لوح محفوظ و محو و اثبات | کتابخانه مجازی الفبا

آيا چيزي در لوح محو و اثبات هست که در لوح محفوظ نباشد؟

در هندسه عالم با ترسيم حکمت متعاليه، عالم به سه بخش عالم عقل يا عالم ارواح و عالم مثال يا عالم برزخ و عالم طبيعت يا عالم ماده تقسيم مي شود. عالم عقل، عالم مجرد از ماده و آثار و خواص ماده است و حقايق تمام موجودات عالم ماده در اين عالم به صورت کلي و ثابت موجود است. در اين عالم هر موجودي خود يک نوع است در عين اينکه يک فرد است. اين حقيقت کلي وقتي به مرتبه پايينتر تنزل مي يابد به صورت مجرد مثالي ظهور مي کند که مجرد از ماده بوده ولي برخي از آثار عالم ماده مثل رنگ و شکل را داراست ولي از حرکت و زمان و تغيير در اين عالم خبري نيست و پايين تر از عالم مثال، عالم ماده است که عالم حرکت و تغيير است بلکه خود عين سيلان و وجود سيال است. در فلسفه اسلامي براي هر موجود مادي اعم از انسان و حيوان و نبات و جماد نفسي نيز اثبات مي شود که این نفس از يک حيث موجود مثالي و از حيثي ديگر موجود ی مادي است و مي تواند تا مرحله ی مجرد عقلي نيز ترقي کند. نفس از آن حيث که موجودي مثالي است ثابت و بدون تغيير است ولي از آن جهت که به ماده تعلق مي گيرد متحرک و متغير است. - البته فهم اين دقايق حکمي محتاج سالها تحصيل در فلسفه صدرايي است و با اين اندک توضيحات حق مطلب ادا نخواهد شد- مراد از «لوح محفوظ» يا «ام الکتاب» يا «قضا» در فرهنگ قرآن ظاهرا همان عالم عقول يا مرتبه اي از مراتب عالم عقل است که در آن مرتبه معاليل بر علل تامه ی خود مترتبند و آن قضايي است تبديل ناپذير و مصون از زوال و تغيير بنابراين لوح محفوظ مرتبه اي از مراتب وجود و مرتبه اي از علم فعلي خدا و ملکي از ملائک عظام الهي است و بر هر سه مورد دلائلي از روايات اهل بيت(عليهم السلام) موجود است. از اين روايات استفاده مي شود که لوح محفوظ متحد با وجود حضرت اسرافيل(عليه السلام) بوده و او به اذن خدا وحي را از اين لوح بر جبرئيل القاء مي کند وجبرئیل آن را بر انبياء نازل مي کند. هچنین نامه اعمال با اين لوح تطبيق مي شود و استعمال کلمه لوح براي بيان مقام ظهور و تفصيل است و مافوق لوح، قلم است که آن نيز مرتبه اي از علم فعلي خدا و ملکي اعظم از لوح است و در روايات است که قلم اولين مخلوق است و چون در روايات ديگر اول مخلوق را عقل و نور يا روح محمدي(ص) گفته اند معلوم مي شود که قلم با عقل اول و روح کلي نبي اکرم(ص) متحد است و آن مرتبه ی علم اجمالي(بسيط) است و فوق قلم، مرکب است که ساري در قلم و لوح است و در اصطلاح حکمت متعاليه و عرفان آن را وجود منبسط گويند.
لوح محو و اثبات ممکن است مرتبه ی پايين عالم مثال باشد که از آن تعبير به مرتبه قدر نيز مي شود و آن همان مرتبه نفس است که از يک حيث ثابت و از حيثي ديگر متغير است. نفس در مرتبه نزول و در قوس نزول از لوح محفوظ تنزل نموده و بلا تغيير است ولي در قوس صعود وابسته به مقتضيات و علل ناقصه خود است که يکي از آن علل، اختيار خود انسان است و نيز دعا و صدقه و ... از اقتضائاتند. پس نفس در بازگشت خود به لوح محفوظ و عالم تجرد تام ممکن است کاملا مطابق آن بازگردد و ممکن است غير مطابق با اصل خود بازگردد. اگر نفس در بازگشت عين اصل خود بود کتاب (نامه اعمال) او با «ام الکتاب» مطابق است و ام الکتاب يا لوح محفوظ، ميزان اعمال است و الا خود را مغبون خواهد ديد.
بنابراين هر چه در لوح محفوظ است در لوح محو و اثبات نيزوجود دارد البته در مقام نزول، يعني نفس آن هنگام که به امر مادي تعلق مي گيرد، بالقوه همه کمالاتي را که در لوح محفوظ داشت، داراست و بالفعل کردن آنها در مورد انسان وابسته به خود انسان است. البته اينجا اين شبهه پيش نيايد که نفس انسان قبل از خلقت بدن نيز وجود داشته است چون آنچه وجود داشته است حقيقت نفس بوده است که امري است کلي و بسيط و آن به نوعي عين همين نفس جزئي است و به نوعي غير آن است. حقيقت نفس يک حقيقت بسيط است که کثرت افرادي ندارد ولي نفوس جزئيه متکثرند به کثرت افراد و اشخاص- و چنانکه گفتيم درک کامل اين مباحث محتاج ساليان درازي تحصيل در رشته فلسفه و عرفان نظري است-
براي مطالعه بيشتر به کتب زير مراجعه فرماييد:
- رسائل توحيدي، تأليف علامه طباطبايي، ص174 الي 186
- الميزان، تأليف علامه طباطبايي، ج13، ص134 و ج2، ص22

پرسمان دانشجویی