خلقت امامان(ع) و جبر الهی | کتابخانه مجازی الفبا

آيا اين جمله خدا به پيامبر(ص) جبر را نشان نمي دهد: «اگر تو نبودي من افلاك را خلق نمي كردم و اگر علي نبود تو را خلق نمي كردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمي كردم.» پس خدا از اول مي دانسته كه چه كسي را مي خواهد امام و يا پيامبر بكند و همه چيز مشخص بوده است؟

آفرينش و حديث «لولاك...»
روايت «لولاك لما خلقت الافلاك» در بحارالانوار(1) آمده است. در اين باره، يكى از سه معناى زيرشايان توجه است:
1. هدف از خلقت جهان، چيزى است كه جز با وجود پيامبرصلى الله عليه وآله تحقق نمى‏يابد. از ديدگاه قرآن، همه جهان براى انسان آفريده شده است: «خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً»(2). انسان نيز براى بندگى - كه تنها راه كمال و سعادت جاودان است - آفريده شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ»(3). حقيقت عبادت خداوند و پويش راه كمال در ميان انسان‏ها نيز محقق نمى‏شود؛ جز با هدايت پيامبران. از آنجا كه نبى اكرم‏صلى الله عليه وآله، پيام آور دين كامل الهى است، پس جز با وجود آن حضرت در ميان بندگان خدا، هدف آفرينش به طور كامل محقق نمى‏شود.
2. پيامبرصلى الله عليه وآله مى‏تواند تمام هدف از آفرينش جهان را در خود متجلّى كند و محقّق سازد؛ به طورى كه بدون او هدف از خلقت جهان محقق نمى‏شد؛ اگر چه ديگر انسان‏ها هر يك به اندازه مرتبه كمالشان، آن هدف را به طور نسبى محقّق كرده‏اند. به عبارت ديگر هدف از خلقت انسان، رسيدن به حد اعلاى كمال امكانى است. اين هدف در مرتبه نهايى آن در اولياى خاص الهى و انسان كامل تحقّق مى‏يابد و انسان كامل؛ بلكه اكمل اولياى الهى پيامبرصلى الله عليه وآله است.
3. گفتيم پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله كسى است كه هدف از آفرينش جهان را به تمام و كمال در خود محقّق ساخته است؛ اما براى اينكه پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله بتواند در اين دنيا چنين كمالى را در خود محقّق سازد، بايد همه اين جهان آفريده مى‏شد و همه اين انسان‏ها - چه مؤمن و چه كافر - خلق مى‏شدند تا پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله، مجال رشد و تكامل پيدا كند و قابليت‏هاى خود را در شرايط مختلف به فعليت رساند. انسان‏هاى ديگر نيز هر يك به اندازه مرتبه كمالشان، غرض از خلقت‏اند؛ يعنى، هر اندازه كمال آنان بيشتر باشد، به غرض اصلى از خلقت نزديك‏تراند و هر اندازه نقصان دارند، از آن دورتر.
سه معناى ياد شده با يكديگر قابل جمع است؛ خداوند، مى‏خواهد همه انسان‏ها به كمال نهايى برسند و اين كمال، متوقّف بر اطاعت از دين الهى است و دين كامل و خاتم را پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله آورده است. از سوى ديگر هر انسانى، به اندازه‏اى كه به كمال مى‏رسد، هدف از خلقت را در خود محقّق ساخته و در كوتاهى‏ها و نقصان‏هاى اختيارى‏اش، از هدف آفرينش دور شده است. پس وجود اين كمبودها، غرض اصلى نيست. هدف اصلى، كمال مخلوقات است و پيامبرصلى الله عليه وآله تجلّى كامل و پيشاهنگ آن است.
. از طرف ديگر امامان حافظ دين هستند و اگر پس از وفات پيامبرصلى الله عليه وآله، امامت نبود، دين پيامبرصلى الله عليه وآله به انحراف كشيده مى‏شد. به عبارت ديگر خداوند، دين خاتم را از طريق «امامت» حفظ مى‏كند و امامان - به جز حضرت على‏عليه السلام - همه از فرزندان حضرت فاطمه‏عليها السلام هستند. اين مسئله چنان اهميت دارد كه امام زمان(عج) مى‏فرمايد: «دخت پيامبرصلى الله عليه وآله براى من سرمشقى نيكو است...»(7). بنابراين شايد از جهتى بتوان گفت: «اگر فاطمه نبود، امامان هم كه علت مبقيه دين هستند نبودند و دين باقى نمى‏ماند و همچنين اگر حضرت فاطمه‏عليها السلام نبود، امام عصر(عج) پا به عرصه وجود نمى‏گذاشت؛ در حالى كه با وجود و ظهور حضرت است كه در نهايت هدف از آفرينش جهان و انسان محقق خواهد شد».از انچه گذشت شبهه جبراز بين ميرود زيرا جبر به معناي عدم اختياري بودن افعال انسانها است و اين روايت چنين مضموني ندارد.

پرسمان دانشجویی