عدل الهي‏ و ذبح حیوان | کتابخانه مجازی الفبا

چه توجيه است براى حليت ذبح حيوان در اسلام (براي خوردن) از جنبه عذاب كه بر حيوان وارد مي شود؟ و آيا با عدل و رحمت خداي متعال منافات ندارد؟

عالم طبيعت دار تزاحم است و موجودات زنده در آن از همديگر ارتزاق مي کنند. حيوانات گوشت خوار مثل شير و ببر از حيوانات گياهخوار چون آهو و ميش تغذيه مي کنند. گياهخواران نيز نيروي حياتي خويش را از گياهان زنده تأمين مي کنند. انسان نيز از اين قاعده مستثني نيست. انسان هم محتاج گياهان است هم محتاج حيوانات.
پزشکان تأييد مي کنند که انسان با ترک خوردن گوشت جسما و روحا دچار بيماري مي شود. در روايات اهل بيت(ع) نيز توصيه شده است به خوردن گوشت و نهي شده است از خوردن زياد آن. پيامبر(ص) فرمودند: «هر کس چهل روز (پشت سر هم) گوشت بخورد سنگ دل مي شود.» و علي(ع) فرمودند: «شکم هايتان را گورستان جانوران نکنيد.» و امام صادق(ع) فرمودند: «در هر هفته يک بار گوشت بخوريد و خود و فرزندانتان را بدان عادت ندهيد، زيرا موجب اعتيادي همچون اعتياد به شراب مي گردد. نيز آنان را بيش از چهل روز از گوشت محروم نکنيد چرا که آنان را بد خوي مي کند.» پيامبر(ص) فرمودند: «هر کس بر او چهل روز بگذرد و گوشت نخورد، بايد با اميد به خدا قرض کند و گوشت بخورد.» (يعني اگر پول ندارد قرض کند و گوشت بخورد.) (دانش نامه احاديث پزشکي، محمدي ري شهري، صص 117-133)
بنابراين اگر در اسلام به خوردن گوشت توصيه شده است به خاطر اين است که ترک آن موجب زيان است و البته از زياده روي در خوردن گوت نيز نهي شده است باز به خاطر مضرات آن.
البته در نظام طبيعت انسان تنها مصرف کننده نيست بلکه خود نيز خوراک ديگر موجودات است. بسياري از انسان ها در اثر بيماري ها از دنيا مي روند و عامل اکثر بيماري ها باکتري ها و ويروس ها و قارچ ها و باسيل ها و ... هستند. و اين ها موجوداتي زنده اند که از بدن زنده انسان تغذيه مي کنند و در اثر تغذيه اين ها بدن انسان دچار بيماري و رنج مي شود. بنابراين انسان هميشه در رأس زنجيره غذايي نيست. گياهان نيز موجوداتي زنده اند که توسط حيوانات گياهخوار خورده مي شوند.
انسان زمان يکه بر اساس عاطفه خود به طبيعت و اين صحنه کشتن و کشته شدن و خوردن و خورده شدن نگاه مي کند ممکن است اندوهگين شود. براي انسان خورده شدن يک بجه آهو توسط شير تأسف برانگيز است، ذبح شدن گوسفند توسط انسان نيز همين طور. اما مردن ميليون ها انسان توسط هجوم باکتري ها چندان به چشم نمي خورد. ممکن است ما با ديدن شيري که بچه آهويي را مي درد نسبت به آن شير احساس تنفر کنيم ولي هيچگاه نسبت به باکتري هايي که عزيزان ما را از بين مي برند احساس تنفر نمي کنيم چرا که باکتري ها با چشم ديده نمي شوند و از تيررسي عاطفه ما دورند.
ما از اين که ميليون هاگياه جاندار توسط آهوخورده مي شوند ناراحت نمي شويم چون حيات گياهان را مثل حيات حيوانات نمي توانيم ادراک کنيم. فلذا خيال مي کنيم که گياهان هيچ احساسي ندارند. ما از بريده شدن درختان يک جنگل ممکن است ناراحت شويم ولي از درو شدن ميلياردها گياه کوچک ذره اي نيز اندوهناک نمي شويم چرا که افتادن يک درخت بزرگ با صدايي هولناک و شبيه ضجه عاطفه ما را بر مي انگيزد.
اينها همه حکم عاطفه است و جايگاه حکم عاطفه در اين گونه از امور نيست. اگر بنا شود که ما به حکم عاطفه درباره طبيعت قضاوت کنيم نظام طبيعت به هم خواهد خورد. ما اگر ببينيم که شيري در کمين آهوست عاطفه ما را وا مي دارد که با ايجاد صدايي آهو را از خطر مطلع کنيم و اگر به اين کار موفق شديم حتما احساس خوشحالي خواهيم نمود، در حالي که ما با اين کار هم شير ظلم کرده ايم به اهوان. چون هم شير گرسنه مانده است هم با شکال نشدن اين آهو شانس تولد يک آهوي جوان از دست رفته است چرا که حيوانات به طور طبيعي جمعيت خود را کنترل مي کنند و هرگاه تعدادشان زياد شود به طور طبيعي از زاد و ولد جلوگيري مي کنند. اگر کار ما در مورد اين شير درست باشد پس کشتن يا در قفس کردن همه شيرها براي حکمايت از آهوان کاري درست تر خواهد بود. در حالي که با اين کار نظم طبيعت به هم مي خورد. آهوان زياد مي شوند و مراتع را نابود مي کنند و آن گاه خود نيز منقرض مي شوند.
بنابراين اگر حکيمانه و با عقل ناب و به دور از تأثير عاطفه به طبيعت بنگريم خواهيم ديد که اين امور لازمه نظام مادي هستند. موجودات زنده در طبيعت محکوم به مرگند و هيچ موجود زنده اي تا ابد زنده نمي ماند. و براي يک حيوان هيچ تفاوتي نمي کند که در اثر بيماري بميرد يا در اثر شکار شدن يا توسط يک قصاب سرش بريده شود. و شايد بريده شدن سر راحت ترين شکل مردمان براي يک حيوان باشد. چرا که عذاب کمتري بر حيوان تحميل مي شود. يک گوسفند با ديدن گرگ غريزتا مي هراسد لذا تا زمان شکال شدن در رنج است وقتي هم گرفته شد ممکن است تا چندين دقيقه طول بکشد تا کشته شود. بنده با چشم خود ديده ام که چگونه گرگ ها گوسفند را زنده زنده مي خورند. بيماري نيز براي حيوان عذابي طولاني در پي دارد. بنابراين بريده شدن سر راحت ترين شکل مردن است براي حيوان چرا که گوسفندن با ديدن چاقو نمي ترسد و تا گلويش بريده نشده است از مرگ خود آگاه نمي شود. ضمنا توجه داشته باشيد که احسا درد در حيوانات مثل احساس درد در انسان نيست. حيوانات فقط درد را احساس مي کنند ولي انسان علاوه بر احساس درد، علم به احساس درد نيز دارد. چرا که انسان عاقل بوده و قادر به مفهوم سازي است.
بنابراين آن چه گفته شد معلوم مي شود که با ذبح هيچ عذاب مضاعفي بر حيوان مذبوح وارد نمي شود تا خلاف رحمت باشد و حيوان همان عذابي را تحمل مي کند که بدون شک روزي تحمل خواهد کرد چرا که هر حيواني روزي بايد بميرد و درد لازمه مرگ است.
اما د رمورد رحمت خدا بايد توجه کنيم که رحمت خدا مثل عاطفه انسان نيست رحمت خدا عين حکمت اوست. و حکمت او ايجاب مي کند که هر مجودي از موجودات زنده با عاملي مثل بيماري، حادثه، شکار شدن توسط ديگر موجودات يا ذبح به عالم تجرد صعود کند. مرگ براي ما، اينگونه عذاب آور و زشت جلوه مي کند. براي خدا و ساکنان ملکوت مرگ نيز مرحله اي از زندگي است. مرگ خروج از رحم دنيا و ورود در عالم برزخ. درد مرگ در واقع امر چيزي است شبيه درد تولد. لذا مرگ نيز از نعمت هاي خداست.
حکيمان الهي که عقولشان از تأثيرات عواطف منزه شده است وقتي به عالم نگاه مي کنند آن را يک پير واحد مي بينند. «همانا در خلقت آسمان ها و زمين آمد و رفت شب و روز نشانه هايي است براي صاحبان عق لناب. آنهايي که ايستاده و نشسته و به پهلو خفته خدا را ياد مي کنند و در خلقت آسمان ها و زمين تفکر مي کنند و مي گويند پروردکارا تو اين نظام آفرينش را باطل نيافريده اي ... .»(آل عمران، آيه 191) اينها نمي گويند پروردگارا تو اين ها را باطل نيافريده اي بلکه مي گويند «تو اين ها را باطل خلق نکرده اي» يعني کل عالم را يک پيکر واحد مي بينند، نظير بدن يک انسان که از اعضاء متعددي ساخته شده است ولي همگي يک پيکر واحد را ساخته اند. به قول عارف شبستري:
جهان چون چشم و خط و خال و ابروست ****** که هر چيزي به جاي خويش نيکوست
همان طور که در بدن انسان اجزاء با هم تعامل دارند و در خدمت همديگرند و اين تعامل حافظ بدن است در نظام هستي نيز تمام اجزاء در خدمت همديگرند و با هم د رتعاملند و اين تعامل حافظ بقاء کل نظام خلقت است و انسان به خاطر جامعيتي که در عالم هستي دارد علت غايي عالم است. البته به شرطي که انسان به فعليت خود برسد. از اين رو تمام عالم مسخر اوست و در جهت به کمال رسيدن او حرکمت مي کند. چرا که هر موجودي طالب غايت خويش است از اين رو عرفا معتقدند که انسان گذرگاه کمال است و مواد عالم از طريق انسان به کمال لايق خود مي رسند فلذا هر چه مؤمن تناول کند آن چيز مبارک خواهد بود و در وجود مؤمن به کمال خود خواهد رسيد و هر چه کافر خورد ضايع شود. فذا کافر هميشه کافر نعمت است.

پرسمان دانشجویی