روش توسل‏ و تاريخچه توسل | کتابخانه مجازی الفبا

بهترين راه و روش براى توسّل به معصومان(ع) چيست؟ آيا در زمان پيامبر(ص) نيز توسّل سابقه داشته است؟

توسّل داراى اقسامى است كه به بعضى از آنها اشاره مى‏شود:

يك. خواندن خدا به حق اولياى او
1-1. پيامبر اكرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل مى‏فرمايد: اى بندگان من! گرامى‏ترين خلق و پرفضيلت‏ترين آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اينان «وسيله»ها به سوى من مى‏باشند. هر كس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و يا دچار حادثه‏اى سخت و زيان‏بار گشته و برطرف شدن آن را مى‏خواهد، مرا به محمد و آل طاهرينش بخواند تا به نيكوترين وجه حاجت او را برآورم» بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20..
1-2. امام موسى كاظم(ع) مى‏فرمايد: «هرگاه حاجتى به درگاه خداوند داشتى، چنين بگو: «اللهم انى اسألك بحق محمد و على...»؛ يعنى، خدايا! به حق محمد و على تو را مى‏خوانم، به درستى كه نزد تو شأن و منزلت والايى دارند. پس به حق اين منزلت و رتبه از تو مى‏خواهم بر محمد و آل محمد درود فرستى و حاجت مرا برآورده سازى همان، ج 94، ص 22، ح 19..
1-3. سمهودى از علماى اهل سنّت، در فصلى از كتاب خود تحت عنوان «توسّل زائر به رسول خدا و شفيع قرار دادن وى به پيشگاه خدا» مى‏نويسد: «بدان كه استغاثه از پيامبر اكرم و جاه و منزلت او را به درگاه خداوند شفيع قرار دادن، كار انبيا و مرسلين و سيره صالحان پيشين بوده است؛ قبل از خلقت آن حضرت و بعد از آن، چه در حال حيات و چه بعد از رحلت، چه در عالم برزخ و چه در عرصه قيامت... ».
عمر بن خطاب مى‏گويد: «پس از اينكه آدم ابوالبشر مرتكب ترك اولى‏ شد، در مقام توبه به پيشگاه خداوند عرضه داشت: «يا ربّ أسئلك بحق محمد(ص) لمّا غفرت لى»؛ يعنى، پروردگارا به حق محمد(ص) از تو مى‏خواهم كه مرا بيامرزى... . مستدرك صحيحين، ج 2، ص 615.
1-4. توسّل عمر بن خطاب به عباس‏
در كتاب‏ها و مدارك معتبر اهل سنت آمده است: هرگاه قحطى و خشكسالى پيش مى‏آمد، عمر از طريق توسّل به عباس عموى پيامبر، طلب باران مى‏كرد و مى‏گفت: «هذا واللَّه الوسيلة الى اللَّه و المكان منه»؛ «به خدا سوگند! عباس وسيله به درگاه الهى و داراى قرب و منزلت نزد او است» و «اللهم! انّا نتوسّل اليك بعمّ نبيّنا فاسقنا»؛ «خدايا! ما به وسيله عموى پيغمبرمان به تو روى مى‏آوريم، پس سيرابمان كن» اسدالغابة، ج 3، ص 165. و يا مى‏گفت: «اللهم انّا نستسقيك بعمّ نبيّك و نستشفع اليك بشيبه» شرح نهج‏البلاغه ابن ابى‏الحديد، ج 7، ص 274؛ صحيح بخارى، ج 2، ص 16 و ج 4، ص 209؛ صحيح ابن خزيمه، ج 2، ص 338؛ صحيح ابن جبان، ج 7، ص 111.؛ «خدايا! ما به وسيله عموى پيامبرت از تو باران مى‏خواهيم و موى سفيد او را به درگاه تو شفيع مى‏آوريم».
1-5. تعليم توسّل به اصحاب‏
عثمان بن حنيف مى‏گويد: روزى در محضر پيامبر اكرم(ص) بودم، حضرت به شخصى كه مشكل خود را به ايشان عرضه مى‏كرد، شيوه دعا و توسّل را چنين تعليم فرمود: برو وضو بساز و دو ركعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با اين جملات بخوان: «اللهم انى اسألك و اتوجه اليك بنبيّك نبى الرحمة يا محمد انّى اتوجّه بك الى ربّى فى حاجتى لتُقضى‏، اللهم شفّعه فىّ»؛ مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 138؛ حاكم نيشابورى، مستدرك صحيحين، ج 1، ص 313؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 441، ح 1385؛ التاج الجامع (صحاح خمسه)، ج 1، ص 286؛ سمهودى، وفاء الوفاء، ج 4، ص 1373؛ سنن ترمذى، ج 5، ص 229، ح 3649. «بارخدايا! از تو درخواست مى‏كنم و به تو روى مى‏آورم به پيامبرت، پيامبر رحمت. اى محمد! من به حق تو به سوى خدايم روى آورده‏ام تا حاجتم برآورده شود. خدايا! پيامبرت را در مورد من شفيع قرار ده».
1-6. توسّل پيامبر(ص) به انبياى گذشته‏
انس بن مالك مى‏گويد: روزى كه فاطمه بنت اسد فوت كرد، پيامبر دستور داد قبرى را حفر كنند. آن‏گاه خود حضرت وارد قبر شد و در آن خوابيد و چنين دعا كرد: «اللهم اغفر لامّى فاطمة بنت اسد، و وسّع عليها مدخلها، بحق نبيّك و الانبياء الذين من قبلى»؛ «خدايا! مادرم فاطمه بنت اسد را بيامرز و جايگاه او را وسعت بخش، به حق پيامبرت و پيامبران قبل از من». وفاء الوفاء، ج 3، ص 898؛ كنزالعمال، ج 12، ص 148، ح 34425؛ المعجم الكبير، ج 24، ص 352.
1-7. توسّل امام حسين(ع)
امام حسين(ع) در دعاى معروف عرفه، چنين با خداوند مناجات مى‏كند: «اللهم انّا نتوجّه اليك فى هذه العشيّة التى شرفتها و عظّمتها بمحمد نبيّك و رسولك...»؛ «بار خدايا! ما در اين شامگاه كه به آن شرف و عظمت بخشيده‏اى، به وسيله محمد(ص) پيامبرت و رسول و برگزيده‏ات، رو به درگاه تو مى‏آوريم». سيد بن طاووس، اقبال، ج 2، ص 85.

دو. درخواست دعا از اولياى الهى‏
درخواست دعا همچنان كه از برادر و خواهر مؤمن امرى صحيح و پسنديده است، از اولياى الهى و آبرومندان درگاه او، به طريق اولى‏ بجا و پسنديده است و ريشه قرآنى دارد.
فرزندان حضرت يعقوب، پس از پشيمانى از گناه خود و ظلمى كه نسبت به برادرشان يوسف روا داشته بودند، به يعقوب گفتند: «يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئِينَ»؛ يوسف (12)، آيه 97. «اى پدر! براى گناهان ما طلب آمرزش كن كه ما خطاكار بوديم».
قرآن كريم در حق رسول گرامى اسلام مى‏فرمايد: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً»؛ نساء (4)، آيه 64. «اگر آنان وقتى به خود ستم كردند، نزد تو مى‏آمدند و از خدا آمرزش مى‏خواستند و تو براى آنان طلب آمرزش مى‏كردى، قطعاً خدا را توبه‏پذير مهربان مى‏يافتند».

سه. درخواست حاجت از اولياى الهى‏
گونه سوم توسّل اين است كه به طور مستقيم حاجت خود را از اولياى الهى طلب كنيم؛ مثلاً بگوييم: اى پيامبر رحمت! مريض ما را شفا بده؛ همان گونه كه صحابى پيامبر اكرم(ص)، خطاب به ايشان عرض كرد: «اسألك مرافقتك فى الجنّه»؛ «از تو مى‏خواهم در بهشت همنشينت باشم». صحيح مسلم، ج 2، ص 52؛ سنن ابى داوود، ج 1، ص 297، ح 2320؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 10، ص 207.

پرسمان دانشجویی