روح خدا | کتابخانه مجازی الفبا

مى‏ گويند خدا مجرد است و ما مى‏ دانيم كه فرشتگان مجردند؟ آيا اين بدان معنا است كه جنس خدا و فرشتگان يكى است و اصولاً خدا چه جنسى دارد؟ آيا خداوند كه از روح خود به گِل انسان دميد، در بقيه حيوانات چه روحى قرار داده است؟ آيا روح آنها هم خدايى است، خواهشمندم توضيح دهيد؟

توجه به امور ذيل شما را در يافتن پاسخ صحيح يارى مى‏كند.; عوالم وجود; در عالم هستى، چهار عالم كلى تحقق دارد كه به تناسب شدت وجود، ترتيب يافته است يكم. عالم اسما و صفات كه «عالم لاهوت» ناميده مى‏شود. اين عالم، خبر از كمال و كمالات بى‏حد ذات حضرت حق مى‏دهد؛ چنان‏كه از تنزّه حضرت ذات و قدس و طهارت از هر نقص و عيب، و شائبه عدم، و نيستى، نداشتن و فقدان حكايت مى‏كند. به بيان ديگر اين عالم، عالم ظهور اسم و صفتى خاص و تعيّن خاصى از حضرت ذات است و جلوه‏اى از جلوه‏هاى آن.; دوّم. عالم تجرد تام كه «عالم عقل و روح و جبروت» نام دارد؛ اين عالم از ماده و احكامى كه با ماده است، مجرّد و مبرّا است.; سوّم. عالم مثال كه به آن «عالم خيال و برزخ و ملكوت» گويند؛ اين عالم از ماده مبرّا است؛ ولى از احكامى كه با ماده است، پيراسته نيست.; چهارم. عالم طبيعت و به آن «عالم ناسوت» نيز مى‏گويند؛ اين عالم نه از ماده مبرّا است و نه از احكام ماده.1; امّا اينكه خداوند مجرّد است و با ملائكه - كه از موجودات عالم تجردند - در سنخ وجود مشترك است، چنين نيست؛ بلكه او فوق عالم تجرد؛ بلكه فوق عالم اسما و صفات است.; ذات حق - كه از آن به «هويت غيبيه»، «غيب ذات»، «مقام ذات»، «مرتبه ذات» و گاهى هم به الفاظ ديگر (مانند «عنقاء» و «غيب الغيوب») تعبير مى‏شود - وجودِ صرف و صرفِ وجود است. هيچ گونه حدّى ندارد و غير محدود است. ; علامه طباطبايى‏رحمه الله مى‏فرمايد: «و چون وجود واجب، صرف و خالص است، نا محدود مى‏باشد و در نتيجه از هر نوع تعين اسمى و وصفى و هر نحوه تقييد مفهومى، منزّه خواهد بود؛ بلكه از همين حكم (كه ذات او و وجود او را هيچ گونه تعين و قيدى نيست) نيز مبرّا مى‏باشد».2;روح موجودات‏; درباره بخش دوّم پرسش گفتنى است يكم. روح به موجودى اطلاق مى‏شود كه داراى حيات و شعور و اراده و مخلوق است و بر اين اساس بر موجود بى‏شعور و نيز بر خداوند و خالق روح، اطلاق نمى‏گردد. اين مطلب را مى‏توانيم با آنچه از عرف خود نيز مى‏فهميم، تأييد كنيم. همچنين در استعمال خودمان، روح را در موردى به كار مى‏بريم كه منشأ حيات و شعور باشد؛ بنابراين، اگر كسى بگويد معناى روح؛ يعنى، مخلوقات شعورمندى كه از سنخ مادّيات نيستند، گزاف نگفته است.3; دوم. در جاى خود ثابت شده است كه حيوانات، داراى شعور و اراده‏اند. اين شعور و اراده، ريشه در اعمال غريزى آنان ندارد؛ بلكه مطالعه در بعضى از حالات و اعمال حيوانات، بيانگر اين حقيقت است كه آنان از اراده و شعورى برتر از آنچه كه در غريزه آنها وجود دارد، برخوردارند و اين حقيقتى است كه قرآن نيز آن را تأييد مى‏كند.4; سوم. بنابر دلايل متقن فلسفى و عقلى، با توجّه به شعور و اراده، روح امرى مجرد بوده و مادى نيست. در واقع به دليل فعاليت‏هاى خاص روح، نمى‏توان آن را موجود مادى قلمداد كرد.5 هر چند دلايل مطرح شده بر تجرّد روح در فلسفه و آيات قرآنى، ناظر به تجرّد روح انسانى است؛ ولى بعضى از دلايل آن - همچون وجود اراده، شعور و ديدن - مى‏تواند بيانگر اين حقيقت باشد كه روح در حيوانات نيز، امرى مجرّد و غيرمادى است.; چهارم. تمامى عوالم هستى، اعم از ماده و روح مخلوق خداوند هستند. و به عبارتي از مظاهر تجلي خداوند هستند. بديهي است، تجلي «ربطيت» را اثبات مي کند و با «عينيت» يا «جزئيت» منافات دارد و هر موجودي به مقدار قابليت و لياقت خود از تجلي روح‏بخش خداوند بهره مند مي شوند. بنابراين به طور حتم روح انواع حيوانات و روح انسان‏ها و روح فرشتگان داراي درجات و مراتب مختلف هستند و همگي از تجلي خداوند بهره مندند و هر تعبيري که بيانگر حلول و اتحاد باشد مردود است. البته از انتساب روح انسانى به روح خدا، به طور ويژه سخن رفته است.6 به همين جهت از ميان همه موجودات، تنها انسان، شايسته خلافت الهى مى‏باشد.7;;;; نگا: رسائل توحيدى، صص 141 - 143؛ معاد يا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 212 - 225.;2 رسائل توحيدى، ص 20 و 21.;; نگا: محمدتقى مصباح يزدى، معارف قرآن (خداشناسى، كيهان‏شناسى، انسان‏شناسى)، ج 1-3، صص 355 و 356.;4 معاد يا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 52 - 64.;5 نگا: همان، صص 178 - 192.;6 حجر (15)، آيه 29؛ انبياء (21)، آيه 91؛ سجده (32)، آيه 9.;7 بقره (2)، آيات 30 - 33.;

پرسمان دانشجویی