شفاعت و سعي و تلاش انسان | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اين مسئله که انسان آزاد است و بايد در راه رسيدن به مطلوب نهايي سعي و تلاش کند آيا اصل شفاعت در مبناي ديني صحيح است؟ (به زبان عام پارتي بازي نيست)

نخست بايد دانست سعى و تلاش آدمى، تنها به تلاش‏هاى ظاهرى و فعاليت‏هاى فيزيكى منحصر نيست؛ بلكه ارتباط معنوى و محبت به اولياى خدا نيز از اعمال بافضيلت شمرده شده است. علاوه بر اين شفاعت اولياى الهى، متوقف بر شرايطى است كه همگى بر عمل و استحقاق شفاعت شونده استوار است و كسانى كه در دنيا با سعى و تلاش خود، اين شرايط را تحصيل كرده‏اند، مشمول شفاعت خواهند شد.

توجه به نكات ذيل، ضرورى و بايسته است: يك. استحقاق شفاعت‏

شفاعت يكى از مظاهر رحمت گسترده الهى است و به اراده خدا و رضايت او، شفيعان اجازه شفاعت دارند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى است كه شخص مجرم واسطه‏اى پيدا مى‏كند و از طريق پول و قدرت، او را وادار مى‏كند تا بر قاضى و حاكم تأثير بگذارد. در شفاعت، همه چيز تنها و تنها برخاسته از اراده حكيمانه خداوند است و او به شفيع اجازه مى‏دهد تا بر اساس اراده و خواست الهى، در مورد برخى بندگان - كه استحقاق عفو الهى را دارند - شفاعت كنند.

شفاعت اولياى الهى، بى حساب و گزاف نيست. تأمّل و درنگ در شرايط شفاعت و شفاعت شوندگان، آشكار مى‏سازد كه شفاعت در حقيقت، پاداش و جايزه الهى به كسانى است كه در دنيا اهل ايمان و عمل صالح بوده‏اند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى - كه امرى ناروا و ناحق است و بر پايه استحقاق افراد نيست - شفاعت بر مبناى استحقاق و قابليت افراد استوار است. آنان اين قابليت را به واسطه عقيده و عمل خويش در دنيا، تحصيل كرده‏اند. دو. قانون شفاعت‏

شفاعت قانونى حكيمانه و بر اساس رحمت و فضل الهى است و مقدم بر قانون كيفر و عذاب مجرمان است.

به عنوان مثال در قوانين كشورها، طبق يك ماده قانونى، كسى كه مرتكب جرم خاصى شود، بايد پنج سال زندانى بكشد و طبق ماده قانونى ديگر هر مجرمى كه واجد شرايط عفو باشد، قبل از تحمل دوره كامل حبس، مورد عفو قرار گرفته و آزاد مى‏شود.

عفو چنين مجرمى، نه تبعيض است و نه نقض قانون؛ بلكه بر اساس قانون ديگرى است كه مقدم و حاكم بر قانون اوليه كيفر مجرمان و برخاسته از قابليت شخص مجرم است. سه. عدم تبعيض در شفاعت‏

خداوند با هيچ كس رابطه قوم و خويشى ندارد و بين بندگان در امكان بهره‏مندى از قانون شفاعت، تبعيضى قائل نمى‏شود.

هر انسانى قادر است با تحصيل شرايط، از شفاعت بهره‏مند شود و خود را در معرض بخشش و عفو اخروى قرار دهد؛ يعنى، شفاعت، قانونى عام و فراگير و با اعلام قبلى است؛ بر خلاف پارتى‏بازى كه به صورت گزينشى، فردى، غيرفراگير و نامبتنى بر پايه استحقاق است.

در تعبير روايات، «شفاعت»، پاداش و هديه الهى به انسان‏هايى است كه عمل و عقيده آنان، مورد پسند و رضايت خداوند است. بحارالانوار، ج 8، ص 40، ح 22. اين پاداش بر اساس اصل قرانى «لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏»؛ نجم (53)، آيه 39.، تنها به كسانى داده مى‏شود كه در دنيا، تلاش و سعى خود را در عمل به دستورات و وظايف الهى و رسيدن به مقام قرب او و نيز جلب رضايت او به كار گرفته‏اند و با اولياى الهى، هم فكر، هم عقيده و همراه شده‏اند. البته ممكن است گه‏گاهى دچار خطا و لغزش نيز شده باشند. در حقيقت اين افراد، به واسطه عمل خود در دنيا، استحقاق مغفرت الهى را در آخرت پيدا كرده‏اند.

توجّه به بعضى آيات و روايات، نقش مهم عمل انسان را در بهره مندى از شفاعت، بيشتر آشكار مى‏سازد:

1. قرآن كريم، عمل نكردن به وظايف و دستورات دينى را علت عدم بهره‏مندى برخى اهل دوزخ از شفاعت مى‏داند: «از اهل جهنم سؤال مى‏شود: چه چيزى شما را جهنمى كرد؟ گويند: از نمازگزاران نبوديم و بينوايان را اطعام نمى‏كرديم و با اهل باطل در هرزه فرو مى‏رفتيم. پس شفاعت شفيعان به حال آنان سودى نمى‏بخشد». مدثر (74)، آيات 42-46.

2. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «هر كس دوست دارد شفاعت شافعان در مورد او سودمند باشد، بايد رضايت خداوند را جلب كند و هيچ كس رضايت خدا را جلب نخواهد كرد، مگر با اطاعت از خدا، پيامبر و امامان معصوم». بحارالانوار، ج 78، ص 220، ح 93.

3. قرآن كريم مى‏فرمايد: «ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ»؛ غافر (40)، آيه 18. «در روز قيامت براى ستمگران، دوست و شفاعت كننده‏اى كه شفاعتش پذيرفته شود، وجود نخواهد داشت».

بنابراين نجات با شفاعت، بر اساس سعى و عمل به اضافه لطف و رحمت خداوند است و نه تنها با آيه بالا در تناقض نيست؛ بلكه منطبق بر آن و مبتنى بر عمل و اختيار انسان است.

جهت کسب آگاهي بيشتر بنگريد:

- شفاعت و توسل، (پرسش و پاسخ هاي دانشجويي شماره 14)، سيد محمد کاظم روحاني، قم: معارف.

پرسمان دانشجویی