روح الهي | کتابخانه مجازی الفبا

اينکه خداوند مي فرمايد و از روح خود در انسان دميديم، به چه معناست؟ مگر خداوند داراي روح است؟

روح، نزديك‏ترين مخلوق به مبدأ متعال بوده و ظهور و جلوه تام و كامل حق و صفات اوست ، نه اينکه جزئ وجود و بخشي از هستي خدا باشد. روح از کمال ،قدس و طهارت خاصي برخوردار است. اين روح با ملائكه و ملازم آنهاست؛ و در عين اين كه غير ملائكه است، يك نوع اتحاد و وحدت با آنها دارد. اسراء، شورى / 52، نحل / 2، بقره / 87، مائده / 107، در باب خصوصيات وجودى و منزلت و مقام روح خدا، استاد محمد شجاعى؛ انسان و خلافت الهى؛ صص 81 - 40. همچنين بر اين باوريم كه اين روح از مرتبه اصلى و از چهره آغازين خويش، در مقام نزول و هبوط از آن عالم به اين عالم مادى، دور گشته و در سير نزولى خود، چهره اصليش محدود و محدودتر شده و كمالات و خصوصيات وجودى اصلى و اصيل آن زير حجاب‏ها رفته است. روح خدا يا حقيقت انسان در اين سفرِ نزولى، از منازل و مراتب مختلف گذر مى‏كند و به منزل آخر مى‏رسد و در منزل آخر، در بدنِ تسويه شده انسانى جلوه‏گر شده و در مرتبه روحِ دميده شده در بدنِ انسانى ظاهر مى‏گردد؛ و به عبارتى در صورت روح انسانى جلوه مى‏كند. تين / 4، در اين باب نيز نگا: استاد محمد شجاعى، مقالات، ج اول، صص 39 - 31.
از سوى ديگر، براساس آيات و روايات معتقديم كه همه هستى و از جمله انسان به سوى خدا بازگشت خواهد كرد واو را ملاقات خواهد نمود؛ يعنى، هم انسان گناهكار و آلوده به لقاء خدا خواهد رسيد و هم انسان عابد و پاك به لقاء او نايل خواهد شد انشقاق / 6 - 12، رعد / 2، سجده / 10؛ نيز: استاد محمد شجاعى، بازگشت به هستى، صص 106 - 83.. ا
كنون با توجه به اين سه اصل، دو پرسش اساسى مطرح مى‏شود: اول آنكه چگونه روح خدا كه از آن در ما دميده شده است، آلوده مى‏گردد؟ دوم آن كه چگونه روح خدايى كه از قدس و طهارت خاصى برخوردار است و ما از آن نزول كرده و به سوى آن باز مى‏گرديم، در بازگشت به سعيد و شقى تقسيم مى‏شود؟ نور بودن و مقدس بودن با شقى بودن سازگارى ندارد؟ (به نظر مى‏رسد اين تقرير، گويا وجامع‏تر از پرسش شماست).
اما پاسخ به پرسش اول آن است كه اين روح ما كه از روح خداست و قبل از نزول و هبوط از قدس و طهارت برخوردار بوده است، با تنزل و عبور از منازل و عوالم، به حجاب‏هايى محجوب گشته و آلودگى‏هايى كه خاصيت منازل و عوالم گوناگون بوده است، بر آن عارض مى‏گردد و مهمتر از آن، وقتى كه آن روح در بدن مادى جلوه كرد، با تجلى در بدن و تعلق به آن، در مضيق ماده و طبيعت قرار گرفته؛ با اين تعلق و قرار گرفتن در مجراى طبيعت، يك نوع رنگ و يا رنگ‏هايى به خود مى‏گيرد. مانند نور صافى كه اگر به جسمى كه تا حدودى روشن و با رنگ است بتابد و از آن عبور كند، رنگ و تيرگى برمى‏دارد. هر اندازه توجه انسان به بدن بيشتر باشد، اين تعلق هم شديدتر و در نتيجه رنگ و يا رنگ‏هاى مزبور نيز بيشتر و شديدتر مى‏شود. علاوه بر اين، هر اندازه توجه انسان به خارج از وجود خود و به مظاهر مادى و اغيار بيشتر باشد و به آنها تعلق پيدا كند و اسير آنها بشود، هر كدام از اين تعلق‏ها، در جاى خود، رنگ ديگرى است كه روى رنگ‏ها مى‏آيد. هم‏چنين هر فكر و عقيده باطلى، هر صفت و خوى بد، هر خصلت و عادت بد، هر محبت و آرزوى بد، هر بغض و كينه و عدوات بد و مانند اينها، به جاى خود رنگ بخصوصى است كه روى رنگ‏ها مى‏آيد و هر كدام از اين رنگ‏ها به سهم خود و به اندازه خود، در تغيير چهره اصلى روح انسان كه از روح خداست، تأثير داشته و هر كدام از اينها حجابى از حجاب‏هاى ظلمانى است. به هر روى، روح انسان و حقيقت او نيز به عنوان يك موجود مجرد، براساس يك سلسله قوانين و سنن حاكم در عالم مجردات، رنگ‏ها و خصوصيت‏ها برمى‏گيرد و با هر رنگ و هر خصوصيتى كه كسب مى‏كند، به صورت خاصى درمى‏آيد و احكام و آثار ويژه‏اى را دارا مى‏شود. روح بى‏رنگ، با هر رنگى به شكلى درمى‏آيد و حكم خاصى پيدا مى‏كند و آثارى براى خود دارد و در مسير به خصوصى حركت مى‏نمايد. رنگ‏ها و خصوصيت‏ها به روح انسان كه در اصل، يك حقيقت است، شكل‏ها و صورت‏ها مى‏بخشد و ارواح را متمايز از يكديگر مى‏گرداند و در مسيرها مى‏اندازد. پس در واقع روح خدا و چهره اصلى روح ما در مقام و منزلت اول خود از طهارت و قدس برخوردار است و آنچه آلوده به رنگ‏ها، هيئت‏ها و شكل‏ها و آلودگى‏ها مى‏گردد، روحِ تنزل يافته و در بدن قرار گرفته و به عالم خاكى هبوط كرده مى‏باشد؛ مانند نورى كه با تابش بر اجسام گوناگون و رنگارنگ، مدام از خلوصش كاسته مى‏گردد و با عبور از آنها رنگ‏ها و تيرگى‏ها برمى‏دارد. اما بايد دانست كه آن روح از ميان نرفته؛ ولى محجوب به حجاب و متلوّن به رنگها است.
اِهبطوا افكند جان را در حضيض‏ از نمازش كرد محروم اين مَحيض‏
اى رفيقان زين مَقيل و زآن مقال‏ اِتّقوا اِنّ الهَوى‏ حَيْضُ الرّجال‏
اِهبطوا افكند جان را در بدن‏ تا به گِل پنهان بود دُرّ عَدَن‏
مثنوى/ 6/2936 - 2934. اما اين روح هبوط كرده و محجوب گشته، مى‏تواند با كنار زدن حجاب‏ها و موانع؛ و با استمداد از وحى و عقل كه راه و مسير و چگونگى سير را به او نشان مى‏دهد، به موطن اصلى خود برگردد و به همان طهارت و قدس، بلكه بالاتر از آن بار يابد. نگا: استاد محمد شجاعى، مقالات، ج اول، صص 60 - 40 و صص 98 - 63. امّا در پاسخ به پرسش دوم، بايد بگوييم از آيات قرآن استفاده مى‏شود كه هبوط ارواح به زمين و عالم جسميت، موجب انشعاب راه به دو شعبه مى‏گردد: طريق سعادت و طريق شقاوت؛ و به دنبال آن نيز انسان‏ها به دو گروه تقسيم مى‏شوند: گروهى در بهشت و گروهى در جهنم. بقره / 38 - اعراف / 29. اين مطلب، منافاتى با اين حقيقت كه روح انسانى قبل از هبوط داراى قدس و طهارت بوده ندارد؛ چرا كه عالم «بدو» و قبل از نزول داراى سعادتى عام بوده، نه سعادتى كه مقابل شقاوت باشد. اما پس از آن كه روح به عالم مادى هبوط نمود و محجوب به حجب گوناگون گشت و بر اثر اعمال خود در صحنه دنيا آنها را برطرف نكرد، عالم «عَود» و برگشت، به دو عالم سعادت و شقاوت تقسيم مى‏شود. روحى كه در عالم قدس و طهارت است با شقاوت سازگارى ندارد، اما روحى كه بر اثر نزول، محجوب به حجب گشته و در رفع اين حجب كوشش نكرده است؛ با شقاوت سازگارى دارد. در واقع نزول به ارض سبب شقاوت و سعادت مى‏شود. پس ميان عالم بدو و خلقت حقيقت روح - كه همان از روح خدا بوده و داراى طهارت و قدس و ملازم و همراه ملائكه مى‏باشد - با عالم عود و بازگشت - كه در قيامت بارز و ظاهر خواهد گشت - فرق است. عالم بدو، فقط عالم سعادت است، ولى عالم عود عالم سعادت و شقاوت مى‏باشد. علامه سيد محمد حسين طباطبايى، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه صادق لاريجانى، صص 23 - 21 و صص 229 - 227. جان كلام آن كه: روح خدا كه در روح آدمى تجلى يافته است، قبل از نزول و هبوط به عالم مادى از هر گونه آلودگى، حجاب و تعلق و رنگ مبرا است و از يك نوع طهارت مخصوصى برخوردار است؛ اما اين روح پس از آن كه به عالم ماده نزول كرد و در بدن مادى دميده شد، محجوب به حجابهايى مى‏گردد كه اگر آدمى آنها را برطرف نسازد، آلوده به عالم شقاوت وارد خواهد گشت؛ و اگر از آنها خلاصى يافت، به طهارت و پاكيزگى اولى خويش نايل؛ و به عالم سعادت بار خواهد يافت.
روح محجوب از بقا بس در عذاب‏ روح واصل در بقا پاك از حجاب‏
مثنوى/ 4/446. همه انسان‏ها، چه آلوده و چه پاك، به سوى خدا باز خواهند گشت؛ اما با توجه به آن كه آدمى در صراط كامل گام برداشته يا در انحطاط، با خداوند به صورت‏هاى گوناگون ملاقات خواهد كرد. انسان‏هاى صالح، ذات الهى را با اسماء رحمت، مانند رحيم، جواد، عفوّ، غفور، رئوف، ودود، جبّار و نظاير اينها ملاقات مى‏كنند و اين لقاء به نوبه خود آثار و بركات نامتناهى را هم براى انسان به ارمغان خواهد آورد. در مقابل، انسان‏هايى نيز هستند كه از اين نوع ملاقات محروم و از اين اسماء محجوبند و پروردگار را با اسماء غضب، سخط، انتقام و نظاير اينها ملاقات مى‏كنند. مواجه شدن با اسماء غضب نيز آثار وخيم و شومى به دنبال خواهد داشت. آياتى چون «إنا لله و إنا إليه راجعون»؛ بقره / 156. يا «يا أيها الإنسان‏إنك كادح إلى ربك كدحا فم لاقيه»؛ انشقاق / 6. بيانگر اين حقيقتند كه آدمى به سوى رب با هر چهره‏اى تربيت شده خواهد رفت. روحِ آلوده مى‏رود و با اسم‏هايى از رب كه «مُضِلّ»، «منتقم» و «شديد العذاب» است، روبرو مى‏گردد؛ و روح پاك در مسير خود با اسم‏هاى «غفور»، «هادى»، «جواد» و «رئوف» روبرو مى‏شود. خوشا به حال آن كه با ايمان و عمل صالح حجاب‏هاى ظلمانى را از روح كنار زده، آن را به جايگاه و موطن اصلى خويش بازگرداند.

پرسمان دانشجویی