تفكر در ذات خدا | کتابخانه مجازی الفبا

چرا خداوند در قرآن (فكر مي كنم سوره كهف) فرموده درباره ماهيت وجودي شان بحث نكنيم و در آن باره استدلال ننماييم؟

كنه ذات حق كه از آن به ((هويت غيبيه )), ((غيب ذات )), ((مقام ذات )), ((مرتبه ي ذات )) و گاهي هم به الفاظ ديگر مانند ((عنقائ)) و ((غيب الغيوب )) تعبير آورده مي شود, وجود صرف و صرف وجود است . هيچ گونه حدي ندارد و غير محدود است . از جميع تعينات , چه مفهومي و چه مصداقي مبراست . نه نامي دارد, و نه نشاني , نه اسمي دارد, نه رسم و صفتي . نه با اسم يا صفتي مقيد است , و نه با عدم آن اسم يا صفت . نه با تعيين خاصي متعين است و نه با عدم همان تعين . حتي با ((اطلاق )) و ((عدم تعين )) هم مقيد نيست . زيرا ((اطلاق )) و ((عدم تعيين )) نيز به جاي خود نوعي تعيين , و نوعي قيد است , و مقام ذات از آن هم منزه و مبراست . تعينات الهي و وصفي , و به تعبيري , اسمائ و صفات حق , همه از مقام ذات متائخرند, و همه در مقام تجلي به ظهور مي رسند. در تجلي ذات غيبي است كه اين اسم و آن اسم , و اين صفت و آن صفت مطرح مي گردد. بنابر این شناخت انسان از خدا از طریق اوصاف است و هیچ کس را قدرت احاطه بر کنه ذات احدی نیست.
عنقا شکار کس نشود دام باز گیر
بنابر این نهی از تفکر در ذات خدا در واقع بیان یک واقعیت است که همه پیروان ادیان الهی و فیلسوفان و اندیشمندان و عارفان به آن معترفند.
از طرف دیگر تعبیر به ماهیت در مورد خدا درست نیست .فلاسفه اشاره دارند آن است که ذهن بشر همواره با ماهيت ها انس گرفته است، ماهيتها همان چيستي است که ذهن درک مي کند. يعني ذهن بشر براي هر چيزي دو حيثيت قائل مي شود. يکي اصل وجود و ديگري چيستي و چگونگي آن. در عين حال بايد توجه داشت که ماهيت از نظر فلسفي حد شيئ است. به عبارت ديگر هر يک از اشياي پيرامون ما داراي محدوديت هيا از نظر زمان، مکان و کمالات وجودي هستند. هر موجودي بهره و حظي از کمالات دارد که ديگري ندارد و چيستي و ماهيت شيئ در واقع بيانگر مرز و حد و محدوده کمالي و وجودي آن است. اما خداوند ماهيت ندارد زيرا او وجود صرف و محض است. يعني هيچ گونه محدوديت وجودي براي او متصور نيست. وجود او عين همه کمالات بدون اندک محدوديت و کاستي است؛ از اين رو او حد و ماهيت و چيستي ندارد.
بنابراين ظرف وجودي بشر نمي تواند به او احاطه پيدا کند. بنابراين براي شناخت او راه تشبيه استعلايي را مي پيمايد. يعني مي گويد: ما کمالات متعددي را در جهان هستي مانند حيات، قدرت، علم و ... را درک مي کنيم هرگاه يعني صفات کمالي را در بي نهايت در نظر بگيريم مي توانيم به آن حضرت نسبت دهيم بدون هيچ محدوديت و اموري که نقص تلقي شود و بايد بدانيم که اين صفات در عين يکي بودن، عين ذات حضرت حق هستند. يک حقيقت برين وجود دارد که هرگاه به مقام ذات او توجه شود، صفات ذاتي انتزاع مي شود و هرگاه فعل او را در نظر گرفته شود، صفات فعل قابل انتزاع خواهد بود.
چند کتاب براي خدا شناسي:
- راه خداشناسي، استاد جعفر سبحاني
- راه شناخت خدا، محمدي ري شهري
- آفريدگار جهان، آيت‏الله مكارم شيرازى
- خدا را چگونه بشناسيم، آيت‏الله مكارم شيرازى
- اصول عقايد، استاد محسن قرائتي
- خدا در قرآن، شهيد بهشتي
- دوره پنج جلدي مقدمه اي بر جهان بيني توحيدي، استاد شهيد مرتضي مطهري(ره)
- توحيد، شهيد دستغيب شيرازي
- نشان از بى‏نشان‏ها، مرحوم حسنعلى اصفهانى، ص 166 153
- تبيين براهين اثبات خدا، آيت الله جوادي آملي، مركز نشر اسراء قم

پرسمان دانشجویی