پيامبر و نزول عذاب | کتابخانه مجازی الفبا

بارها در قرآن آمده که مواظب باشيد که عذابي مثل عذاب قوم هاي قبلي به شما نرسد. در حالي که شنيدم (شايد هم صحيح نباشد) که با دعاي پيغمبر عذاب استيصالي از امتش رفع شده و اگر هم چنين عذابي نازل مي شد بدون صاحب وحي نمي توانيم علتش را درک کنيم. پس حکمت اين وعيدها چيست؟

1. ظاهراً دلیل کسانی که عذاب استیصالی را از امّت اسلام نفی نموده اند ، آیات 32 الی 34 سوره فصّلت است. خداوند متعال در این آیات شریفه می فرماید:« وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَليمٍ .ــ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ .ــ وَ ما لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ ما كانُوا أَوْلِياءَهُ إِنْ أَوْلِياؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُون :‏ و (به خاطر بياور) زمانى را كه گفتند: پروردگارا! اگر اين حق است و از طرف توست ، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! يا عذاب دردناكى براى ما بفرست. ـــ ولى(اى پيامبر!) تا تو در ميان آنها هستى ، خداوند آنها را مجازات نخواهد كرد ؛ و (نيز) تا استغفار مى‏كنند ، خدا عذابشان نمى‏كند. ــ چرا خدا آنها را مجازات نكند ، با اينكه از (عبادت موحّدان در كنار) مسجد الحرام جلوگيرى مى‏كنند در حالى كه سرپرست آن نيستند؟! سرپرست آن ، فقط پرهيزگارانند؛ ولى بيشتر آنها نمى‏دانند.»( الانفال/32ــ 34 )
لکن به نظر مفسّرین بزرگی چون علامه طباطبایی ، از این آیات شریفه نمی توان نفی عذاب استیصالی را در همه زمانها برداشت نمود ؛ بلکه حتّی نفی چنین عذابی را در زمان خود آن حضرت نیز نمی توان نتیجه گرفت. چرا که اوّلاً در خود آیات قرآن کریم ، امّت اسلام تهدید به عذاب شده اند. خداوند متعال فرموده است:« فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُكُمْ صاعِقَةً مِثْلَ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ : اگر آنها روى‏گردان شوند، بگو: من شما را از صاعقه‏اى همانند صاعقه عاد و ثمود مى‏ترسانم.»( فصلت/13) ثانیاً در زمان خود آن حضرت عذاب بر برخی افراد یا قبائل نازل شده است. برای مثال ابولهب به نفرین آن حضرت گرفتار شده و با مرض تنفّر آوری به درک واصل شد ؛ همچنین برخی استهزاء کنندگان آن حضرت به اشاره حضرت جبرئیل به انحاء گوناگون هلاک شدند و برخی نیز به نفرین خود آن حضرت گرفتار گشتند. در جنگ بدر مردانی آسمانی بر قریش تاختند و آنها را تار و مار ساختند. همچنین به نفرین آن حضرت هفت سال بر قبیله مضر باران نبارید تا این که توبه کردند و به دعای آن حضرت بارانی عظیم بر آنها باریدن گرفت.( ر.ک: منتهی الآمال ؛ معجزات نبی اکرم (ص) ) بعد از آن حضرت نیز به نفرین برخی اهل بیت (ع) بر کسانی عذاب نازل شده است.
لذا مدلول آیات شریفه سوره فصّلت این نیست که عذاب استیصالی از امّت اسلام برداشته شده است.
2. اینکه خداوند متعال ، مدام از عذابهای نازل شده بر اقوام قبلی یاد کرده و امّت اسلام را انذار می کند ، به این سبب است که سنن الهی همواره ثابتند ؛ یعنی قوانینی ثابت و لایتغیّر بر نظام عالم حاکم اند ؛ و هر عقیده و عملی پیامدهای مختصّ به خود را دارد. لذا خداوند متعال با بیان عقیده و رفتار اقوام گذشته و عواقب سوء آن ، به آیندگان هشدار می دهد که مبادا شما نیز همان راهها را طی کنید ، چرا که طبق سنن الهی طیّ این راهها از طرف هر شخص و قومی ، عواقبی مشابه دارد. خداوند متعال می فرماید:
« فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتي‏ قَدْ خَلَتْ في‏ عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِكَ الْكافِرُونَ : امّا هنگامى كه عذاب ما را مشاهده كردند ، ايمانشان براى آنها سودى نداشت!اين سنّت خداوند است كه همواره در ميان بندگانش اجرا شده ، و آنجا كافران زيانكار شدند»( غافر : 85)
« اسْتِكْباراً فِي الْأَرْضِ وَ مَكْرَ السَّيِّئِ وَ لا يَحيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْديلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْويلا : اينها همه بخاطر استكبار در زمين و نيرنگهاى بدشان بود ؛ امّا اين نيرنگها تنها دامان صاحبانش را مى‏گيرد ؛ آيا آنها چيزى جز سنّت پيشينيان را انتظار دارند؟! هرگز براى سنّت خدا تبديل نخواهى يافت، و هرگز براى سنّت الهى تغييرى نمى‏يابى‏»( فاطر : 43)
« قُلْ لِلَّذينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلينَ به آنها كه كافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ايستند، (و ايمان آورند،) گذشته آنها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آنها جارى مى‏شود. »( الأنفال : 38)
« قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُروا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبين :‏پيش از شما، سنّت‏هايى وجود داشت ؛ پس در روى زمين، گردش كنيد و ببينيد سرانجام تكذيب‏كنندگان(آيات خدا) چگونه بود؟»( آل‏عمران/137)
3. جاری شدن سنن الهی منوط به حضور انسان معصوم نیست ؛ همین اندازه که هدایت الهی به قومی رسیده باشد کافی است تا آنها ، در صورت استحقاق ، مشمول مجازات الهی شوند. اگر نزول عذاب ، در زمان نبی یا امام و با هشدار خاصّ و قبلی او باشد ، آن عذاب نسبت به بازماندگان ، معجزه آن نبی یا امام نیز محسوب می شود ؛ امّا اگر با هشدار خاصّ قبلی معصوم نباشد فقط جنبه عذاب و عبرت آموزی خواهد داشت.
از راه براهین قطعی عقلی و نصوص قطعی دینی ، شکّی در این نیست که همه امور به دست خداست و جز به اراده او اتّفاقی نمی افتد ؛ و اراده خدا در عالم خلقت همان سنن تبدیل ناپذیری هستند که بر عالم حاکمند. لذا هر حادثه گوارا یا ناگواری که رخ می دهد به اذن و اراده حق تعالی است. و هیچ حادثه ناگواری برای بشر رخ نمی دهد مگر به چهار غرض یا برای امتحان است تا انسان در سایه آن تکامل یابد ؛ یا برای ترفیع درجه است ؛ یا کفّاره معاصی است که موجب پاک شدن معاصی می شود ؛ یا از باب مجازات و عذاب است. خداوند متعال می فرماید:
«ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليم‏ : هيچ مصيبتى رخ نمى‏دهد مگر به اذن خدا. و هر كس به خدا ايمان آورد، خداوند قلبش را هدايت مى‏كند؛ و خدا به هر چيز داناست»( التغابن : 11)
« وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثيرٍ : هر مصيبتى به شما رسد به خاطر اعمالى است كه انجام داده‏ايد، و بسيارى را نيز عفو مى‏كند.»( الشورى : 30)
بنا بر این حوادثی مثل زلزله ، سیل ، خشکسالی ، امراض فراگیر مثل سارس ، ایدز ، طاعون و... در عین اینکه حوادثی طبیعی هستند وسیله عذاب یا امتحان خدا نیز هستند. زلزله برای بقاء زمین لازم است ولی خداوند متعال می تواند آن را در مکانی بدون سکنه واقع سازد یا می تواند آن را در ضمن چندین زلزله آرام به جریان اندازد یا می تواند باران را به گونه ای تقسیم نماید که منجرّ به سیل نشود ؛ ولی در مواردی چنین نمی کند تا برای برخی عذاب و برای برخی دیگر وسیله امتحان یا کفّاره گناه باشد. همچنین طبق برخی روایات برخی عذابهای نوظهور نتیجه گناههای نو ظهورند. امام موسی الکاظم (ع) فرمودند:« كُلَّمَا أَحْدَثَ النَّاسُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَعْمَلُونَ- أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَعُدُّون‏ : هر گاه مردم گناه تازه ای پدید آورند که قبلاً نمی کردند خدا نیز بلاهاى تازه‏اى براى آنها به وجود مى‏آورد كه مردم گمانش را نمی کردند. » (بحار الأنوا ، ج‏75 ،ص322 )

پرسمان دانشجویی