معنای دين، شرع، مذهب | کتابخانه مجازی الفبا

دين، شرع، مذهب چه تفاوتي به لحاظ لغت و اصطلاح دارند؟

معناى لغوى »دين« در لغت به معناى راستكار شدن، اطاعت نمودن، پاداش، عادت، حساب، كيش، پرهيزگارى و ... آمده است . در اصطلاح، تعابير گوناگونى از سوى انديشمندان اسلامى درباره آن ارائه شده است ؛ علامه طباطبايى)ره( دين را چنين معرفى مى‏كند: »دين عقايد و دستورهاى عملى و اخلاقى اسلام است كه پيامبران از طرف خدا براى راهنمايى و هدايت بشر آورده‏اند. دانستن اين عقايد و انجام اين دستورها سبب خوشبختى انسان در دو جهان است.(18) حضرتش در جاى ديگر مى‏نويسد: »... آن ]دين[ روش مخصوصى در زندگى است كه صلاح دنيا را به طورى كه موافق كمال اخروى و حيات دائمى حقيقى باشد تأمين مى‏نمايد. پس در شريعت بايد قانون‏هايى وجود داشته باشد كه روش زندگانى را به اندازه احتياج روشن سازد...«.(19) آيةاللَّه جوادى آملى: دين، »مجموعه معارف نظرى و عملى قدسى است ؛ يعنى، مجموعه گزاره‏هاى ناظر به واقع و عمل كه حول محور قدسى، شكل گرفته است . در حقيقت، دين »مجموعه معارف دست اول است كه معمولاً در متونى مقدس گرد آمده است« . با تطبيق تعريف مزبور بر اسلام، اين دين عبارت است از : »مجموعه معارفى كه در نسبت با خداوند، تدوين يافته و در متن مقدس قرآن و سنت گرد آمده‏اند« .(20) آية اللَّه مصباح يزدى: دين »مجموعه عقايد، اخلاق، قوانين و مقررات اجرايى است كه خداوند آن را براى هدايت بشر فرستاده تا انسان، در پرتو آموزه‏هاى آن، هوا و هوس خود را كنترل و آزادى حقيقى خويش را تأمين كند . «شريعت» در لغت به معناى راهى در كناره رودخانه است كه دستيابى به آب را آسان مى‏سازد.لسان العرب، ج‏7، ص 86؛ و لغت‏نامه دهخدا، ج 9، ص 12568.

درباره فرق ميان دين و شريعت به دو فرقى كه در كتاب ارزشمند تفسيرالميزان ج 5، ص 532 ـ 535 آمده اشاره مى‏نماييم: 1ـ دين و شريعت هر دو در لغت به معناى راهيست كه انتخاب شده است ولى از ظاهر قرآن به دست مى‏آيد كه شريعت اخص و كوتاهتر از معناى دين است. نخست متذكر مى‏شويم كه در قرآن هم دين آمده و هم شريعت. به اين دو طائفه از آيات توجه كنيد: طائفه اول درباره دين: ان الدين عند الله الاسلام: همانا دين نزد خداوند اسلام است. «سوره آل‏عمران، آيه19) و من يبتغ غيرالاسلام دينا فلن يقبل منه و هو فى الآخرة من الخاسرين: هر كه جز اسلام دينى بجويد از او پذيرفته نخواهدشد و در آخرت از زيانكاران است (سوره آل‏عمران، آيه 15). طائفه دوم درباره شريعت: لكل جعلنا منكم شرعةً و منهاجا: براى هر يك از شما شرع و راهى قرار داديم (سوره مائده، آيه 48) ثم جعلناك على شريعة من الامر فاتبعها: آنگاه ترا بر يك شريعتى از اين امر قرار داديم پيرويش كن (سوره جاثيه، آيه18) 1ـ مقايسه طائفه اول با طائفه دوم مى‏رساند كه گويا شريعت راهى است كه براى هر يك از ملتها و يا پيامبرانى كه بدانمبعوث شده‏اند آماده شده چون شريعت نوح و شريعت ابراهيم و شرع موسى و شرعى عيسى و شرعمحمد(ص). ولى دين يك قانون و راه الهى عمومى براى تمام ملتهاست واز اين روى شريعت نسخ مى‏پذيرد ولى دين به معناىوسيع خود نسخ نمى‏پذيرد يعنى اين گونه نيست كه حكم آن پس از مدتى برداشته شود. دين از اول بوده و بعدا همخواهد بود. پس خداوند بندگان خود را جز به يك دين كه همان اسلام و تسليم در برابر اوست مكلف نساخته ولى آنان را براى رسيدن به آن هدف به راههاى گوناگون انداخته و طبق استعدادهاى متنوعشان سنتهاى مختلفى برايشاندرست كرده كه همان شريعت‏هاى نوح و ابراهيم و... است. 3ـ شريعت در ادبيات امروزه به معناى احكام و بايد و نبايدهاى عملى اطلاق مى‏شود بر خلاف دين كه تنها به جنبه‏هاى معرفتى و نظرى اسلام اطلاق مى‏گردد. البته گاه دين اعم از بخشهاى عملى و نظرى به كار برده مى‏شود.
مذهب در اصطلاح به يكي از تيره ها و شعب يك دين، چه تيره اعتقادي؛ مانند اسماعيليه و معتزله در اسلام يا طريق سير و سلوك مانند نقشبنديه در صوفيه يا روشهاي عملي نسبت به احكام مانند شافعيه حنفيه در فقه به كار مي رود.
مذهب در لغت به معناي روش و مسلك و طريقه آمده است كه از «ذهب فلان إلي رأي» يعني داراي اين عقيده گرديد، اخذ شده است.
مذهب اخص از دين و شريعت است.البته گاهي نيز مذهب به معناي دي استعمال ميشود مثلا گفته مي شود مذهب اسلام.

پرسمان دانشجویی