فلسفه وجودي اهل بيت(ع) | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه وجودي ائمه اطهار(ع) را برايم بنويسيد خيلي ذهنم مشغول شده است؟

امام در لغت به معنی رهبرو جلودار است ودر اصطلاح کلامی امام کسی است که به نيابت از پيامبراکرم (ص) رياست مردم را در امور دين ودنيا بر عهده دارد.(امامت در بينش اسلامی ربانی گلپايگانی ص 25)
فلسفه وجودي امام از ابعاد مختلفي قابل بررسي است كه به برخي از آنها به اجمال اشاره مي كنيم
- از جهت جامعه شناختي
1. اصل وجود حاکم الزامی است :وجود امام(حاکم جامعه) چه معصوم يا عادل باشد و چه غيرعادل براي حفظ نظام اجتماعي لازم است؛ چرا كه بدون وجود رهبر، جامعه دچار هرج و مرج مي شود. امام علي(ع)می فرمايد: «مردم ناگزير از داشتن يك اميرند، چه آن اميرعادل باشد يا فاجر ...». (نهج البلاغه، خ 40) حداقل نفع يك حاكم ــ حتی اگر فاجرباشد ــ اين است كه نظام اجتماعي از هرج ومرج حفظ مي شود وروشن است كه اين هدف در حكومت معصوم که هيچ گونه ظلمي نمي کنند در عالي ترين حدش برآورده ميشود.
2. برقراري عدالت اجتماعي: انسان ها گرفتار حرص و آز هستند،‌و اگر رهبري عادل بر جامعه حاكم نباشد ظلم در جامعه گسترش مي يابد و اگر رهبر جامعه معصوم باشد عدالت اجتماعي در عالي ترين حد تأمين مي شود.
3. اجراي تكاليف اجتماعي: اسلام يك عده تكاليف اجتماعي را واجب كرده است مثل جهاد، نماز جمعه، و ...ووجود امام براي اجراي اين تكاليف لازم است چرا كه اجراي اينگونه احكام نيازمند برنامه ريزي كلان است و اگرامام (حاکم) معصوم باشد اين تكاليف در كامل ترين شكلش اجرا مي شوند.
4. اجراي حدود: اجرای حدود شرعي نيازمند يك مجري توان ،عالم و عادل است و باز معصوم بهترين گزينه براي اين امر است.
5. وجود امام براي حفظ مرزها و سركوبي آشوبگران و راهزنان و ... ضروري است.
ــــ از جهت كلامي و عقيدتي
1. وجود امام لطف است چرا كه وجود شخصي راهنما که راه حق را به مردم نشان داده و ضمن راهنمائي به سوي خير آنها را از بديها باز دارد.که به قائده لطف معروف ميباشدو اساسا به همان دلائلي که ضرورت وجود پيامبر اثبات ميشود ،در مورد امام نيز آن دلائل صادق است. 2. امام معصوم حافظ شريعت است: شريعت اسلام،‌شريعتي جاويد است و وجود امام در هر زماني براي جلوگيري از تحريف آن ضروري است تا حق در ميان باطل ها گم نشود.
3. آنچه در قرآن كريم و روايات نبوي آمده است اجمال شريعت است و وجود امام لازم است تا شريعت را تفسير كرده و تفصيلات را بيان كند.
4. امام معصوم حجت بالغه خداست و با وجود او حجت بر مكلفان تمام مي شود. و اگر امام معصوم نبود حجت تمام نمي شد. و اين سنت خداست كه هر قومي هادي داشته باشد. «و لكل قوم هاد» (رعد، 7)
5. امام معصوم الگوي عملي و عيني دين است. دين و كتاب آسماني برنامه انسان سازي است. در زمان حضور پيامبر خود او الگوي عيني انسان الهي است. در دوران بعد از پيامبر نيز لازم است مردم الگوي عيني انسان الهي را ببينند تا از او الگو برداري كنند. حتي در دوران غيبت امام زمان نيز اين امر ممكن است؛ و اگر كسي مراحل مقدماتي كمال را طي كرده و به مرحله اي برسد كه الگوي مناسبي براي او در جامعه نباشد او لايق ديدار انسان كامل خواهد شد و اگر امام معصوم بر روي زمين نبود هيچ كس نمي توانست به مقامات عاليه انساني دست يابد.
6. وجود امام معصوم لازمه خاتميت دين اسلام است. چون تمام معارف دين اسلام تنها در دست امام معصوم است و جز امام معصوم در جامعه كسي قادر به استخراج تمام حقايق از قرآن كريم نيست؛ در حالي كه خاتميت دين اسلام به اين سبب است كه قرآن كريم حاوي تمام حقايق است. « نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شي». (نحل، 89)
ــــ از جهت فلسفي و عرفاني
1. امام معصوم انسان كامل است. و انسان كامل جامع كمالات ملك و ملكوت است. فلذا انسان كامل غايت عالم خلقت است و هيچ موجودي بدون غايت به وجود نمي آيد.
خداوند متعال به پيامبر(ص) فرمود: « ... اي محمد به عزت و جلالم قسم اگر تو نبودي آدم را نمي آفريدم و اگر علي نبود بهشت را خلق نمي كردم...». (بحار، ج 40، ص 20)
و در حديث قدسي است كه: «لولاك لما خلقت الا فلاك». (تأويل الايات، ص 430)(اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم)
2. انسان كامل واسطه فيض است چه در نظام تشريع و چه در نظام تكوين. يعني اگر انسان كامل نباشد وحي نازل نمي شود و تفصيل نمي يابد. نزول وحي بر پيامبر بود و تفضيل آن با ائمه است؛ و در نظام تكوين اگر انسان نباشد فيض هستي به موجودات نمي رسد، چرا كه انسان كامل سرسلسله ی عالم وجود است. حضرت پيامبر فرمودند: «اول چيزي كه خدا خلق كرد نور من بودو نور علي از آن نور جدا شد .سپس خدا خلق كرد عرش و لوح وخورشيد و روشني روز و نور چشم ها و عقل و معرفت را». (بحار، ج 54، ص 170) و باز فرمود: «اي جابر همانا خدا اول چيزي كه خلق كرد محمد و عترت هدايت كننده و هدايت شده او بود ...». (بحار، ج 54، ص 197)
پيامبر اكرم (ص) فرمود: «اولين چيزي كه خدا خلق كرده قلم بود پس او به گفت بنويس پس قلم نوشت آنچه را كه هست تا ابد». (بحار، ج 54، ص 374) از مقايسه اين دو تعبير كه در روايات وارد شده است معلوم مي شود كه اين قلم همان حقيقت انسان كامل است كه تمام كلمات وجودي از او نشأت گرفته است. و كاتب این کلمات وجودی خداوند متعال است وقلم (حقیقت نوری انسان کامل )واسطه این نگارش است. حضرت علي (ع) در حديث معرفت اميرالمؤمنين بالنورانيه فرمودند: «محمد« يس و القرآن الحكيم» شد و محمد «ن و القلم »شد و محمد «طه ما انزلنا عليك القرآن لتشقي» شد و محمد صاحب دلالات شد و من صاحب معجزات و آيات شدم و محمد خاتم پيامبران شد و من خاتم اوصياء. منم صراط مستقيم و منم نباء عظيم». (بحار، ج 26، ص 5)
از نظر عرفا تمام انبياء و اوصيا صور گوناگون يك حقيقتند و آن يك حقيقت، همان حقيقت انسان كامل است و كامل ترين صورت آن حقیقت محمد و آل محمد هستند:به قول مولوی
هرلحظه به شکلی بت عیار بر آمد؛ دل برد و نهان شد
هر دم به لباس دگر آن یار بر آمد ؛گه پیر و جوان شد
گه نوح شد و کرد جهانی به دعا غرق ؛ خود رفت به کشتی
گه گشت خلیل و به دل نار بر آمد؛ آتش گل از آن شد
یوسف شد و از مصر فرستاد قمیصی روشنگر عالم
از دیده ی یعغوب چو انوار بر آمد تا دیده عیان شد
حقا که همو بود که اندر ید بیضا می کرد شبانی
ور چوب شد و بر صفت مار بر آمد؛ زان فخر کیان شد
می گشت دمی چند برین روی زمین او از بهر تفرج
عیسی شد و بر گنبد دوار بر آمد؛ تسبیح کنان شد
فی الجمله همو بود که می آمد و می رفت هر قرن که دیدی
تا عاقبت آن شکل عرب وار بر آمد؛ دارای جهان شد
بالله که همو بود که می گفت انا الحق ؛ با صوت الهی
منصور نبود او که بر آن دار بر آمد؛ نادان به گمان شد
حقیقت محمد وآل محمد با همه انبياء و اوصياء بوده است و هميشه خواهد بود و عالم از اين حقيقت خالي نخواهد بود. علي (ع) فرمودند: «من بودم آن كه نوح را در كشتي حمل كردم به امر پروردگارم و من بودم كه يونس را از شكم ماهي خارج كردم به اذن پرودرگارم و من بودم كه دريا را براي موسي بن عمران شكافتم به اذن پروردگارم و من بودم كه ابراهيم را از آتش خارج كردم به اذن پروردگارم و ... منم خضر، عالم موسي و منم معلم سليمان بن داوود و منم ذوالقرنين و منم قدرت خداوند عز و جل. اي سلمان و اي جندب (ابوذر) منم محمد و محمد است من؛ من از محمدم و محمد از من است». (بحار، ج 26، ص 5 و 6)
3. انسان كامل خليفه خدا برروی زمين و مظهر اسماء اوست. عرفا معتقدند كه همه موجودات عالم مظهر اسماء خدايند و هيچ اسمي از اسماء خدا نمي تواند بدون مظهر باشد و انسان كامل مظهر اسم الله است كه مستجمع جمیع صفات كماليه است.
و امام در هر عصري بالاترين مظهريت اسماء را نسبت به ساير مردم داراست: «‌و چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بيازمود و وى آن همه را به انجام رسانيد [خدا به او] فرمود من تو را پيشواى مردم قرار دادم [ابراهيم] پرسيد از دودمانم [چطور] فرمود پيمان من به بيدادگران نمى‏رسد». (بقره،‌124)
بنابراين وجود انسان كامل در هر عصر، لازمه اسماء الهي است.
4. امام فطرت كامله است و تمام فطرت انساني او بالفعل شده است لذا تمام دين براي او فطري است از اين روظهور حقیقت انسان كامل هر عصری دين همان عصر است و ائمه اطهار تجسم قرآن كريمند. حضرت اميرالمؤمنين (ع) فرمودند: «فيهم كرائم القرآن؛ كرامت هاي قرآن در اهل بيت است». (نهج البلاغه، خ 154) بنابراين وجود امام مثل وجود كتاب آسماني و دين ضروري است.بلکه وجود کتاب آسمانی بدون وجود انسان کامل مثل وجود کلمه است بدون معنی آن کلمه.
5. امام معصوم و قطب عالم خلقت صاحب ولايت تكويني است و افزون بر هدايت ظاهري، هدايت باطني نيز مي كند و هدايت باطني او از راه محبت قابل دست يابي است. يعني با ايجاد عشق و محبت در دل نسبت به امام، مي توان از هدايت باطني او برخوردار شد. از اين جهت است كه محبت و مودت اهل بيت (ع) به عنوان اجر رسالت بر همه واجب شده است.خداوند متعال می فرماید: «اي پيامبر بگو من در برابر رسالتم از شما هيچ اجري نمي خواهم جز مودت درباره نزديكانم». (شوري، 23)
جهت مطالعه بیشتر رجوع فرمایید به :
- کتاب امامت در بينش اسلامي، علي رباني گلپايگاني، نشر بوستان كتاب، قم.
- بحارالانوار، ج 26، ص 1-7 (حديث معرفت اميرالمومنين بالنورانيه)

پرسمان دانشجویی