کتاب اسلام شناسي شريعتي | کتابخانه مجازی الفبا

در کتاب اسلام شناسي دکتر شريعتي راجع به خاتميت مطالبي آمده است که انسان را بي نياز به وحي در عصر حاضر مي داند و تمدن اسلام و يونان را قادر به هدايت انسان مي داند. آيا چنين مطالبي درست بوده و به نظر پاسخ دهنده کتب ايشان (دکتر شريعتي) براي مطالعه توصيه مي شود؟

دکتر شريعتي در مورد خاتميت نظر ويژه اي دارند. ايشان در کتاب بازگشت که اثري قلمي و جزء آخرين نوشته هاي ايشان است فرموده اند: «در اسلام من خاتميت را به اين معنا مي فهمم که رسالتي را که تا کنون پيامبران، در ميان اقوام برعهده داشتند، از اين پس بر روشنفکران است که آن را ادامه دهند. روشنفکراني که نه دارنده اطلاعاتي در يکي از شعبه هاي علومند بلکه متفکراني که از آن شعور نبوت برخوردارند  ... اين روشنفکران را نبايد الزاما در ميان دانشمندان جست. ملاک روشنفکري تحصيل و تصديق نيست. اطلاعات علمي و فني نيست آگاهي اجتماعي و شم آرمان يابي و راه جويي و استعداد ويژه بينايي و هدايت و حقيقت شناسي است.»(کتاب بازگشت، ص151) و در جايي ديگر مي فرمايند: « در عصر وحي پيامبران بودند و پس از خاتميت که عصر «فکر» است، روشنفکرانند.»(کتاب بازگشت، ص155)
به نظر دکتر شريعتي علت انقطاع وحي و نبوت شروع عصر روشنفکري است و البته اين سخن جاري نقد بسيار دارد. يکي از نقدهاي اين سخن اين است که وجود روشنفکران منخصر به عصر حاضر نيست و در تمام اعضار روشنفکران بوده اند و ثانيا سالها بعد از پيامبر(ص) جامعه اسلامي خالي از روشنفکران واقعي بوده است اگر چه عالمان زيادي در جوامع اسلامي در اين اعصار حضور داشته اند. ثالثا عصر خاتميت، عصر انقطاع وحي تشريعي است نه عصر بي نيازي انسان از رهبري انسان معصوم. از نظر شيعه رهبر امت همواره انسان معصوم است. بنابراين امامت امتداد رسالت است و مهدويت امتداد امامت. رابعا روشنفکر با تعريفي که شريعتي ارائه مي دهد لزوما مسلمان و مؤمن نخواهد بود فلذا ايشان اشخاصي مثل فيدل کاسترو و ما همانا گاندي را هم روشنفکر مي دانند در حالي که اينها افرادي کافرند و انبياء آمده اند تا اين گونه افراد را هدايت کنند چگونه مي توان يک مارکسيست و يک بت پرست هند و را جانشينان انبياء دانست. خامسا خود اهل بيت(ع) بودند که شاگرداني در شاخه هاي مختلف علوم مثل کلام و فقه و حديث و ... پرورش مي دادند و آنها را وارثان علوم اهل بيت(ع) مي دانستند. سادسا سيره اهل بيت(ع) تربيت روح اجتهاد بود و خود اهل بيت(ع) مردم را به پيروي از مجتهدين فرا مي خواندند. الا ايّ حال سخني دکتر شريعتي در باب خاتميت سخن درستي به نظر نمي رسد.
اما در مورد شخصيت دکتر شريعتي گفتني است که وي شخصي انقلابي و ضد استبداد بود و تأثير فراواني در تحولات اجتماعي در دوره مبارزات مردم ايران عليه رژيم پهلوي داشت. وي سخنراني پرشور و حماسي و دردمند بود و به عنصر دين در مبارزات ضد استعماري و ضد استبدادي تأکيد مي ورزيد. تخصص اصلي ايشان در جامعه شناسي بود و آشنايي او با اسلام از سه طريق بود: 1. ايشان مدتي کوتاه در خدمت پدرشان و برخي ديگر از علما، برخي علوم اسلامي پايه را خوانده بودند. 2. مدتي نيز در فرانسه در محضر برخي اسلام شناسان اروپايي مثل ماسينون تلمذ کرده بودند. 3. عمده اطلاعات ايشان از اسلام نتيجه مطالعات شخصي ايشان بوده است و روشن است که با اين مقدار کسي نمي تواند يک اسلام شناس واقعي باشد چرا که مقدمات علوم حوزوي عمدتا مربوط به ادبيات عرب است و اسلام شناسان اروپايي صرفا گزارشگر اسلامند نه اسلام شناس به معني عالم به علوم اسلامي و با مطالعه شخصي نيز مي توان به علوم تخصصي اسلام دست يافت هر کدام از علوم اسلامي مثل فقه و کلام و فلسفه و ... نياز به ساليان درازي تحصيل دارند و با صرف مطالعه شخصي نمي توان به آن دست يافت و از همين روست که دکتر شريعتي در موارد زيادي در دين پژوهشي خود دچار آسيب هاي جدي هستند. اگر چه حرفها و نظرات بسيار جالبي نيز ارائه داده اند فلذا به نظر بنده مطالعه کتابهاي ايشان براي عالمان اسلامي مي تواند بسيار سودمند باشد و مي تواند آنها را با افق جديدي آشنا کند ولي براي افرادي که در علوم اسلامي و به ويژه در علم عقائد و کلام تخصص ندارند مطالعه مطالعه کتب ايشان خالي از خطر نخواهد بود. چرا که براي اين گونه افراد تشخيص نظرات درست از نادرست در مسائل تخصصي کار چندان آساني نيست. به نظر حقير براي اقشار تحصيلکرده اي که آشنا به علوم تخصصي حوزوي نيستند بهترين منابع مطالعه آثار استاد مطهري است البته مراد آثار غيرتخصصي ايشان است بنابراين توصيه بنده اين است که در مورد خاتميت به کتاب «خاتميت» و  کتاب «ختم نبوت» شهيد مطهري مراجعه نماييد.

پرسمان دانشجویی