فلسفه اغواگري شيطان | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد شيطان و لشگر او، علل دشمني اش با ما و خلقت و طول عمر و حيله هاي او بنويسيد.

شيطان در لغت، اسم جنس است به معناى موجود شرور و شامل هر موجود متمرّد و طغيانگر و خرابكارى مى‏شود. خواه از جن باشد يا انسان يا ساير موجودات. به همين جهت در قرآن كريم گاه به صورت مفرد و گاه به جمع به كار رفته است مانند تعبير شياطين الجنّ و الانس(انعام / 112). اما شيطانى كه معمولاً مورد سخن است، موجودى است به نام ابليس كه در قرآن سخن از او آمده است ابليس، موجودى است از نوع جنّ كه به فرموده قرآن كريم به واسطه عبادت پروردگار در رتبه ملائكه قرار گرفته بود لكن با تكبّر و طغيان از فرمان و دستور الهى مطرود واقع گشت و قسم ياد كرد كه بنى آدم را اغوا كند. «فسجدوا الا ابليس كان من الجنّ ففسق عن امر ربّه»؛(كهف / 50). بنابراين حقيقت ابليس، از جنس جنّ است. جن در لغت به معناى پوشيدگى و پنهانى است يعنى موجودى كه براى ما در شرايط عادى، قابل درك حسى نيست. همان گونه كه انسان از خاك آفريده شده، جنّ از آتش آفريده شده «و الجانّ خلقناه من قبل من نار السموم»؛(حجر / 27). ابليس كه از طايفه جن بود در طغيان و سرپيچى از اوامر خداوند، مى‏گويد «خلقتنى من نار و خلقته من طين»؛اعراف / 12). بنابراين ابليس موجودى است جسمانى لكن از جنس آتش آفريده شده نه خاك و عنصري لطيف و غير قابل حس است. ابليس و شيطان به مانند انسان و بشر مترادف و هم معنى هستند. ابليس از نظر لغوى به معنى مأيوس و متحير آمده از ماده بلس و شيطان از ماده شاط به معنى كسي كه از غضب برافروخته است و يا از ماده شطن به معنى دورى است كه دورى از خوبي ها و دوري از خداوند مراد است و دركل مراد از اين دو لفظ همان شيطان است. ولى در قرآن آياتى كه مربوط به سجده نكردن شيطان است واژه ابليس آمده همچنين در جريانات راجع به حضرت آدم(ع) بيشتر واژه ابليس آمده و در چند مورد شيطان آمده است و موارد ديگر استعمال شيطان براى شيطان معروف و ساير شياطين آمده است به همين جهت برخى مدعى‏اند ابليس عَلَم و اسم خاص، همان شيطان معروف است كه سجده نكرد گر چه در قرآن ابليس در غير شيطان معروف به كار نرفته ولى دليلى بر اين ادعا وجود ندارد و واژه ابالسه كه جمع ابليس است در روايات فراوان آمده كه نشانگر اين است كه علم و اسم خاص براى ابليس كه سجده نكرده نيست. براي اطلاع بيشتر ر.ک: تفسير نمونه، ج 1، ص 191 - 194 (در صورت لزوم با استفاده از فهرست موضوعي تفسير نمونه، ص 137 با عنوان «شيطان» مباحث مربوط به شيطان و ابليس را در مجلدات تفسير نمونه مطالعه فرماييد).
اغواگري شيطان:
با توجه به آيه 17 سوره اعراف، چهار جهتي که شيطان انسان را گمراه مي کند، مراد از جهت روبرو، آخرت و امور مربوط به آن است؛ و مراد از جهت پشت، دنياست که نماد آن مال است؛ و مراد از جهت راست، دين و عقل است؛
و مراد از جهت چپ شهوات و لذات و نفس است.
بنا به آنچه از برخي روايات استفاده مي شود: مراد از جهت روبرو، آخرت و امور مربوط به آن است؛ و مراد از جهت پشت، دنياست که نماد آن مال است؛ و مراد از جهت راست، دين و عقل است؛ و مراد از جهت چپ شهوات و لذات و نفس است. اغواگرى شيطان، تنها در انسان‏هايى مؤثر است كه جانب شرّ را بر خير ترجيح مى‏دهند؛ اما خالصان و خداجويان حقيقى، گزندى از او نمى‏بينند. چنان كه شيطان خود بر ناتوانى خويش در اين زمينه اعتراف كرده، مى‏گويد: «فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ»؛ ص (38)، آيه 82 و 83.. بنابراين وسوسه‏گرى شيطان، پس از روى‏گردانى انسان از نداى فطرت و الهامات رحمانى است. چنين كسانى كه با اختيار و انتخاب خود كفر ورزيده، قابليت محبت و همراهى با پاك‏ترين انسان‏هاى روى زمين را از دست داده‏اند؛ سزاوار آن هستند كه به وسوسه‏هاى شيطانى گرفتار شوند و اين خود نوعى مجازات الهى نسبت به آنان در همين دنيا است: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّياطِينَ عَلَى الْكافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا»؛ مريم (19)، آيه 83.؛ «آيا ندانستى كه ما شيطان‏ها را بر كافران گماشته‏ايم، آنان را شديداً تحريك كنند؟».
توجه به دو نكته لازم است: اول آن كه شيطان تنها قدرت فريب كسانى را دارد كه خود با اختيار ولايت او را بپذيرند و در تحت سرپرستى او درآيند. «كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى‏ عَذابِ السَّعِيرِ»29 و «إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ»30 و به گفته خود، بر بندگان مخلص خداوند، هيچ تسلطى ندارد «إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ».31 خداوند نيز در آيات متعدد اين سخن را تأييد كرد و بندگان خاص خود را از شمول وسوسه‏هاى شيطانى به دور دانسته است «انّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ»32 زيرا اين بندگان با اختيار خود، مسير الهى را انتخاب نمودند و با اتكا به وعده‏هاى الهى، خود را از وساوس و فريب‏ها و وعده‏هاى شيطانى به دور نگه داشته‏اند.
نكته دوم: شيطان هيچ گونه تسلط تكوينى بر انسان ندارد؛ زيرا موجودى هم عرض انسان است و خداوند نيز به او قدرت تسلط تكوينى نداده است و طبق آيات قرآنى، قدرت او تنها در محدوده وسوسه است كه آن را از راه‏هايى همچون وعده‏هاى دروغين و وسوسه براى كشاندن انسان به فحشا «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»33 و زينت دادن كارهاى زشت «لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ»34؛ انجام مى‏دهد. جالب آن است كه پس از آن كه انسان با وعده‏هاى او فريب خورد، شيطان از او بيزارى جسته او را به جاى خود رها مى‏كند «كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِنْكَ»35. مسئله جالب‏تر اين كه در روز قيامت كه پيروان شيطان او را به سبب فريب خود مورد ملامت قرار مى‏دهند، او به صراحت اعلام مى‏دارد كه تنها كار من وعده‏هاى خلاف واقع بود كه شما آن را باور كرديد و به وعده‏هاى الهى اطمينان نكرديد؛ بنابراين شما حق ملامت مرا نداريد و بايد خود را ملامت كنيد و در اينجا نه من مى‏توانم فريادرس شما باشم و نه شما مى‏توانيد كمكى به من مى‏كنيد. «وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلا تَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ»36.
از مجموعه آموزه هاي فرهنگ ديني، مي توان به اين نتيجه رسيد که عالم فلک و عالم ملکوت پيوند ناگسستي و دائمي دارند. و تقديرات متعالي و سقوط بخش با توجه به قابليت ها و لياقت ها رقم زده مي شود. بر اين اساس کساني که داراي قلب سليم و آمادگي تلاش در جهت خدا دارند از الهامات رحماني بهره مند مي شوند و راه هدايت و کمال آنها بر آنها گشوده مي شود: «و الذين جاهدوا فينا .... و در مقابل کساني که به هر مقدار از توجه کامل به ياد خدا دور شوند گرفتار وسوسه هاي شيطاني مي شوند و مشقت در دنيا و در صورت تداوم عذاب در آخرت دامن گير آنها مي شود. مسئله مشقت حضرت آدم (ع) و طول مدت زنداني حضرت يوسف (ع) و .. در اين راستا قابل توجيه است. البته بنا بر احتمال ديگر ضمير «فانساه» به زنداني همراه حضرت يوسف (ع) بر مي گردد. در مورد شيطان و وسوسه هاي شيطاني بايد توجه داشته باشيد كه ستيز و مجاهده با شيطان کاري مستمر و دايمي است و تا انسان در اين عالم زنده است و زندگي مي کند ادامه دارد. و دام هاي شيطان براي انسان هاي با تقوا و داراي کمال و شناخت بيشتر، ظريفتر و پيچيده تر و مخفي تر است. نخستين گام در مبارزه با شيطان اين است که اطاعت از او را به تدريج کم نموده و به آهستگي از شبکه هاي دام او خارج شويم هر چند در اين مبارزه ممکن است پاي انسان بلغزد و در مورادي فريب او را بخورد. هر چقدر ارتباط انسان با خداي متعال و معرفت نسبت به او عميق تر و گسترده تر باشد، تسلط شيطان بر او کمتر است. چنانچه خداي متعال در اين مورد مي فرمايد: انه ليس له سلطان علي الذين آمنوا و علي ربهم يتوکلون ؛ شيطان تسلطي بر کساني که مؤمن بوده و بر پروردگارشان توکل مي کنند ندارد (نحل، آيه 99)و نيز مي فرمايد: ان عبادي ليس لک عليهم سلطان؛ تو (شيطان) بر بندگان خاص من تسلط و نفوذي نداري (اسراء، آيه 65) به طور کلي کار شيطان وسوسه کردن است و با پناه بردن دائمي به خداوند و ارتباط پيوسته با او و توسل و ربط با اولياي الهي(ع) مي توان از اين وسوسه ها رها شد و يا آن را به حداقل رسانيد و شيطان را تسليم نمود، چنانچه در روايت داريم که پيامبر بزرگ اسلام(ص) فرمودند: شيطان من به دست من مؤمن و رام گرديد. پس بهترين راه حل، توجه کامل و دايمي به خداوند متعال و اوليائش و خود را در قلعه استوار و نفوذ ناپذير او و اولياي پاک او درآوردن و رعايت کامل تقواي الهي کردن است.
بنابراين براى تقويت ايمان و مبارزه با گناه و هواهاى نفسانى رعايت چند نكته لازم است:
1) كوچك نشمردن هيچ گناهى هرچند به نظر صغيره باشد،
2 ) عزم جدى و آهنين بر ترك معصيت و مراقبت جدى و دائمى نسبت به تمام افعال خود،
3 ) شرط نمودن با خدا مبنى بر ترك معصيت و هم‏چنين از او استعانت جستن،
4 ) هر گاه فكر گناه و وسوسه آن به ذهن آمد بلافاصله آن را از لوح ذهن خارج كردن و توجه خود رابه خدا و امور شريفه مشغول داشتن. جديت و موفقيت در اين امر پيروزى بزرگى است و در واقع دفع دشمن شيطان نفس از همان خاكريز اول است. قرآن مجيد در وصف پارسايان مى‏فرمايد: «ان الذين اتقوا اذا مسهم طائف من الشيطان تذكروا فاذاهم مبصرون ؛ پرهيزگاران چون گرفتار وسوسه شيطان شوند هماندم متذكر (ياد خدا) شده وبصيرت يابند»، (اعراف، آيه 201)،
5 ) مطالعه و تفكر پيرامون عواقب سوء و وخيم گناه. در اين رابطه مطالعه كتب پيرامون معاد بسيار نافع و لازم است،
6 ) خود را همواره در محضر حق تعالى دانستن و او را به يقين در همه حال مراقب و بيناى به افعال خود نگريستن،
7 ) استمداد از خداوند و دعا و نيايش كه فرمود: اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هيچ كدام به فضيلت و تزكيه روى نمى‏آورديد (و لو لا فضل الله عليكم و رحمته ما زكى منكم من احد ابدا..).،
8 ) جايگزين سازى اعمال و عادات نيكو؛ مانند شركت دائمى در نماز جماعت، نماز شب، زيارت اهل قبور و دعا. «ان الحسنات يذهبن السيئات؛ خوبى‏ها سرانجام ميدان را بر بدى‏ها تنگ خواهد كرد و آنها را از بين خواهد برد»
9) توجه به چهره كريه و زشت واقعى سيئات،
10 ) براى ترك معاصى لازم است دربسيارى از موارد انسان از مكروهات و چه بسا از برخى مباحات نيز چشم پوشد تا او را به انجام زشتى ها نزديك نسازند،
11 ) در حد ممكن دورى جستن از مكان‏ها و شرايطى كه آدمى را به گناه ترغيب مى‏نمايد،
12 ) تقويت اراده،
13 ) محاسبه نفس همه روزه و در صورت رخداد خطا خود را محاكمه و توبيخ نمودن و بلافاصله استغفار كردن،
14 ) مطالعه پيرامون زندگى پارسايان و زاهدان و مطالعه كتب اخلاقى و ... .
رعايت نكات زير نيز شما را در اين مسير تعالى يارى خواهد كرد، ان شاءالله: - انجام يك سرى مستحبات؛ مثلا هميشه با وضو بودن و زبان را به ذكر مخصوصا «لاحول ولاقوة الا بالله العلى العظيم» عادت دادن. - سعى و كوشش در انجام وظايف و واجبات دينى، - خواندن نماز با حضور قلب و در اول وقت، - گرفتن روزه مستحبى به ويژه دوشنبه و پنجشنبه هر هفته، - تلاوت قرآن بويژه بعد از نماز صبح، - تأمل و انديشه در آيات قرآن، - حتى المقدور سعى در خواندن نماز شب، - از تنهايى دورى گزينيد. - سحر خيزى، - تنظيم برنامه براى تمام شبانه روز و پر كردن اوقات فراغت با برنامه‏هاى صحيح و سودمند، - شركت در ورزش‏هاى فردى و دسته جمعى، - شركت در فعاليت‏هاى مذهبى و اجتماعى، - به صله رحم و ارتباطات اجتماعى بسيار بپردازيد و به نزديكان و اقوام خود بيش از پيش اظهار علاقه و محبت نماييد. - پرهيز از نگاه نامشروع، امام صادق(ع) فرمود: «نگاه پس از نگاه، در دل بيننده شهوت را مى‏انگيزاند»، (وسائل‏الشيعه ، ج 14 ، ص 138) و باز فرمود: «نگاه، تيرى از تيرهاى شيطان است، چه بسا نگاهى كه اندوه‏هاى دراز در پى دارد»، (وسائل‏الشيعه ، ج 14 ، ص 139). - عدم معاشرت و دوستى با افراد منحرف و فاسد، - انتخاب دوستان مؤمن و سالم، - به ياد خدا بودن در همه اوقات، - از پرخورى و نيز از خوردن غذاهاى چرب و پرانرژى و تحريك كننده پرهيز كنيد، - كنترل افكار و نينديشيدن به صحنه‏هاى شهوت‏انگيز، - از مشاهده صحنه‏هاى مهيج و تحريك كننده دورى كنيد، - برنامه منظم مطالعاتى براى خود قرار دهيد و سعى كنيد فرصت‏هاى خود را با تفكر و مطالعه مناسب پر كنيد، همواره خود را نصيحت نموده و بر نفس خويش بانگ زنيد: «اى بيچاره! تا كى گرفتار هواى نفس باشى و سرمايه گران مايه عمر را تباه سازى و به معصيت رب الارباب پردازى؟ چرا براى اندك لذتى پوچ و گذرا خود را گرفتار دوزخ ابدى سازى؟ اگر لحظه‏اى ديگر فرشته مرگ تو را در رسد و جانت به حلقوم رساند، با چه وضعى به ديار برزخ رهسپار مى‏شوى؟ نه!نه! هرگز! بايد عزمى قاطع و استوار داشته باشم و با استمداد از خداى سبحان و پروردگار رحيم و مهربان - كه با اين همه معصيت باز هم مرا مشمول الطاف خود ساخته - پيمان بندم و سربه بندگى او سپارم و زنجير شيطان نفس بگسلم. اين بار بايد چنان ابليس لعين را از خود دورر سازم كه ديگر در من وسوسه نكند و با دست خالى از من روى برتابد!» با خود بگو:

با تبر بردار و مردانه بزن تو على وار اين در خيبر بكن
تقويت ايمان و اعتقاد قلبى و عشق الهى برآيند تقوا و پرهيزگارى است. هم چنان كه در بهاران نهال ناخشكيده شكوفه مى‏زند تقواى الهى، انجام واجبات، ترك محرمات و تهذيب نفس نيز بوستان دل را خرم و سرسبز نگه مى‏دارد و جوانه عشق الهى را در آن شكوفا مى‏سازد. بنابراين در گام اول بايد بر انجام واجبات و ترك گناهان استوارى نمود و در گام دوم به پالودن نفس از رذايل و آراستن به فضايل پرداخت و حب دنيا و تعلقات دنيوى را از ژرفاى ضمير بيرون راند آن گاه دل كانون عشق خدا مى‏شود و با اخراج شيطان نفسانيت و دنياپرستى كه خانه دل را غصب نموده صاحب خانه در آن لانه مى‏گزيند. انسان داراي نفسي است كه مرتبا او را به كارهاي بد امر مي كنند و در قرآن و روايات از آن به عنوان نفس اماره بالسوء يعني امر كننده به بدي ها ياد شده است . شيطان بيروني حكم راهنما و وسوسه كننده اين نفس را دارد. در مقابل، خداوند دو حجت و راهنما براي ما قرار داده است يكي حجت و چراغ باطن كه عقل و فطرت است و در مقابل نفس اماره , انسان را به كارهاي شايسته دعوت مي كند. از خارج هم انبيا و ائمه و علما و اوليا را قرار داده كه عقل را شكوفا و رهبري كنند و انسان را به سرچشمه سعادت برسانند, بنابراين مي توان گفت نفس و شيطان هر دو در گمراهي انسان نقش دارند, يكي از طريق كشش هاي دروني و ديگري با وسوسه و تحريك بيروني . ليكن شيطان بيروني هيچ سلطه اي بر آدمي ندارد و اين خود انسان است كه وسوسه هاي شيطان را مي پذيرد و به حكم نفس اماره تن مي دهد و يا به مقابله با آن برخاسته و به حكم عقل و شرع و فطرت تسليم مي شود. به عبارت ديگر انسان از نظر ((دروني )) داراي استعداد و توانمندي ارتباط با عوامل ((بيروني )) مي باشد كه مرتبه عقلاني روح او با فرشتگان در ارتباط قرار مي گيرد و مرتبه نفس اماره روح او با شيطان در ارتباط قرار مي گيرد و علاوه بر آن ((روح آدمي )) توانايي تدبير و اولويت دهي و اختيار به كارگيري هر كدام از مراتب را نيز دارا مي باشد. شيطان که دشمن بيروني انسان است کارش تسويل است يعني امور زشت و باطل را زيبا و حق جلوه مي دهد و آلودگي و پستي و زشتي را در چشم انسان مي آرايد و نفس اماره انسان نيز شيطان را ياري مي کند و اين عمل او را مي پسندد و مي پذيرد و انسان را وادار به انجام زشتي ها و پذيرش باطل ها مي کند و در مقابل شيطان زيبايي و خيرات و نيکي ها را سخت و دشوار و سنگين جلوه مي دهد و انسان را از روآوردن به آنها برحذر مي دارد و نفس اماره نيز اين حکم باطل را حق جلوه مي دهد و انسان را در انجام اعمال صالح و نيکي ها، سست و تنبل مي کند. اميرمؤمنان(ع) در دعاي کميل در اين مورد مي فرمايد: «الهي و مولاي اجريت علي حکما اتبعت فيه هوي نفسي و لم احترس فيه من تزيين عدوي فغرني بما اهوي و اسعده علي ذلک القضاء؛ اي خدا و مولاي من! تو بر من حکمي را جاري کردي که در اجراي آن هواي نفسم را پيروي و اطاعت کردم و از زينت دادن و فريبکاري دشمنم شيطان در اين باره پرهيز و هراسي نداشتم، پس او(شيطان) بر طبق خواهش و ميلم مرا فريب داد ... . رجوع کنيد به: تهذيب نفس يا خودسازي، استاد ابراهيم اميني

کارهاي شيطان:
- وسوسه : فوسوس اليه الشيطان قال يا آدم هل ادلك علي شجره الخلد (طه 120)
بعد از اخراج حضرت آدم از باغ بهشت خداوند از او سؤال مي كند چرا گول شيطان را خوردي آدم عرض مي كند چون او قسم به خدا ياد كرد گمان نمي كردم كسي به خدا قسم ياد كند و دروغ بگويد.
- زينت دادن گناه : لازينن لهم في الارض و لاغوينهم اجمعين (حجر 39)
- دزدي ايمان و خراب كردن عمل- نزغ و فسادانگيزي
- وعده دادن به انسان : «ما كان لي عليكم من سلطان الا ان دعوتكم فاستجبتم لي» (ابراهيم- 22)
- مشاركت در اموال و اولاد : «و مشاركهم في الاموال و الاولاد» (اسراء 65)
- نجواي شيطان كه حواس انسان را به سوي خود جلب مي كند «انما النجوي من الشيطان ليحزن الذين آمنوا (مجادله- 10)
- امر به فحشاء و منكر : دشمني بين مردم با قمار و شراب- هجوم در وقت احتضار
دامهاي شيطان:
شهوات نفساني - لذات دنيوي - عبادت، هواپرستي - زنان (جنسيت و جذابيت هاي زن ؛ نه خود وجود زن) - دام براي قضا كردن نماز - لذيذ نشان دادن خواب تا نماز فوت شود - تفرقه
گامهاي شيطان:
گام اول : معاشرت و دوستي با آلودگان
گام دوم : شركت در مجالس آنان
گام سوم : فكر گناه
گام چهارم : ارتكاب مصاديق مشكوك و شبهات
گام پنجم : انجام گناهان كوچك
گام ششم : مراحل ارتكاب كبائر و...
مي بينيم كه شيطان گام به گام و مرحله به مرحله پيش مي آيد تا جايي كه به قول حضرت امام محمد باقر عليه السلام هيچ نقطه سفيدي در لوح دل انسان باقي نماند.
راههاي مقابله با شيطان:
- نماز و صبر : اي كساني كه ايمان داريد به وسيله صبر و نماز كمك بجوييد.
- توبه : مگر كسي كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح به جاي آورد پس خدا بدي هاي آنان را به نيكي تبديل كند كه خداوند آمرزنده مهربان است. (فرقان/ 7)
- انجام عمل نيك : بدرستي كه نيكي ها بديها را از بين مي برد.
- ذكر و ياد خدا : «فاذكرواني اذكركم واشكروالي ولاتكفرون»
- توسلات : كه چه كسي مي تواند دستگير انسان شود جز همان هايي كه خداوند براي هدايت بشر و مبارزه با شيطان برايمان فرستاده آن گروه مخلص كه شياطين وجودشان را به تسخير خود درآورده اند.
- تفكر و تعقل : گروه هايي كه به دام شيطان افتاده اند همگي كساني بودند كه از قواي ادراكي خويش و عقل خداداد خود استفاده نكرده اند. «لهم آذان لايسمعون بها و لهم اعين لايبصرون بها و لهم قلوب لايفقهون بها»
در آخر از خداي مي خواهيم كه ما را از شر هواهاي نفساني و نواجس شيطاني در پناه خود ايمن دارد و دست ما را از توسل به ريسمان محكم ولايت، محبت اهل بيت جدا نكند و همواره ما را به ياد خود و با عنايت حضرتش از زمره ابرار و نيكان قرار داده، عاقبت ما را نيكو گرداند و در گروه صالحان و محبان حضرات معصومين عليهم السلام محشور گرداند.
[انتخابي از كد35306]- بحارالانوار، ج 63 2- جن و شيطان، عليرضا رجالى تهران 3- شيطان كيست، احمد زمرديان‏.

پرسمان دانشجویی