اهداف آفرينش دنیا | کتابخانه مجازی الفبا

آيا زندگى در اين دنيا هدفدار است؟آيا امكان وجود چند هدف به عنوان غايت اين جهان قابل تصور است يا اين‏كه فقط يك هدف نهايى وجود دارد و ساير مواردى كه هدف معرفى مى‏شوند، اهداف ميان مدّت و حتّى اهداف دروغين و كاذبند؟هدفى كه خداوند متعال براى عالميان قرار داده است، چيست؟ براى رسيدن به اين هدف بايد چه راهى را و چگونه طى كرد؟ آيا يك راه وجود دارد و يا طرق مختلف؟ راهبر و راهنماى اين راه كيست و از سوى چه كسى تعيين مى‏شود؟ آيا اصلاً راهنما لازم است؟لطفاً پاسخ مستدل و منطقى و قانع كننده بدهيد نه پاسخ تقليدى يا ارجاعى به فطرت!

يكى از مباحث كهن و مهم علوم انسانى بحث «هدف‏گذارى» است. آيا نظام هستى هدفدار است؟ آيا امكان وجود چند هدف، به عنوان غايت اين جهان، قابل تصور است يا اين‏كه فقط يك هدف نهايى وجود دارد و ساير مواردى كه به عنوان هدف معرفى مى‏شوند اهداف ناقص يا كاذبند؟
تمام تلاش‏هاى مادى و معنوى انسان در راستاى هدف صورت مى‏گيرد و مهم‏ترين مسأله‏اى كه امروزه در علوم مختلف (فلسفه و كلام و مديريت و اخلاق و عرفان) مطرح است، هدف‏شناسى است. عده‏اى هدف جهان و انسان را در لذت‏پرستى و تمايلات نفسانى و خلق و خوى استبدادى خلاصه مى‏كنند و انسان را به شكستن تمام مرزهاى اخلاقى فرا مى‏خوانند. نيچه مى‏گويد: خود را بايد خواست و خويش را بايد پرستيد ضعيف و ناتوان را بايد رها كرد تا از ميان برود و سربار قدرتمندان نشود. انسان برتر كسى است كه مقتدر باشد و با قدرت، هواها و تمايلات خويش را برآورد، همواره خوش باشد، خود را خداوند بداند ]![ و هر مانعى را بدون هراس از طريق كاميابى خويش بردارد، گرچه با توسل به جنگ باشد.1
عده‏اى ديگر از دانشيان، لذت‏پرستى و حيوانى زيستن را جهت مخالف هدف تحليل مى‏كنند و هدفمندى انسان را در اتصاف به فضيلت‏هاى اخلاقى و كرامت‏هاى انسانى و آزادى و رهايى از اسارت نفس مى‏دانند. اسپينوزا مى‏گويد: «آنان كه آزادى و قدرت را در پيروى از هواهاى نفس مى‏پندارند و فضائل اخلاقى را قيد و بند مى‏شمارند از اين نكته غافلند كه پيروى از هواى نفس مايه اسارت و بندگى است.»2
ارسطو، هدف انسان را در اطاعت از عقل و براهين عقلانى تحليل مى‏كند و راه رسيدن انسان به فضيلت‏هاى اخلاقى را پيروى از عقل مى‏داند: «روح انسان داراى دو جنبه است: عقلانى و غيرعقلانى. عقلانى جنبه انسانيت است. غيرعقلانى هم دو جنبه دارد: يكى نفس نباتى يعنى قوه ناميه و ديگرى غرائز. تمايلات غريزى آدمى را به عمل وامى‏دارد. اگر اعمال او با توافق جنبه عقلانى اجرا شود، فضيلت است. اين نوع فضيلت را فضيلت انسانى يا اخلاقى مى‏گوييم.».3
از ديدگاه اسلام، زندگى در اين دنيا هدفدار است و هدف غايى آفرينش انسان، معرفت و عبوديت و بندگى خدا است. خداوند در قرآن مى‏فرمايد: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ؛ جن و انسان را نيافريدم مگر براى عبوديت و بندگى خودم».4
براى رسيدن به اين هدف بايد نخست وظايف و تكاليف الاهى را شناخت. آنگاه به انجام واجبات و ترك محرمات پرداخت و گناه را در حوزه اعتقاد و عمل ترك كرد. در اين مسير، مى‏توان از عقل بهره برد. خداوند در حديث معراج به نبى اكرم(ص) مى‏فرمايد: «يا احمد استعمل عقلك قبل ان يذهب فمن استعمل عقله لايخطى‏ء و لايطغى؛ اى محمد، عقل خود را به كار انداز قبل از اين‏كه از دستت برود. پس كسى كه از عقل خود استفاده برد، خطا و طغيان نمى‏كند».5
يعنى انسان تا از عقل بهره مى‏برد حدود را مى‏شناسد و رعايت مى‏كند و در نتيجه در تشخيص خطا نكرده، در عمل نيز طغيان نمى‏كند؛ اما وقتى عقلش كنار رفت، شهوت يا غضب غالب مى‏شود و از حدود تجاوز مى‏كند.
هدفدارى آفرينش
براى درك هدفدارى آفرينش و احساس لذت در شناخت تكاليف و انجام وظايف الاهى، بايد نخست نگرش خود به جهان خلقت را توحيدى كنيم. يكى از ويژگى‏هاى عصر گذشته، بدبينى به زندگى و جهان هستى بود. در عصر جديد، بدبينى از پوچى و پوچ‏گرايى سر درآورده است. خودكشى‏ها، به شوخى گرفتن زندگى، در اسارت اين و آن ماندن، پايمال كردن ارزش‏هاى انسانى، تجاوز از كمالات انسانى و بالاخره غفلت از مسائل معنوى و حالات مذهبى و كنار گذاشتن آداب حضور و عبوديت از نشانه‏هاى پوچ‏گرايى است.
امروزه ثابت شده است كه پوچ‏گراها آشفتگى درون خود را دليل پوچ بودن عالم هستى دانسته‏اند. در حالى كه انسان به طور فطرى به معنويت و توحيد و عبوديت خدا نيازمند است. كنار گذاشتن خدا از زندگى، پيامدهايى وخيم دارد؛ مانند:
1. غربت انسان در نظام هستى
2. افتادن در مرداب رذائل و پستى‏ها
3. تنهايى و واماندگى
4. احساس پوچى و بى‏هويتى
5. افسردگى و اضطراب
مهم‏ترين هدفى كه خداوند براى آدميان قرار داده است، شناخت خداو پايبندى به فرهنگ عبوديت و بندگى او است. بايد دانست معرفت خدا، آشنايى با سيره پيامبر و امامان(ع)، انجام واجبات و ترك محرمات چنان نشاط روحى و اعتدال رفتارى به ارمغان مى‏آورد كه انسان تمام نظام هستى را روشمند و زيبا مى‏بيند و از هر گونه احساس افسردگى و پوچى و دوگانگى در رفتار دور مى‏ماند؛ چنان كه سعدى گفته است:
به جهان خرّم از آنم كه جهان خرّم از اوست عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست

و باباطاهر گفته است:
به صحرا بنگرم صحرا ته وينم به دريا بنگرم دريا ته وينم

به هر جا بنگرم كوه و در و دشت نشان از قامت رعناى ته وينم

1. لذت فلسفه، ويل دورانت، ترجمه عباس زرياب.
2. سير حكمت در اروپا، محمدعلى فروغى، ج 2، ص 33.
3. همان، ج 1، ص 33. (با تلخيص و تصرف).
4. ذاريات)51(: آيه 56.
5. ارشاد القلوب، ديلمى، ج 1، باب 54، ص 201.

پرسمان دانشجویی