علم الهي و مشکلات | کتابخانه مجازی الفبا

من خدايي را مي پرستم که آگاهي از همه چيز دارد. از بدو تولد تا مرگم را مي داند پس چرا باز مشکل به وجود مي آد؟

اگر مجموعه جهان هستي را مورد مطالعه و دقت قرار دهيم به اين حقيقت مي رسيم كه در نظام كل و در توازن عمومي وجود پستي ها وبلندي ها، فراز و نشيب ها، همواري ها و ناهمواري ها، تاريكي ها و روشنايي ها، رنج ها و لذت ها، موفقيت ها و ناكامي ها، همه لازم است. اصولا اگر اختلاف و تفاوت وجود نداشته باشد، از كثرت و تنوع نيز خبري نخواهد بود و تا سختي نباشد، خوشي و لذت به درستي درك و احساس نخواهد شد. سختي ها و گرفتاري ها، مقدمه كمال و پيشرفت است. ضربه ها، موجودات جماد و بي جان را نابود مي سازد و از قدرت آنها مي كاهد ولي موجودات زنده را تحريك مي كند و نيرومند مي سازد؛ «بس زيادت ها كه اندر نقص ها است».
گرفتاري ها و شدائد براي تكامل بشر لازم و ضروري است. اگر محنت ها و رنج ها نباشد، بشر تباه مي گردد. قرآن كريم مي فرمايد: «لقد خلقنا الانسان في كبد؛ مسلما ما انسان را در رنج و سختي آفريده ايم».(بلد، آيه 4)
انسان بايد مشقت ها را تحمل كند و سختي ها بكشد تا هستي لايق و شايسته را بيابد. تضاد و كشمكش، شلاق تكامل است. موجودات زنده با اين شلاق، راه خود را به سوي كمال مي پيمايند. يكسره در خوشي و لذت بودن و در ناز و نعمت زيستن و از سختي ها دوري گزيدن، موجب ضعف و ناتواني مي گردد و بر عكس، زندگي كردن، در شرايط دشوار و ناهموار، آدمي را نيرومند و چابك مي سازد و جوهر هستي او را آبديده و توانا مي گرداند. به فرموده امير مؤمنان(ع): درختان بياباني كه از مراقبت و رسيدگي مرتب باغبان بي بهره اند، چوب محكم تر و با دوام تري دارند و بر عكس درختان باغ كه دائما تحت مراقبت و رسيدگي قرار دارند سست تر و كم دوامتر هستند».(نهج البلاغه، نامه 45)
خداوند متعال مي فرمايد: «و لنبولنك بشيء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرين؛ بي شك شما را با مقداري از ترس، گرسنگي و آفت در مال ها و جان ها وميوه ها مي آزمايم، و انسان صبور و با استقامت را مژده و بشارت ده».(بقره، آيه 155)
يعني بلاها و گرفتاري ها براي انسان هاي صابر و شكيبا و استوار، سودمند و مفيد است و آثار نيك و ارزشمندي در آنها ايجاد مي كند و در چنين وضعيتي بايد به آنها مژده داد. خداوند براي تربيت و پرورش انسان، دو برنامه تشريعي و تكويني دارد و هر برنامه شامل سختي ها و شدائد است. در برنامه تشريعي، عبادات را قرار داده و در برنامه تكويني، مصائب و سختي ها را سر راه انسان ها قرار داده است. روزه، حج، جهاد، انفاق و نماز شدائدي است كه با تكليف ايجاد گرديده و صبر و استقامت در انجام آنها سبب تكميل نفوس و پرورش استعداد هاي عالي انساني است. گرسنگي، فقر، ترس، تلفات مالي و جاني، شدائيدي است كه در تكوين پديد آورده شده است و به طور قهري انسان را در بر مي گيرد.
بنابراين كشمكش يك پايه اساسي زندگي انسان ها و يك عنصر اصلي در سرشت بشر است. فرمول اصلي آفرينش جهان، فرمول تضاد است و دنيا جز مجموعه اي از اضداد نيست. هستي و نيستي، بقا و فنا، سلامتي و بيماري، دارايي و نداري، پيري و جواني و بالاخره خوشبختي و بدبختي در اين جهان توأمند؛ «گنج و مار و گل و خار و غم و شادي بهمند».
مولوي مي گويد:
رنج، گنج آمد كه رحمت ها در او است مغز تازه شد چو بخراشيد پوست

اي برادر موضع تاريك و سرد صبر كردن بر غم و سستي و درد

چشمه حيوان و جام مستي است كان بلندي ها همه در پستي است

آن بهاران مضمر است اندر خزان در بهار است آن خزان مگريز از آن

همره غم باش و با وحشت بساز مي طلب در مرگ خود عمر دراز

تغييرپذيري ماده جهان و پديد آمدن تكامل، ناشي از تضاد است. اگر تضاد نمي بود هرگز تنوع و تكامل رخ نمي داد و عالم هر لحظه نقش تازه بازي نمي كرد و نقوشي جديد بر صفحه گيتي پديدار نمي شد.(براي مطالعه بيشتر ر.ك: عدل الهي، شهيد مطهري(ره)، بحث فوائد شرور)
. افرادي كه به خدا نزديك تر و داراي ايمان بيشتري هستند، رنج و سختي آنان بيشتر است و اين به خاطر آن است كه اين جهان، جهان عمل و تكليف است و آخرت، جهان حساب و جزاي اعمال است. افرادي كه داراي ايمان هستند، تلاش بسياري در راه خدا انجام مي دهند و بسياري از رنج و سختي آنان رنج هايي است كه با انجام اعمال نيك، در راه عبوديت و بندگي خدا آنها را متحمل مي شوند.
2- يكي از مقامات افراد برجسته و اولياي خدا، صبر و پايداري در مقابل مصائب و خشنود بودن به قضاي الهي است. اين خود موجب اعتلاي درجه آنان است، ولي متقابلا افرادي كه مؤمن نيستند ممكن است كه دنيا با راحتي و آسايش ظاهري زندگي كنند، اما از فيض و صبر و رضاي به قضاي خدا محروم باشند.
3. براساس آنچه از احاديث استفاده مي شود، خداوند گاهي مؤمنان را در دنيا به بلاها و رنج ها مبتلا مي كند تا اين گرفتاري ها كفاره گناهان آنان شود و در روز قيامت ديگر چيزي كه به خاطر آن عقوبت و كيفر شوند در كار نباشد و آنان را از نعمت خود برخوردار سازد، ولي افرادي كه كافر و مشرك هستند چنانچه برخي كارهاي نيك داشته باشند، پاداش آنان را در همين جهان به آنان مي دهد; در نتيجه، در آن جهان با دست خالي حاضر خواهند شد.
4. آنچه در پريش آمده قاعده كلي نيست. در قرآن مي خوانيم: «ان تكونوا تألمون فانهم يألمون كما تألمون و ترجون من الله ما لايرجون; اگر شما(مومنان) رنج مي كشيد، كافران نيز همان گونه كه شما رنج مي كشيد، رنج مي كشند، و حال آن كه شما اميدي به خدا داريد كه آنان ندارند».
5. آنچه در اين مسأله مهم است، جهان بيني ديني است كه اساس پريش را جواب (1)1 - سوره نساء، آيه 104. مي دهد. جهان بيني ديني دنيا و رنج هايش را بد نمي داند، بلكه به عكس رنج ها را عاملي براي تحّرك بشمار مي آورد; زيرا رنج ها وابستگي انسان را به دنيا كم مي كنند و او را به راه مي اندازند. اين ذات دنياست كه با تغيير احوال و فصول و مرگ حتمي، به انسان آگاهي مي دهد كه اينجا جاي ماندن و قرار نيست.
بنابراين برخورداري ها و بلاها، معيار سعادت نيستند و از همين جاست كه نقش بلاها در سير و سلوك معنوي و شكوفايي قابليت هاي دروني مؤمن آنقدر اهميت پيدا مي كند كه در حديث آمده است:«البلاء للولاء ؛(1)كساني كه ايمان بيشتري دارند، رنجشان بيشتر است». فراموش نكنيم دنيا دار مكافات نيز هست و در بسياري و در بسياري از موارد انسان نتيجه حركت هاي خلاف نظام خود را مي بيند، چه مؤمن باشد و چه كافر.
1 - اصول كافي، باب بلا و امتحان.
اميرالمؤمنين(ع) بيمار شد و گروهى به عيادت آن حضرت رفتند و عرض كردند: چگونه صبح كرديد اى اميرالمؤمنين؟ فرمود: با بدى و شر. عرض كردند: سبحان الله! چنين سخنى از چون شمايى؟! فرمود: خداى تعالى مى‏فرمايد: «و شما را به بدى و خوبى مى‏آزماييم» خوبى همان تندرستى و توانگرى است و بدى همان بيمارى و نادارى است و اين هر دو براى آزمايش و امتحان است.
با اين مقدمه مى‏توان گفت كه سختى و بلا بر چند قسم است و هر يك بر صنف خاصى وارد مى‏شود:
1) بلاهايى که براى رسوا ساختن مشركان و كافران و معاندان و تبهکاران است.
2) بلاى وارد بر مؤمن متوسط كه زاييده‏ى گناه وى است و موجب ريزش گناه او مى‏گردد «و ما اصابكم من مصيبة فبما كسبت ايديكم؛ و هر مصيبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست».
اميرمؤمنان على(ع) مى‏فرمايد: سپاس و ستايش خدايى را كه رنج و گرفتارى پيروان ما را مايه‏ى زدوده شدن گناهان آنان در دنيا قرار داد تا با اين رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.
3) بلاى وارد بر مؤمن براى تصحيح ايمان؛ امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «بلا و گرفتارى براى مؤمن زيور است و براى آن كه خرد ورزد كرامت است. زيرا گرفتار بلا شدن و شكيبايى و پايدارى كردن در برابر آن ايمان را تصحيح مى‏گرداند.
4) بلاى وارد بر مؤمن جهت بيدارى او؛ امام صادق(ع) مى‏فرمايد: هيچ مؤمنى نيست مگر آن كه هر چهل روز يك بار به وسيله‏ى بلا و گرفتارى متنبه مى‏شود. اين بلايا به مال او مى‏رسد يا به فرزندش يا به خودش كه پاداش آن را مى‏بيند و يا اندوهى به او مى‏رسد كه نمى‏داند از كجا رسيده است.
5) بلاى وارد بر مؤمن که موجب ارتقاى ايمان اوست. ايمان داراى درجات گوناگونى است و مؤمنين نيز داراى درجاتند و خداوند سبحان در اين باره مى‏فرمايد: «هم درجات عندالله؛ مؤمنان نزد خداوند داراى درجات هستند» جناب رسول الله(ص) در مورد اين نوع بلا مى‏فرمايد: خداوند براى انسان مقام و منزلتى در نظر گرفته است كه او با كرده خود بدان نمى‏رسد تا آن كه در بدن خود به بلايى گرفتار شود و به وسيله صبر و شکيبايي در تحمل رنج به آن مقام رسد.
6) بلاى وارد بر انبياء و مقربان درگاه الهى كه براى ارتقاى كمالات عاليه انبياء است؛ لذا جناب ابراهيم نبى(ع) با پيروزى در امتحان به مقام امامت رسيده است. «و اذ ابتلى ابراهيم ربّه بكلمات فأتمهنّ، قال انّى جاعلك للناس اماما ؛ بياد آر هنگامى كه خداوند ابراهيم را به امورى چند امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد خدا به او گفت: من ترا به پيشوايى خلق برگزينم».
با اين مقدمه روشن مى‏شود كه هيچ گروهى و هيچ فردى نيست كه مورد آزمايش و امتحان قرار نگيرد و بلكه همه انسان‏ها لحظه به لحظه و دم به دم مورد آزمايش قرار مى‏گيرند. بنابراين اى دوست عزيز، در هر يك از عملكرد و رفتارهاى خويش آزمايش الهى را ببين، همچنين با توضيحى كه گذشت، آزمايش الهى و غضب الهى جمع مى‏شود، چرا كه انسان مؤمنى مثل شما با يك گناه هر چند كوچك مورد غضب خداى تعالى واقع مى‏شويد و خداى عزيز با بلايى هر چند كوچك كه زاييده همان گناه است، شما را آزموده تا موجب پالايش جان شما گردد و جانتان از گناه تصفيه شود. اگر مى‏خواهيد مثالى براى شما ذكر مى‏كنم: مؤمنى غيبت شخصى نموده است و لذا مورد غضب الهى واقع گشته است و با اين غضب غم و اندوهى سخت بر او وارد شده است (غم اجتماعى، مالى، علمى، روحى و...) و اين غم جان او را پالايش مى‏كند، تصفيه مى‏كند، جلا مى‏دهد تا اين كه اندك اندك آلودگيها زدوده مى‏شود و با صبر در برابر اين غم و اندوه نيز از آزمايش الهى سرافراز بيرون مى‏آيد.
البته اگر بخواهيم ميزان عملى به شما ارائه دهيم، بايد بگوييم كه در دين محمّدى توبه و استغفار پس از هر گناه لازم دانسته شده و ثمره‏ى آن دفع بلاى زاييده آن گناه است و اگر هم بلايى وارد شد، با تواضع و تسليم در برابر درگاه الهى و صبر و شكيبايى در برابر بلا هم از فشار بلا و هم از طولانى شدن بلا كاسته مى‏شود و البته اگر بخواهيم نمونه‏اى از موانع نزول بلا را نام ببريم بايد نام نماز شب سحرگاهى و صدقه را ذكر كنيم.
نکته پاياني که انسان در مسير تکامل زندگي؛ حتما با موانع و دشواري هايي هم روبرو است؛ برخي از دشواري ها و تلخي ها بازتاب اعمال بد و گناهان است که اگر با توبه و بازگشت به سوي خدا جبران نشود، در نهايت - خداي نکرده - به سقوط و بدبختي ابدي کشانده مي شود. قرآن کريم مي فرمايد: «و ما ظلمنا هم ولکن کانوا انفسهم يظلمون». (1).
اما بيشتر دشواري ها و تلخي هايي که براي اهل ايمان پيش مي آيد؛ بلاء حسن است و ممکن است پيامدهايي چون خطر مالي و جاني را به دنبال داشته باشد ولي پاداش ها و مقاماتي که در سايه اين بلاها پيدا مي شود بسيار بزرگتر و مهمتر است. خلاصه کلام، ابتلاء و آزمايش اهل ايمان خير و نيکو است: «وليبلي المؤمنين منه بلاء حسنا (2)؛ و بدينوسيله مؤمنان را به آزمايش نيکو، بيازمايد» (3).
----------------
پي نوشت ها:
1. «ما به آنان ظلمي نکرديم بلکه آنان خود بر خويشتن ستم روا داشتند» (نحل، آيه 118، 23).
2. انفال، آيه 17.
3. توضيح بيشتر را با عنايت به فهرست موضوعي تفسير نمونه، ص 347 - 348 به مجلدات مختلف تفسير نمونه مراجعه فرماييد.

پرسمان دانشجویی