل (27)، آيه 38- 39..
7. مسخّر انسان مى‏گردند؛ در اين رابطه قرآن تنها به قضيه حضرت سليمان اشاره كرده است كه علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان‏ها، جن نيز در اختيار و به فرمان او بودند نگا: نمل (27)، آيات 17 تا 39 ؛ سبأ(34)، آيه 12 - 14 ؛ انبياء (21)، آيه 82..
8. در روايات آمده است: جن مؤمن، مسخر پيامبران و امامان مى‏شوند و به آنان خدمت مى‏كنند. كسانى كه به اذن الهى ولايتى دارند، مى‏توانند جنيان كافر را نيز تحت فرمان خود درآورند نگا: مصباح يزدى، محمد تقى، معارف قرآن، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى، قم، چاپ دوم 1378 - ص 313 - 312..
9. از پاره‏اى آيات و روايات معلوم مى‏شود كه جنيان به پيامبر خدا(ص) ايمان آورده‏اند جن (72)، آيه 1 ؛ احقاف (46)، آيه 29 - 32..
اينكه جن در كجاى زمين قرار دارد، به طور واضح و مشخص مطرح نشده است، اما برخى از روايات، به اماكنى كه در آنجا حضور بيشترى دارند اشاره كرده است‏ نگا: معارف قرآن، ص 309 - 311..

چرايى جن‏
با توجه به توضيحات بالا، روشن مى‏شود كه جن داراى اراده و اختيار بوده، ولى از جهت آگاهى و شعور از انسان پايين‏تر است.
جن هم مانند انسان، موجودى است كه امكان خلقش بوده و فيض و رحمت مطلق الهى به وجود آنها تعلّق گرفته است. خداوند متعال آنها را همچون انسان مختار آفريده و راه كمالشان را مسير معرفت و عبادت قرار داده است. «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ»؛ ذاريات (51)، آيه 51.. به عبارت ديگر همان فلسفه‏اى كه در مورد آفرينش انسان وجود دارد، در مورد جن نيز مطرح است.

جن و انسان‏
اجمالاً مى‏دانيم جن، گاهى در زندگى انسان تأثير گذاشته و برخى از انسان‏ها نيز در زندگى جنيان مؤثر مى‏باشند. اما اين موضوع به دليل ناپيدا و پنهان بودن، با افسانه‏سازى‏هايى همراه شده كه به بيشتر آنها نمى‏توان اعتماد كرد.
جنيان مى‏توانند با برخى از انسان‏ها ارتباط برقرار كنند. برحسب روايات آنان با انبيا و ائمه(ع) ارتباط داشتند. گاهى نيز ارتباط بعضى از انسان‏ها با جن مشرك و كافر، موجب افزايش گمراهى و طغيان آنها مى‏شود: «وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزادُوهُمْ رَهَقاً»؛ جن (72)، آيه 6.؛ «و اينكه مردانى از بشر به مردانى از جن پناه مى‏بردند و آنها سبب افزايش گمراهى و طغيان ايشان مى‏شدند».
بنابراين جن - چه مؤمن و چه كافر با انسان ارتباط برقرار مى‏كند. اين موضوع به صراحت در قرآن و روايات وارد شده است‏.
براى آگاهى بيشتر ر.ك:
الف. الجن فى الكتاب والسنه، اعداد ولى زاربن شاه زالدين، دارالبشائر الاسلاميه، بيروت، چاپ اول 1996 م، ص 88 - 94 و بقيه كتاب در مورد مختصات و ماهيت جن.
ب. الجن فى القرآن والسنه، عبدالامير على مهنّا، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، بيروت، چاپ اول، 1992م، ص 31 - 33 و بقيه مباحث هم خواندنى است.
ج. الجن بين الاشارات القرآنية وعلم الفيزياء، عبدالرحمن محمد الرفاعى، مكتبه مربوسى الصغير، چاپ اول 1997م
د. جن و شيطان، عليرضا رجالى تهران، نشر نبوغ،(منبع فارسى).
ه. دانستنى‏هايى درباره جن، ابوعلى خداكرمى، ص 189 - 41.

پرسمان دانشجویی