انتخاب دین و تعصبات مذهبي | کتابخانه مجازی الفبا

اگر اسلام و شيعه حق است پس چرا علما به صورت تعصبي صحبت مي كنند و يكسره مي خواهند دين را به خورد مردم بدهند و اساسا چرا نمي گذارند خود مردم حق را انتخاب كنند؟

همانطور كه خود مي دانيد اسلام و شيعه ، مذهبي است حق و سخنانش را با دليل و برهان مطرح مي كند. از سوي ديگر بايد توجه داشت كه تعصب بطور كلي ناپسند نيست بلكه تعصب كوركورانه و نشات گرفته از هواي نفس است كه نكوهيده و ناپسند است. ما در ابتدا معناي تصب را مطرح مي كنيم و سپس در مورد انواع آن سخن مي گوييم و در آخر از دليل تعصبي برخورد كردن برخي علما سخن مي گوييم.
الف- بررسي معناي تعصب و انواع آن:
تعصب و عصبيت به معناي حمايت كردن و مدافعه نمودن است «عصبيت يكي از اخلاق باطنه نفسانيه است كه اثار آن مدافعه كردن و حمايت كردن از خويشاوندان و مطلق متعلقان است ،چه تعلق ديني و مذهبي و مسلكي باشد يا تعلق وطني و آب و خاك يا غيره آن، مثل تعلق شغلي و ...»(امام خميني چهل حديث نشر موسسه تنظيم و نشر آثار امام ،1376 ص 145)
از ديدگاه آموزه هاي اسلامي تعصب به دو بخش تقسيم مي شود:
1. تعصب مذموم و ناپسند.
اگر حمايت همه جانبه از خود يا متعلقات خود به گونه اي باشد كه او را از درك حقيقت و رسيدن به واقعيات دور كند و تنها معيار انسان در حمايت و دفاع كردن از چيزي فقط حب و بغض نفساني باشد نه معيارهاي منطقي و ديني ،چنين تعصبي مذموم و ناپسند بوده و اخلاق صفات بسيار مذموم شمرده مي شود. و قرآن مجيد از آن به عنوان تعصب جاهلانه نام برد.(سوره فتح آيه 216)
شدت علاقه به افراد و آيين خاص و بغض و دشمني با دسته اي و آيين ديگر از يك طرف ،سود جويي و رياست طلبي و بي فرهنگي از طرف ديگر و بالاخره نداشتن تقوي لازم ،از ريشه هاي چنين تعصبي به حساب مي آيد.
2. تعصب ممدوح و پسنديده:
در صورتي كه حمايت انسان و تعصب او فقط به خاطر دفاع از حق باشد و هيچ گونه حب و بغض نفساني وجود نداشته باشد چنين تعصبي ممدوح بوده و از بهترين صفات كمال انساني و اخلاق انبياء اوليائ الهي به حساب مي آيد.
به فرموده حضرت امام « دو علامت آن اين است كه حق با هر طرف هست از آن طرف حمايت كند گرچه از متعلقان تو نباشد بلكه از دشمنان تو باشد. چنين شخصي از حمايت كنندگان ....حقيقت و در زمره طرفداران فضيلت و حاميان مدينه فاضله به شمار آيد و عضو صالح جامعه و مصلح مفاسد جمعيت است»(همان،ص146)
و پيامبر اكرم مي فرمايند: «تعصب حرام آن است كه خويشان و نزديكان را در كارهاي ناروا و ستم كمك نمايي»(كنزالعمال ج 3 ص 509)ولي «چنانچه كسي از قوم و عشيره خود بدون ارتكاب به خلاف دفاع نمايد بهترين انسانهاست.»(التاج ج 5 ص 42)و امام علي (ع) ضمن تقبيح تعصبات باطل مي فرمايند: « فليكن تعصبكم لمكارم الخصال و محامد الافعال و محاسن الامور»(نهج البلاغه خطبه 39 ص 123)يعني تعصب شما بايد در صفات شايسته و كارهاي نيك و پسنديده باشد.
ب- بررسي غيرت ديني:
از نظر لغوي غيرت به معناي حساسيت داشتن شديد براي قطع نظر غير از آنچه كه به انسان تعلق دارد اعم از ناموس يا دين و ... مي باشد . پيامبر اسلام (ص) غيرت را جزء ايمان دانسته و مي فرمايد«ان الغيره من الايمان»(بحارالانوار محمد باقر مجلسي ج 71 ص 342) غيرت گونه هاي متفاوتي دارد كه برخي پسنديده و برخي ناپسند است. چنانچه پيامبر اكرم مي فرمايد: «غيرتي هست كه خدا دوست دارد و غيرتي هست كه خدا دوست ندارد غيرتي كه آن را دوست دارد غيرت ورزي در تهمت و بدگماني است و غيرتي كه دوست ندارد غيرت نشان دادن در جايي است كه بدگماني و تهمت در بين نباشد»(كنز العمال 7067) به عبارت ديگر نسبت به موارد تهمت آور باشد حساس بود و در حد امكان از آن اجتناب كر و يا زمينه هاي آن را از بين برد.
و غيرت ديني به معناي دفاع و پاسداري از ارزشهاي ديني است. از اين رو به عنوان بهترين نوع غيرت محسوب مي گردد. مقتضاي غيرت ديني اين است كه همه ما به اصول و ارزشهاي ديني اسلام پايبند باشيم و به صورت آگاهانه و منطقي ،از فرهنگ خودي كه همان فرهنگ اسلام است پاسداري كنيم همچنين اگر ديديم بيگانگان به ارزشهاي ديني و فرهنگي ما تعرض مي كنند با تعصب يعني با هوشياري و جديت كامل در برابر آنان بايستيم.(محمد صادق شجاعي مجد ،صباح شماره 5و6 ص 36 )
ج-مقايسه تعصب با غيرت ديني.
با توجه به مطالب فوق مشخص مي شود كه هرچند از نظر لغوي تفاوت هايي بين تعصب با غيرت ديني وجود دارد و به نوعي تعصب معناي وسيع تري نسبت به غيرت ديني داشته و مصاديق بيشتري شامل مي شود. اما مي توان نقطه اشتراك اين دو را در مواردي دانست كه شخص با درك و آگاهي كامل نسبت به دين و ارزشهاي ديني خويش حساسيت كامل داشته باشد و در مقابل تعرض بيگانگان به آن ،ايستادگي نمايد. و نقطه اقراق آن دو هم در مواردي است كه يا تعصب در امور غير ديني باشد و يا اينكه تعصب در دين است اما شخص كوركورانه و بدون دليل و منطق از دين خود دفاع مي كند.
در آخر بايد گفت كه تعصب به معناي نخست آن – از هر كسي سر زند - ناپسند و مردود است. اما مورد دوم نيكو و پسنديده و مورد تاييد عقل است. اگر به تلاش مشركان دقت نماييم در مي يابيم كه آنها چگونه با استفاد از كلمه تعصب سعي دارند تعصب ديني را در مسلمانان از بين ببرند در حالي كه خود در عقيده و مذهبشان به شدت فردي متعصب اند. سيدجمال به مسلمانان هشدار مي داد كه روح صليبي همچنان در غرب مسيحي بالاخص در انگلستان زنده و شعله ور است. غرب علي رغم اينكه با ماسك آزادمنشي تعصب را نكوهش مي كند خود در دام تعصب، خصوصاً تعصب مذهبي عليه مسلمانان سخت گرفتار است. سيد مي گفت: اروپائيان چون اعتقاد ديني مسلمانان را استوارترين پيوند ميان آنان مي بينند، مي كوشند تا با نام مخالفت با تعصب، اين پيوند را سست كنند، ولي خود بيش از هر گروه و كيش به تعصب ديني گرفتارند. به راستي اين سخن سيدجمال امروز صادق آمده است و حاكي از بينش نافذ و قوي اوست. اروپا و آمريكاي امروز همان روح صليبي قرون وسطي را در خود حفظ كرده است، تنها نفاق آن افزايش يافته است. امروز همان روح در قالب دموكراسي و آزادي و حقوق بشر ظهور كرده و ماسك جديد به چهره زده است. اين ما هستيم كه نبايد فريب بخوريم و خيال كنيم كه اگر كوتاه بياييم آنها نيز كوتاه خواهند آمد. از قضا اگر بر مواضع خود پافشاري كنيم آنها احترام بيشتري براي ما قائل خواهند بود.

پرسمان دانشجویی