علم خدا و آفرينش انسان | کتابخانه مجازی الفبا

اگر خدا آخرت کار ما را می داند چرا می آفریند؟

براي پاسخ اساسي به اين پرسش ابتدا به ذکر احتمالات موجود در اين زمينه مي پردازيم و سپس هر فرض و احتمال را مورد بررسي قرار مي دهيم:
احتمال اول: اين که خداوند از اول هيچ موجودي را خلق نمي کرد تا کسي به دوزخ نرود. اين فرض مستلزم اين است: با اين که موجوداتي امکان و قابليت وجود داشتن را دارند ولي با اين حال خداوند آدمها را نمي آفريند، و اين با فياضيت و عنايت خداوند مغايرت دارد. خداوند غني بالذات و جواد و بخشنده بالذات است. اگر موجودي استعداد و قابليت آفرينش را داشته باشد خداوند بر اساس جود و فياضيت خود حتما او را مي آفريد وگرنه مستلزم نقص و عجز خداوند مي شود. شهيد مطهري تمثيلي زيبا در اين رابطه بيان مي کند: «مثلش مثل اين است که ما در يک شيشه را محکم ببنديم، بعد آن را وارد يک اقيانوس کنيم، آنگاه بگوئيم اقيانوس به اين عظمت چرا يک ذره آب در اين شيشه نيم ليتري نمي ريزد؟ جواب اين است که اقيانوس بي پايان است ولي در شيشه بسته است. اقيانوس کارش اين است که هر جا که موجودي و راه بازي باشد سرايت کند اين راه از ناحيه خود اين موجود بسته است.»آشنايي با قرآن، شهيد مطهري، ج 8، ص 104
احتمال دوم: خداوند فقط خوب ها را مي آفريد و از افرينش بدان و گنهکاران صرف نظر مي کرد.
بايد بررسي کرد آيا به لحاظ فلسفي و عقلي چنين فرضي شدني است يا خير؟ اگر فرض کنيم در سلسله موجودات جهان، موجود «ج» که گنهکار است و بد خلق نمي شد مي بايست علت آن نيز خلق نشود زيرا رد فلسفه ثابت شده است که تخلف و جدايي معلول از علت تامه اش، محال و ممتنع است. پس اگر موجود «ج» خلق نشود علت آن که موجود «د» است محقق نمي شود. «د» که موجود نشد علت آن که «ق» است موجود نمي شود و همين طور به پيش مي رود.
و اين مستلزم اين است که بسياري از موجودات هستي که استعداد وجود يافتن را دارند، خلق نشوند و اين منجر به همان مشکل اول مي شود.
احتمال سوم: خدا هر موجودي که قابليت آفرينش دارد را بيافريند لکن کاري کند که همه با اختيار خودشان راه خوب را طي کنند.
در بررسي اين احتمال ابتدا مقدمه اي ذکر مي شود:
انسان موجودي دو سرشتي و دو گرايشي است. هم گرايش به امور معنوي و متافيزيکي دارد و هم گرايش به امور مادي و حيواني. فقط ملائکه داراي گرايش ماوراء طبيعي و فاقد تمايلات حيواني مي باشند. از طرف ديگر حيوانات فاقد گرايشات متعالي و صرفا داراي گرايشات مادي مي باشند. مولوي در اين باره مي گويد:
در حديث آمد که خلاق مجيد خلق عالم را سه گونه آفريد

يک گروه را جمله عقل و علم و جود آن فرضته است و نداند جز سجود

نيست اندر عنصرش حرص و هوا نور مطلق زنده از عشق خدا

يک گروه ديگر از دانش تهي همچو حيوان از علف در فربهي

او نبيند جز که اصطبل و علف از شقاوت مانده است و از شرف

و آن سوم هست آدميزاد و بشر از فرشته نيمي و نيمش زِ خَر

نيم خَر خود مايل سفلي بود نيم ديگر مايل علوي شود

تا کدامين غالب آيد در نبرد زن دوگانه تا کدامين برد نرد

بنابراين انسان در سرشت و نهاد خود داراي دو گرايش متضاد و متغاير است. بر اساس چنين تفسيري از وجود شناسي انسان، او موجودي است که همواره در زندگي بر سر دو راهي، تمايلات حيواني و تمايلات متعالي است و چنين موجودي بر حسب سرشت خود، مختار و داراي قدرت گزينش است.
چرا که اگر تنها بر انسان راه اطاعت وگرايشات فرا طبيعي باز بود، پس در حقيقت انسان همان ملک و فرشته بود نه انسان. لازمه انسان بودن انسان اين است که همواره بر سر دوراهي عقل و شهوت قرار بگيرد و با اختيار خود يک راه را بر گزيند.
بنابراين اگر خداوند انسان را مي آفريد لکن کاري مي کرد که هماره با اختيار خودش راه خوب را برگزيند، اين با هستي و سرشت انسان مغاير است و مستلزم اين بود که انسان همان فرشته و ملک باشد و انسان ديگر انسان نباشد.
احتمال چهارم: خداوند انسان را بيافريند و دست او را براي ارتکاب گناهان باز بگذارد، لکن گنهکاران و بدان را عذاب نکند.
چنين چيزي هم خلاف عدالت است و هم از نظر تکويني امري محال است. براي تبيين و بررسي اين احتمال مقدمه اي را ذکر مي کنيم:
کيفر و مجازات، به طور کلي به سه دسته تقسيم مي شود:
1. مجازات هاي قراردادي: اين گونه مجازات ها و مقررات جزايي در جوامع بشري به وسيله قانونگذاران الهي يا غير الهي وضع مي گردند. مثلا کسي که از چراغ قرمز عبور کند، فلان مقدار جريمه بايد پرداخت کند. فايده و اثر اين گونه مجازات ها دو چيز است:
الف- جلوگيري از تکرار جرم بوسيله خود مجرم يا ديگران از طريق رعب و ترسي که کيفر دادن ايجاد مي کند.
ب- فايده ديگر، تشفي دادن و تسلي خاطر ستمديده است.
اين گونه مجازات ها در جهان آخرت معقول نيست زيرا در آن جا نه جلوگيري از تکرار جرم مطرح است و نه تشفي و تسلي دل.
2. دومين نوع از مجازات، کيفرهايي است که رابطه علي و معلولي با جرم دارند يعني معلول جرم و نتيجه طبيعي آن است. اين کيفرها را «مکافات عمل» يا «اثر وضعي گناه» مي نامند. مثلا شرابخواري علاوه بر اين که زيانهاي اجتماعي به بار مي آورد، صدمه هايي بر روان و جسم شرابخوار وارد مي سازد.
البته، دريافت ثمر عمل و درو کردن کشته، نوعي از جزاي الهي است ولي جزاي کامل نيست مجازات کامل و محاسبه دقيق در آخرت انجام مي گيرد.
3. مجازات هاي تکويني: رابطه عمل و جزا در آخرت نه مانند نوع اول، قراردادي است و نه مانند نوع دوم از رابطه علي و معلولي است، بلکه از آن هم يک درجه بالاتر است. در آنجا رابطه «عينيت» و «اتحاد» حکمفرماست. يعني آن چه که در آخرت به عنوان پاداش يا کيفر داده مي شودتجسم خود عمل آنهاست.
خداوند در قرآن کريم مي فرمايد: «وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرًا وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا؛ آنچه را که انجام داده اند حاضر مي يابند و پروردگار تو به احدي ستم نمي کند.»کهف، آيه 49
بنابراين آتش دوزخ همان صورت باطني عمل زشت است. آتش دوزخ به صورت پيش ساخته وجود ندارد بلکه چهره باطني خود عمل زشت است.
استاد شهيد مرتضي مطهري در ذيل آيه 7 سوره تحريم، «إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» چنين مي گويد: « شما کيفر داده مي شويد به عين اعمال خودتان، يعني ما که کيفر را از بيرون نياورده ايم مثل يک آتش بيروني، که شما بگوئيد اين آتش را از من دور کن. اين آتش خود اعمال شماست، جزء من شماست، جزء منش شماست. همان طور که مرز براي خود شما محال است، جدا شدن اينها از شما غير ممکن است مگر در دنيا؛ فقط در دنياست که انسان مي تواند عمل خوب يابد را از عمل خودش ببُرد يعني انسان تا در دنيا هست رابطه قطع شدني و بريدني هست، که اسمش توبه است. دنيا دار عمل است، دراين دار عمل انسان مي تواند با يک شستشو با يک عمل جراحي، روحي اعمال سيئه را از خودش ببرد و دو رکند و در بريزد. اما آخرت ديگر دار عمل نيست.»آموزش قرآن، ج 8، ص 104

پرسمان دانشجویی