لذت طلبي دنیا | کتابخانه مجازی الفبا

چرا بعضي از انسان ها دنيا را براي لذت بردن مي دانند؟

نظريه اخلاقى اپيكوريان
يـكـى از فـلاسـفـه مـعـروف يـونـان قـديـم ، مـردى اسـت بـه نـام ((اپيكور)) اين مرد در سال 342 پيش از ميلاد، يعنى شش سال پس از مرگ افلاطون ، در آتن تولد يافته است .
او در حـكمت نظرى پيرو ذيمقراطيس و طرفدار آتميسم است ، گو اينكه گفته مى شود خود مـعـتـرف بـه ديـنى كه از ذيمقراطيس دارد نيست ، و در حكمت عملى ((لذتگرا)) است ، يعنى لذت را مـسـاوى بـا خـيـر و خـوبـى مـى دانـد و وظـيـفـه هـركـس را تحصيل لذت و فرار از رنج مى داند.
اپـيـكـور، لذاتـى را كـه بـه دنـبـال خـود رنـج مـى آورنـد، سخت نكوهش ‍ مى كند، به همين دليـل مـخـالف بـا عـيـاشـى و لذت پرستى به مفهوم دم غنيمت شمارى است . ولى على رغم نـظـريـه او، در مـيـان مـردم گـرايـش بـه عـياشى و دم غنيمت شمارى به ((اپيكوريسم )) معروف شده است .
اپـيـكـور، لذات را بـه مـتـحـرك و سـاكـن ، و يـا فـعـال و مـنـفـعـل تـقـسـيـم مـى كـنـد. مـقـصـودش از لذات مـتـحـرك يـا فـعـال ، لذاتـى اسـت كـه انـسـان در اثـر گـرايـش ‍ و تـحـصـيـل چـيـزى بـه دسـت مـى آورد. ايـنـگـونـه لذات مـعـمولا ناشى از يك درد است و به دنـبـال خـود نـيـز درد و رنـج و لااقـل فـرسـودگـى و خـسـتـگـى مـى آورد. مـثـل لذت غـذا خـوردن ، يـا لذت جـنـسـى ، يـا لذت جـاه و مـقام . ولى لذت ساكن همان حالت آرامـشـى اسـت كـه از نـبـودن رنـج پـديـد مـى آيـد، مـثـل لذت سلامت . اپيكور لذت ساكن را تـوصـيه مى كند نه لذت متحرك را. اپيكور همواره به سادگى توصيه مى كند و از اين جهت فلسفه اش به فلسفه كلبيون نزديك مى شود. مى گويد:
((در حـالى كـه بـه آب و نـان ، روز مـى گـذارم ، تـنـم از خـوشـى سرشار است ، و بر خـوشـيـهـاى تـجـمـل آمـيز آب دهان مى اندازم ، نه به خاطر خود آن خوشيها بلكه به خاطر سختى هايى كه در پى دارند))(71).
فلسفه اپيكور، هر چند به نام فلسفه لذت معروف شده است ، ولى در حقيقت اين فلسفه ، فـلسـفـه ضـد رنـج است ، يعنى او خير و فضيلت را در كم كردن رنج مى داند. بنابراين ايـنـكه مى گويند: ((او فضيلت را در حزم در جستجوى لذت مى داند))، بايد گفت : ((او فضيلت را در حزم در كاهش رنج مى داند)).
اپيكور مى گويد:
((بزرگترين خوبى حزم است . حزم حتى از فلسفه گرانبهاتر است )).
در هـمـه ايـنـهـا تـوجـه او بـه كـاهـش دادن رنـجـهـا اسـت . بـه هـمـيـن دليل به هيچ وجه نبايد فلسفه او را فلسفه عياشى و دم غنيمت شمارى دانست .
اپيكور، در مسئله لذت ، و يا به تعبير صحيحتر در مسئله دورى از رنج ، توجهش به لذات و آلام جـسـمـانـى اسـت و بـس . او بـه لذات روحـى از قـبـيـل لذات حـاصـل از علم و تحقيق يا از خير اخلاقى يا از عبادت عارفانه توجه و بلكه آشنايى ندارد. او مى گويد:
((اگـر من لذتهاى چشائى و لذتهاى عشق و لذتهاى بينائى و شنوائى را كنار بگذارم ، ديـگـر نـمـى دانم خوبى را چگونه تصور كنم ؟... سر آغاز و سرچشمه همه خوبيها لذت شكم است ، حتى حكمت و فرهنگ را بايد راجع به آن دانست ... لذت روح عبارت است از تفكر در لذات جـسـم ، و يـگانه امتياز آن بر لذات جسم اين است كه ما مى توانيم به جاى تفكر درباره رنج ، به تفكر درباره خوشى بپردازيم . بدين ترتيب بر لذتهاى روحى بيش از لذات جسمى تسلط داريم ))(72).
ايـن فـلسـفـه ، مانند فلسفه كلبى يك فلسفه جامعه گريز و فردگرا است ، دعوت به گمنامى و گريز از اجتماع مى كند، چون تنها به اين وسيله است كه از پاره اى رنجها مى توان در امان ماند.
در مـجـمـوع ، در ايـن فـلسـفـه ، هـيـچگونه ارزش معنوى و انسانى ديده نمى شود. فلسفه كـلبـى از ايـن جـهـت بـر ايـن فـلسـفـه تـرجـيـح دارد كـه لااقـل بـر عـنـصـر آزادگـى و غناى نفس تكيه دارد، هر چند تعبيرى نارسا از آن دارد و به افـراط كشيده مى شود. ولى در فلسفه اپيكور هيچ عنصرى متعالى ديده نمى شود. و لهذا بـه هـمـان مـعـنى كه مكتب شك ، فاقد نظريه اخلاقى است ، اپيكوريسم نيز فاقد نظريه اخلاقى است .
در بـاب فـلسـفـه لذت از دو نظر مى توان بحث كرد: يكى از نظر روانشناسى و يكى از نظر اخلاقى .
آنـچـه از نـظـر روانشناسى مطرح است اين است كه آيا محرك اصلى انسان در همه كارها، و غـايـت نـهائى انسان از هر فعاليتى لذت و يا فرار از الم است يا نه ؟ بحث دلكشى است كه فعلا مجال بحث در آن نيست ، و تحقيق اين است كه چنين نيست .
امـا از جـنـبـه اخلاقى ، آنچه مطرح است اين است كه آيا خير و خوبى و فضيلت مساوى است با لذت ؟ و به عبارت ديگر آيا آنچه ارزش ذاتى دارد لذت است يا نه ؟ البته جواب اين پرسش نيز منفى است .
ايـن نـكـتـه را لازم اسـت اضـافه كنيم كه نظر به اينكه در عصر ما اپيكوريسم به مفهوم عـامـيـانـه و مـبـتـذلش عـمـلا رايـج شده است ، عده اى مى خواهند برخى بزرگان انديشه و فلسفه و عرفان را منسوب به اين مكتب نمايند، مثلا خيام و يا حافظ را.
مدعى هستند كه خيام و حتى حافظ مردانى لذت پرست ، دم غنيمت شمار و لاابالى بوده اند. مخصوصا درباره خيام عقيده بسيارى همين است .
آنـچه مسلم است اين است كه خيام رياضيدان فيلسوف چنين نبوده و چنين نمى انديشيده است . از ظـاهـر اشـعار منسوب به خيام همان مطلب پيدا شده است ، ولى از نظر محققان جاى بسى ترديد است كه اشعار معروف ، متعلق به خيام رياضيدان فيلسوف باشد. فرضا هم اين اشـعـار از او باشد، هرگز از زبان شعر نمى توان نظريه فلسفى شاعر را در يافت ، خـصـوصـا كـه اخـيـرا رسـاله 0هـايـى از خـيـام بـه دسـت آمـده و چـاپ شده كه اتفاقا همان مـوضـوعـاتـى را طـرح كرده كه در اشعار منسوب به او مطرح است ، ولى آنها را آنگونه حـل كـرده اسـت و پـاسـخ گـفـتـه كـه بـه قـول خـودش ‍ اسـتـادش بـوعـلى حل كرده است .
دربـاره حـافـظ، مـطـلب از ايـن هـم واضـحـتـراست . آشنائى مختصر با زبان حافظ، و يك مراجعه كامل به تمام ديوان و مقايسه اشعار او با يكديگر كه برخى مفسر ديگرند مطلب را كاملا روشن مى كند.
در عين حال اين كه چرا كسي لذتگرا مي شود تابع امور مختلفي مي تواند باشد ازجمله يكي جهان بيني و نوع نگرش فرد به هستي , به انسان و فلسفه حيات و ديگري بويژه در لذتگرايي مبتذل پيروي از هواي نفس و تسليم مطلق در برابر آن.

پرسمان دانشجویی