عقل و بی نیازی از دين | کتابخانه مجازی الفبا

با وجود عقل چه نيازى به دين است و گستره اين نياز تا كجاست؟

به اختصار رابطه انسان و دين را با ويژگى‏هاى زير مى‏توان توصيف كرد:;ذاتى بودن;گرايش انسان به دين امرى ذاتى، عميق و ريشه دار است. دين نه تنها تأمين كننده بسيارى از حاجات انسان است، بلكه خود نيازى بنيادين و نهفته در ژرفاى وجود آدمى است.;«تانه گى دوكه‏نه‏تن» مى‏نويسد: «حس مذهبى يكى از عناصر اوليه ثابت و طبيعى روح انسانى است. اصلى‏ترين و ماهوى‏ترين قسمت آن به هيچ يك از رويدادهاى ديگر قابل تبديل نيست، بلكه نحوه ادراك فطرى وراء عقلى است كه يكى از چشمه‏هاى آن از ژرفاى روان ناخود آگاه فوران مى‏كند و نسبت به مفاهيم زيبايى (مربوط به هنر) و نيكى (مربوط به اخلاق) و راستى (مربوط به علم)، مفهوم دينى، يا به طور صحيح‏تر، مفهوم مقدس، مقوله چهارمى است كه داراى همان اصالت و استقلال سه مفهوم ديگر است» تا نِه گى دو كِه نِه تِن، حس مذهبى يا بعد چهارم روح انسانى، ترجمه مهندس بيانى، ص 14..;«آلكسيس كارل» نيز بر آن است كه: «احساس عرفانى (دينى‏) جنبشى است كه از اعماق فطرت سرچشمه گرفته است و يك غريزه اصلى است» آلكسيس كارل، نيايش، ترجمه دكتر على شريعتى، ص 55، تهران: تشيع..;همو مى‏گويد: «فقدان احساس اخلاقى و عرفانى در ميان اكثريت عناصر فعال يك ملت، زمينه زوال قطعى ملت و انقياد او را در بند بيگانه تدارك مى‏بيند؛ سقوط يونان قديم معلول چنين عاملى بود.;در نگاه «تولستوى» نيز «ايمان آن چيزى است كه انسان با آن زندگى مى‏كند». شهيد مطهرى، يادداشتها، ج 4، ص 151، چاپ دوم، 1382.استاد مطهرى در توضيح اين سخن مى‏گويد: «يعنى ايمان مهم‏ترين سرمايه زندگى است». به نظر وى مردم به برخى از سرمايه‏هاى زندگى مانند سلامت، امنيت، ثروت و رفاه و... توجه دارند، اما به يك سرمايه بزرگ كه نامش ايمان است توجه ندارند؛ چرا كه آنان اصولاً محسوسات و ماديات را بيش از معقولات و معنويات مى‏شناسند همان..;در نظر «ويل دورانت» نيز دين روح زندگى است، او مى‏گويد: «زندگى بدون دين ملال‏انگيز و پست است، مانند جسدى است بى‏روح». دكتر صفدر صانعى، آرامش روانى و مذهب، ص 8، قم، پيام اسلام، چاپ ششم، 1350. قريب به اين مضمون را در سخن «ويليام جيمز» مى‏توان يافت. او مدعى است: «ايمان يكى از قوايى است كه بشر به مدد آن زندگى مى‏كند، فقدان كامل آن در حكم سقوط بشر است». همان، ص 6.همگانى بودن;لازمه ذاتى بودن دين گرايى همگانى بودن آن است.;«اريك فروم» بر اين نكته تأكيد مى‏كند كه: «هيچ كس نيست كه به دينى نيازمند نباشد و حدودى براى جهت‏يابى و موضوعى براى دلبستگى خويش نيابد». شهيد مطهرى، يادداشتها، ج 4، ص 162.امروزه جامعه شناسان از انسان به عنوان هورليجيوسوس (انسان دين‏ورز) سخن مى‏گويند، چرا كه براساس جديدترين پژوهش‏هاى جامعه شناختى از آفريقاى جنوبى گرفته تا آمريكا كه پيشرفته‏ترين جامعه بشرى (از نظر فرهنگ مادى) است، بيشتر از نود و پنج درصد انسان‏ها به وجود خداوند ايمان دارند. بنگريد:;الف. رونالد اينگلهارت، تحول فرهنگى در جامعه پيشرفته صنعتى، ترجمه: مريم وتر، تهران: كوير، 1373، ص 216.;ب. ويرا سؤمرچا الياده، فرهنگ و دين، ترجمه مترجمان ؛ زير نظر بهاءالدين خرمشاهى، صفحه هفت، تهران: طرح نو، چاپ اول، 1374.ديرينگى;با توجه به ذاتى بودن گرايش به دين مى‏توان آن را يكى از نخستين مظاهر حيات بشر و به تعبير ديگر همزاد او دانست. تاريخ زندگى بشر نشان مى‏دهد كه در هيچ دوره‏اى بشريت بدون دين زندگى نكرده و همواره دين‏ورزى از بارزترين مظاهر حيات انسان بوده است.;«ماكس مولر» در رابطه با ديرينگى مظاهر ديندارى در نوع انسان مى‏نويسد: «گذشتگان ما از آن زمان به درگاه خداوند سر فرود آورده بودند كه حتى براى خدا نامى هم نتوانسته بودند بگذارند». علاءالدين حجازى، فرهنگ نماز، ص 27، تهران: بعثت، 1354.پايايى و مانايى;نياز انسان به دين امرى جاودان و زوال ناپذيراست. لازمه ذاتى بودن دين‏ورزى اين است كه دين هم چون ديگر غرايز و نيازهاى ذاتى انسان همپاى حيات بشر بپايد و آينده بشريت را هم چون گذشته در نوردد. لاجرم گسست بين انسان و دين را هرگز نمى‏توان و نبايد انتظار داشت.;بهاءالدين خرمشاهى پس از نقل سخن رونالد اينگلهارت، مبنى بر همگانى و همه جايى بودن دين‏ورزى مى‏نويسد: «همين واقعيت، نظر و نظريه‏اى را كه مدعى بود با پيشرفت اجتماعى و افزايش رفاه مادى، دين و انديشه دينى انحطاط مى‏يابد، ابطال مى‏كند» فرهنگ و دين، ص هفت..;جاذبه و نفوذ؛;تأثير گذارى ژرف و نفوذ دين در اعماق وجود آدمى پديده‏اى وصف‏ناپذير است. جاذبه حقيقت در دين و تناسب آموزه‏هاى آن با فطرت بشر چنان تأثيرى دارد كه هيچ زبانى قادر به توصيف آن نيست. نمونه‏هايى از اين تأثير شگرف را مى‏توان در رخدادهاى تاريخى دين مانند قرار گرفتن ابراهيم در آتش، ذبح اسماعيل، ايمان آوردن ساحران فرعون به موسى و مصلوب شدن آنان توسط فرعون و هزاران حادثه ديگر جستجو كرد.;«ارنست رنان» در پايندگى و ژرفايى تأثير دين در نهاد انسان مى‏گويد: «ممكن است روزى هر چه را دوست مى‏دارم نابود و از هم پاشيده شود و هر چه را كه نزد من لذت بخش‏تر و بهترين نعمت‏هاى حيات است از ميان برود، و نيز ممكن است آزادى به كار بردن عقل و دانش و هنر بيهوده گردد ولى محال است كه علاقه به دين متلاشى يا محو شود، بلكه همواره و هميشه باقى خواهد ماند و در كشور وجود من شاهدى صادق و گواهى ناطق بر بطلان ماديت خواهد بود». فريد وجدى، دايرة المعارف، به نقل از: شهيد مطهرى، يادداشت‏ها، ج 4، تهران و قم: صدرا.همه آنچه گفته آمد را در يك آيه زيباى قرآن مى‏توان يافت كه رمز دين‏گرايى انسان را چنين ترسيم كرده است: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها»؛ روم (30)، آيه 30.؛ «پيوسته رو به سوى دين پاك خداوند داشته باش كه انسان‏ها را بر آن سرشته است و آفرينش الهى دگرگون نخواهد شد».

پرسمان دانشجویی