علت‏هاى انكار معاد | کتابخانه مجازی الفبا

علت‏هاى انكار معاد چيست؟

معاد امرى فطرى است و همه انسان‏ها با سرمايه اوليه «فطرت» متولد مى‏شوند. اما اين سرمايه نياز به تقويت و پشتيبانى دارد. قرآن كريم مى‏فرمايد: (قدافلح من زكيّها)؛ «هر كس نفس خود را پاك كرد، رستگار شد».شمس (91)، آيه 9؛ «زكى»؛ يعنى پاك كردن و رشد و نمو دادن.
يعنى نفس و فطرت سرمايه اوليه انسان است؛ اما به تنهايى كافى نيست.، تنها در صورتى كه زير سايه تعاليم الهى و پيامبران و اوليا و ائمه اطهار(ع) تربيت و پاك شود، شكوفا خواهد شد و آن موقع است كه نفس در جهت فطرتى كه در بطن آفرينش برايش معين شده است، سوق داده مى‏شود. چنين انسانى حقايق متعالى - خدا و عالم ابدى - را به حقايق ايمان درك مى‏كند و درك و شناخت او، تنها مبتنى بر استدلال و برهان نيست؛ بلكه مبتنى بر شهود، حضور و علم‏اليقين است: (كلا لوتعلمون علم‏اليقين لترونَ الجحيم) «چنان نيست، اگر علم يقين داشتيد، قطعاً جهنم را خواهيد ديد».تكاثر (102)، آيه 6-5 اين علم به مراتب بالاتر و يقينى‏تر از شناخت و معرفت عقلى است و هيچ جاى شك و شبهه سرگردانى و حيرانى در آن نيست.
اما در مقابل تزكيه نفس، برخى از مردمان با سوء اختيار خود، فطرت را زنده به گور مى‏كنند: (قد خاب من دسّيها)؛ «و آن كس كه نفس خود را آلوده كرد، نااميد و محروم گشته است».همان، آيه 10؛ «دسى‏»؛ يعنى چيزى را پنهانى داخل چيز ديگرى كردن و مدفون نمودن آن. - و مراد آيه شريفه اين است كه گروهى «نفس مُلْهَمه» را در غير آن جهتى كه فطرت آدمى اقتضا مى‏كند، سوق مى‏دهند. توضيح اينكه كمال نفس انسان به اين است كه برحسب فطرت، حركت كند و دين هم يعنى فطرت اين فطرت فقط با آراستگى به تزكيه نفس شكوفا مى‏شود. اما اگر كسى با سوء اختيار خود، نفس را با گناهان آلوده كرد، فطرت خود را زير خروارها خاك نفسانيت پنهان مى‏كند و اين را قرآن دسيسه مى‏نامد.
«تزكيه» به عمل باغبان دلسوزى مى‏ماند كه درختان باغ را با دقت حرس مى‏كند و علف‏هاى هرز را از زير پاى آنها وجين مى‏كند تا درخت رشد طبيعى خود را بنمايد. «دسيسه» نيز به عمل كسى مى‏ماند كه نه تنها هيچ توجهى به درختان باغ ندارد و علف‏هاى هرز را از پاى آنها نمى‏چيند و با اين كار باعث ضعيف شدن درختهاى باغ مى‏شود؛ بلكه خود نيز با ريختن آهك و امثال آن، به خشك شدن درخت‏هاى باغ كمك مى‏كند. و انسانى كه فطرت خود را با غرايز و شهوات آلوده مى‏كند و باعث مى‏شود كه روزبه‏روز ضعيف‏تر شود، در حقيقت فطرت خود را زير پاى اغراض و شهوات خود مدفون و زنده‏به گور مى‏كند و روى قبر فطرت، خانه هوس را بنا مى‏سازد.
چنين انسانى در دنيا، فقط دنبال هواى و هوس خود است و طبيعى است كه با تمامى حقايق متعالى - بخصوص توحيد و نبوت - و از همه بيشتر با قيامت و جهان پس از مرگ، مخالفت كند؛ زيرا اين معانى به انسان گوشزد مى‏كند كه زندگى آدمى، هدفمند است و او اجازه ندارد از اهداف خود تخطى كند. اما آن كه هوا مدار است، چاره را در پشت كردن به اين حقايق مى‏داند؛ زيرا تحت ولايت نفسانيت خود است و همه چيزها را براى خود مباح و حلال مى‏داند و حاضر نيست، هيچ قيد و بندى بر دستانش احساس كند.
به اين دليل قرآن كريم در موارد بسيارى، ايرادها و شبهات منكران خدا و قيامت و نبوت را نقل مى‏فرمايد و پس از پاسخ‏گويى به اين شبهات، بيان مى‏دارد كه مشكل اساسى منكران اين معانى، عدم درك صحيح نيست؛ يعنى، آنان مشكل عدم علم ندارند؛ زيرا اگر مشكل عدم درك و فهم صحيح باشد، با چند استدلال و برهان حل خواهد شد؛ اما مشكل اصلى منكران، عملى است و آنها گرفتار شهوات نفسانى‏اند.
قرآن موضوع هوامدارى درباره قيامت و معاد را با بيانى رسا بيان مى‏فرمايد. در آيه سوره «قيامت» - پس از اينكه شبهه منكران معاد درباره حيات پس از مرگ را بازگو مى‏كند و در آيات 3 و 4 پاسخ مى‏دهد - مى‏فرمايد: (بل يريد الانسان ليفجر امامه)؛ «بلكه انسان مى‏خواهد جلويش باز باشد و تمام عمر را گناه كند»؛ يعنى، آنان شبهه علمى ندارند، بلكه لجاجت و شهوت عملى دارند. اين افراد مى‏خواهند ميدان عمل‏شان و پيش روى‏شان باز باشد و چيزى جلودار آنان نباشد و معاد - كه همان روز سؤال و جواب است - جلوى آنها را مى‏گيرد و نمى‏گذارد كه هر كارى دل‏شان خواست، انجام دهند.
پس دليل تكذيب و انكار قيامت و زندگانى پس از مرگ، شك علمى نيست؛ بلكه شهوت عملى است. آنان قيامت را تكذيب مى‏كنند تا قيد و بندهاى ايمان دست و پايشان را نبندد و آزادانه و يله و رها همه چيز را مباح بدانند.الميزان، ج 20، ص 115
اين مسأله درباره اصل اعتقاد به خدا نيز مطرح است. پس دليل اصلى سرسختى‏هاى معاندان و منكران عالم غيب و حيات پس از مرگ، اباحه‏گرى آنان است. آنها در بند حاكميت هواهاى نفسانى، دچار مسؤوليت‏گريزى هستند. به عبارت ديگر انسانى كه مى‏خواهد قيد بندگى و اطاعت از فرمان‏هاى الهى را پاره كند و هواى نفس خويش را آزاد گذارد؛ براى آنكه گرفتار تعارض درونى نشود، در ابتدا به انكار معاد و رستاخيز مى‏پردازد تا از درون، خود را آزاد پنداشته و قيدى در برابر خود نبيند. آن گاه به معارضه با هنجارهاى دينى مى‏پردازد.

پرسمان دانشجویی