اثبات شناخت قلبي | کتابخانه مجازی الفبا

آيا شناخت قلبي (شناختي كه عقل هيچ دخالتي در آن دارد ) قابل اثبات با استدلالات عقلي هست يا خير؟ يعني آيا مي توان با استدلال ثابت كرد كه چنين شناختي وجود دارد؟ شما به اشتباه به اين پاسخ داده بوديد كه آيا مي توان معرفت هاي قلبي را در قالب استدلالات عقلي بيان كرد يا خير؟!!

شناخت حضوري ، يا قلبي است يا غير قلبي. شناخت هاي حضوري غير قلبي عمدتا ادراكاتي بديهي هستند و شناخت بديهي بي نياز از اثبات عقلی است؛ چون اين گونه از شناختها از حيث يقيني بودن اقوا از شناختهاي نظري عقلي بوده و به نوعي مقدم بر شناخت عقلي هستند. اما شناخت قلبي به معناي مكاشفه و شهود- با درجات مختلف آن- عمدتا از علوم اكتسابي و غيربديهي هستند. البته اين گونه شناختها براي كسي كه به آن دست مي يابد بديهي است و در آن شك نمي كند مثل كسي كه خوابي مي بيند كه نه در حال خواب ديدن در ديده هاي خود شك دارد و نه بعد از بيدار شدن در ديدن آن خواب شك دارد- البته اگر خواب خود را به ياد داشته باشد- از اين جهت شهود و مكاشفه قلبي نظير ادراكات حس ظاهري است كه از بديهيات است؛ لكن همان طور كه ادراكات حس ظاهري در نزد صاحبان حواس سالم از بديهيات است و براي فاقد آن حس بديهي نيست، ادراكات قلبي هم تنهابراي صاحب آن ادراك از بديهيات است.ــ البته تفسير عقلي و حصولي آن ادراك امر ديگري است-
حال سوال اين است كه آيا مي توان با برهان عقلي اثبات كرد كه چنين ادراكاتي وجود دارند يا نه؟ و آيا مي توان اثبات كرد كه مدعيان ادراك قلبي راست مي گويند يا نه؟
بحث از ادراکات حضوری غیر عارفانه ــ که قبلا اشاره به آنها شد ــ بحثی است معرفت شناسانه که معرفت شناسان در مورد آنها به تفصیل بحث نموده و آراء متعددی را بیان نموده اند؛ که آنها در این مختصر نمی گنجد . لذا ما به یکی از نظرات در این باب اشاره کرده و عرض کردیم که این قبیل معرفتها از بدیهیات بوده و بی نیاز از اثباتند. در مورد مکاشفات و شهودات عرفا نیز معرفت شناسان سخنهایی گفته اند ، لکن از آنجایی که این بحث مبتنی بر اصولی هستی شناسانه است ؛ بحث از آن باید بعد از مبانی هستی شناسانه عرفا و حکما انجام شود.
حكما در كتب خود اثبات كرده اند كه عالمي به نام عالم مثال موجود است كه آثار موجودات مادي نظير شكل و رنگ و مقدار و ... در آن وجود دارد ولي از ماده و حركت و زمان مبرّا و منزّه است. نيز اثبات كرده اند كه عالمي ديگر اقوا از عالم مثال به نام عالم عقل موجود است كه هم از ماده و حركت و زمان منزه است هم از آثار موجودات مادي. از طرف ديگر اثبات نموده اند كه نفس آدمي موجودي است ذاتا مجرد از ماده كه در مقام فعل وابسته به بدن مادي است؛ و اگر تعلّق خود را از بدن مادي قطع نماید، در عالم مثال وارد می شود؛ بلكه اگر نفس كسي از حيث كمالات وجودي به قدر كافي قوي باشد مي تواند به عالم عقل نيز راه يابد. همچنین حكما ثابت كرده اند كه موجودات مجرد(موجودات عالم مثال و عالم عقول) نسبت به هم، علم حضوري دارند؛ و محال است مجردي از مجرد ديگر غايب باشد.- البته ادراك هر مجردي از مجرد ديگر به قدر سعه وجودي خود ادراك كننده است- بنابراين اگر نفس، كه موجودي ذاتا مجرد است ، از ماده جدا شود ، عالم مثال و عالم عقل را که عوالمی مجردند ، به علم حضوري ادراك خواهد كرد. بنابراين طبق مباني فلسفي امكان علم حضوري و ادراك قلبي براي انسان وجود دارد.
حال سوال اين است كه آيا اين گونه معرفت افزون بر امکان ذاتی تحقق هم دارد يا نه؟
گفته شد که اگر تعلّق نفس از بدن بريده شود ادراك حضوري عالم مثال و عالم عقل حتمي است ؛ پس بايد ديد كه آيا قبل از مرگ اين امكان وجود دارد كه تعلّق نفس از بدن بريده شود يا نه؟ شكي نيست كه در حالت خواب ديدن تعلق نفس به بدن تا حدودي كم مي شود و اين به علت تعطيل شدن برخي از امور بدن است ؛ مثل ديدن و شنيدن و فكر كردن و ... که در هنگام خواب تعطیل می شوند ؛ به همين سبب نفس در حالت خواب مي تواند تا حدودي در عالم مثال سير كند؛ اين سیر در افرادي كه نفوس قوي دارند عميقتر و واقع نماتر است ولي در افراد عادي مشهودات نفس به دليل ارتباط با بدن با صور خيالي آميخته مي شوند و خلوص خود را از دست مي دهند ؛ لذا نياز به تعبير پيدا مي كنند. همچنين شخص ، مي تواند با رياضات و تمرينات ويژه اي تعلق نفس را نسبت به بدن كم كند ؛ و حتي در مواردي به صورت موقّت آن را از بين ببرد. در اين حالت نيز بنا بر آنچه گفته شد نفس مي تواند در عالم مثال يا عقل سير كند ؛ و حقايقي را کشف یا شهود نمايد.ــ توجه مکاشفه غیر از شهود است ؛ شهود بر ذات تعلق می گیرد ولی مکاشفه بر معانی ــ بنابراين اگر از راه تجربه ثابت شود كه مي توان تعلق نفس را نسبت به بدن از بين برد يا آن را تضعيف كرد؛‌ عقل حكم مي كند كه در آن حالت شهود قلبي حتمي و قطعي است. عارف ادعا می کند که چنین تجربه ای را دارد ؛ اما خبر دار شدن از آن تجربیات برای کسی که اهل چنین تجربه نیست ، از راه مستقیم ممکن نیست ؛ مگر این که خود نیز آن را تجربه کند ؛ ولی از راه غیر مستقیم می توان تحقق چنین تجربیاتی را تایید نمود. عقل حکم می کند که اگر کسی با عالم مثال یا عالم عقل در تماس باشد ، حتما یافته هایی فراتر از یافته های افراد عادی خواهد داشت و بر اموری پنهانی و غیر عادی واقف خواهد شد ؛ چون عالم مثال و عقل محیط بر عالم ماده اند؛ پس اگر کسی با آن عوالم مرتبط باشد احاطه خاصی به عالم ماده پیدا خواهد کرد.لذا مدعی تجربه عرفانی اگر راست بگوید باید بتواند شواهد این ارتباط غیبی را به ما نشان دهد ؛ و به تواتری بسیار بالا نقل شده که بسیاری از عرفا از آینده خبر داده یا قوانین حاکم بر عالم ماده را نقض نموده اند ؛ و روشن است که این امور جز از راه ارتباط با عالم مثال یا عقل میسر نیست ؛ متکلمین الهی، ارتباط انبیاء با فوق عالم عقل (عالم ربوبی) را هم با همین متد اثبات می کنند.یعنی از صدور اعجاز بر ارتباط انبیاء (ع) با عالم ربوبی و دریافت وحی که نوع خاصی از علم حضوری است استدلال می کنند ؛ لذا اثبات نبوت از راه اعجاز طریقه عقلی است نه طریقه اقناعی .( این گونه استدلال در واقع استدلال از وجود یکی از متلازمین بر وجود دیگری است ) .

پرسمان دانشجویی