شفاعت مسيحيان و اهل سنت | کتابخانه مجازی الفبا

آيا مسيحی يا سنی هم شفاعت می شوند يا خير؟ برزخ و قيامت آنها چگونه است؟

شفاعت از ماده «شفع» به معناى «زوج» در مقابل ماده «وتر» به معناى «فرد» گرفته شده است و به معناى اين است كه شخصى در كنار شخص ديگر قرار گيرد و با وساطت خود، او را در رسيدن به خواسته و حاجتش يارى دهد.
شفاعت در محاورات عرفى و گفت و گوى روزمره مردم، غالباً به معناى وساطت و درخواست شخص آبرومندى از بزرگى، براى عفو مجرمى يا ترفيع درجه و پاداش خدمت گزارى، به كار مى‏رود.
در حقيقت شخصى كه متوسل به شفاعت مى‏شود، نيروى خود را به تنهايى كافى نمى‏بيند؛ به اين جهت نيروى خود را با نيروى شفيع ضميمه نموده و در نتيجه آن را مضاعف مى‏كند تا به آنچه مى‏خواهد نايل شود.
معناى اصطلاحى شفاعت‏
شفاعت عبارت است از وساطت يك مخلوق ميان خداوند و مخلوقى ديگر؛ چه در دنيا و چه در آخرت؛ چه وساطت در رسانيدن خير و چه وساطت در دفع شر و ضرر.
يكى از مظاهر رحمت واسعه خداوند، مغفرت و آمرزش است. مغفرت و آمرزش الهى مانند هر رحمت ديگر او، از طريق مجارى خاص و براساس قانون و نظام اسباب و مسببات به بندگان مى‏رسد. به عنوان مثال، همان‏گونه كه رحمت هدايت الهى، از طريق وسايط به مردم مى‏رسد و انبيا و وحى و كتاب هاى آسمانى كه براى هدايت مردم فرستاده شده‏اند، وسايط هدايت و واسطه خروج از ظلمات به نور هستند؛ رحمت و مغفرت و آمرزش الهى نيز از طريق مجارى خاصى به مردم مى‏رسد؛ يعنى، فيض مغفرت الهى نيز از قانون و نظام اسباب و مسببات مستثنا نيست و از طريق اسباب و وسايط به بندگان مى‏رسد.
شفاعت در مغفرت، عبارت است از: «وساطت در رسيدن مغفرت و آمرزش الهى به بندگان گنه‏كار». بنابراين حقيقت شفاعت، رسيدن فيض مغفرت وآمرزش الهى از طريق مجارى و اسباب آن، به بندگان است.
به تعبير استاد شهيد مطهرى: «شفاعت»، در حقيقت همان مغفرت الهى است كه وقتى به خداوند - كه منبع و صاحب خيرها و رحمت‏ها است نسبت داده مى‏شود، با نام «مغفرت» خوانده مى‏شود و هنگامى كه به وسايط و مجارى رحمت منسوب مى‏گردد، نام «شفاعت» به خود مى‏گيرد. (مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، ج 1، ص 259.)
بنابراين در شفاعت، شفيع ميان خداوند و بنده گنه‏كار واسطه شده و سبب مى‏شود كه آمرزش و مغفرت الهى، شامل حال انسان گنه‏كار بشود. ممكن است اين شفاعت در دنيا باشد و در همين دنيا مغفرت الهى شامل حال گنه‏كار گردد (مانند شفاعت توبه) و ممكن است در آخرت و روز رستاخيز باشد (مانند شفاعت اولياى الهى براى گنه‏كاران در روز قيامت).
شرايط شفاعت‏
شفاعت اولياى الهى در روز قيامت براى گنه‏كاران و واسطه شدن آنان در رساندن رحمت، مغفرت و آمرزش الهى، بدون حساب نيست؛ بلكه اينكه كسانى مورد شفاعت قرار گيرند، متوقف بر شرايطى است كه در آيات و روايات بيان شده است.
1. رضايت خداوند: همان‏گونه كه گذشت، شفاعت از سوى خداوند آغاز مى‏شود. شفاعت، فيض مغفرت الهى است كه مانند تمام فيوضات، از جانب خدا اعطا مى‏شود و شفيعان اسباب و وسايط و مجارى اين فيض هستند. فياض و اعطا كننده اين رحمت خداوند است. به همين جهت در آيات و روايات، شرط اصلى و اساسى شفاعت اين است كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد.
شفيعان كساني اند كه خداوند آنان را براى اين امر پسنديده و به آنان اجازه شفاعت داده است: «يومئذ لا تنفع الشفاعه الا من اذن له الرحمان و رضى له قولا ؛ در آن روز شفاعت سودى ندارد مگر كسى كه خداى رحمان به او اجازه دهد و سخن او رابپسندد» (طه (20)، آيه 109.)
شفاعت شوندگان نيز كساني اند كه مورد رضايت و پسند خداوند باشند. «ولا يشفعون الا لمن ارتضى ؛ [شفيعان ]شفاعت نمى‏كنند، مگر براى كسى كه مورد رضايت و پسند خداوند باشد»(انبياء (21)، آيه 28.) يعنى، شفاعت شفيعان در حق كسى مؤثر واقع مى‏شود كه به مقام ارتضاى الهى نايل آمده باشد. پس، هم اصل شفاعت از سوى خداوند و اعطاى او است و هم شفيعان راخداوند براى اين مقام تعيين كرده و هم شفاعت شوندگان كساني اند كه خداوند مى‏خواهد.
2. گنه‏كارانى مورد شفاعت قرار مى‏گيرند كه گناهان آنان، اصل ايمان شان را به خطر نيفكنده باشد. به همين جهت در منابع دينى آمده است كه كافر و مشرك در روز قيامت شفاعت نمى‏شوند و شفاعت شفيعان به حال آنان سودى نخواهد داشت.
شفاعت ائمه(ع) روز قيامت براساس قانون كلى شفاعت است، لذا بايد ديد شرايط شفاعت چيست؟
شرايط شفاعت: شفاعت اولياى الهى در روز قيامت براى گنه‏كاران و واسطه شدن آنان در رساندن رحمت، مغفرت و آمرزش الهى بدون حساب نيست بلكه اين كه كسانى مورد شفاعت قرار گيرند متوقف بر شرايطى است كه در آيات و روايات بيان شده است.
1- رضايت خداوند: بايد توجه داشت كه شفاعت از سوى خداوند آغاز مى‏شود. شفاعت فيض مغفرت الهى است كه مانند تمام فيوضات از جانب خدا اعطا مى‏شود و شفيعان اسباب و وسائط ومجارى اين فيض هستند. فياض و اعطا كننده اين رحمت خداوند است. به ‏همين جهت در آيات و روايات شرط شفاعت اين است كه شفيعان مورد رضايت و پسند خداوند باشد. شفيعان كسانى هستند كه خداوند آنان را براى اين امر پسنديده و به آنان اجازه شفاعت داده است «يومئذ لا تنفع الشفاعة الا من اذن له الرحمن و رضى له قولا؛ در آن روز شفاعت سودى ندارد مگر كسى‏كه خداى رحمان به او اجازه دهد و سخن او را بپسندد» (طه آيه 109).
شفاعت شوندگان نيز كسانى هستند كه مورد رضايت و پسند خداوند باشند «ولا يشفعون الا لمن ارتضى؛ (شفيعان) شفاعت نمى‏كنند مگر براى كسى كه‏مورد رضايت و پسند خداوند باشد» انبيا، آيه 28). يعنى شفاعت شفيعان در حق كسى موءثر واقع مى‏شود كه به مقام ارتضاى الهى نايل آمده باشد. يعنى هم‏اصل شفاعت از سوى خداوند و اعطاى اوست و هم شفيعان را خداوند براى‏اين مقام تعيين كرده و هم شفاعت شوندگان كسانى هستند كه خداوند مى‏خواهد.
2- گنه‏كارانى مورد شفاعت قرار مى‏گيرند كه گناهان آنان اصل‏ايمانشان را به خطر نيفكنده باشد. به همين جهت در منابع دينى آمده است كه كافر و مشرك در روز قيامت شفاعت نمى‏شوند و شفاعت شفاعت‏كنندگان به‏حال آنان سودى نخواهد داشت. قال رسول الله(ص): «الشفاعة لاتكون لاهل‏الشك والشرك و لا لاهل الكفر والجحود بل يكون للموءمنين من اهل التوحيد؛ شفاعت براى ترديد كنندگان و مشركين و كافرين نيست بلكه براى موءمن‏موحد است» (ميزان‏الحكمه ج 5 ص 117).
3- گنه‏كارانى مورد شفاعت قرار مى‏گيرند كه مطيع دستورات خدا و رسول و امامان باشند. در منابع دينى شرط‏اين كه شفاعت شامل حال بنده گنه‏كار بشود عمل كردن به احكام و دستورات‏ دين ذكر شده است. كسى كه روش و بناى عملى‏اش اطاعت از خدا و فرستادگان او بوده لكن گهگاهى دچار لغزش و خطا شده است قابليت و استحقاق شمول‏رحمت، مغفرت و آمرزش الهى را در روز قيامت از طريق وسائط و مجارى آن يعنى شفاعت شفيعان خواهد داشت. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «هر كس‏دوست دارد شفاعت شافعين در مورد او سودمند واقع شود بايد در صدد جلب‏رضايت خداوند برآيد و بدانيد هيچ كس رضايت خداوند را جلب نخواهد كرد مگر با اطاعت از خدا و پيامبر و اولياى الهى از آل محمد» (بحارالانوار ج 78ص 220). اهميت عمل به احكام و وظايف دينى در شمول شفاعت به حدى‏است كه حتى سبك شمردن و اهميت ندادن به آن سبب محروميت از شفاعت‏ مى‏شود.
رسول اكرم(ص) مى‏فرمايد: «لاينال شفاعتى من استخف بصلوته»؛ شفاعت من به كسى كه نمازش را سبك بشمارد نمى‏رسد ميزان‏الحكمه ج 5ص 117).
امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «لاتنال شفاعتنا من استخف بالصلوه»؛ شفاعت ما به كسى كه نماز را سبك بشمارد نمى‏رسد» (كافى ج 3 ص 270).
4- وجود رابطه روحى و معنوى ميان شافع و شفاعت شونده. اگر اولياى الهى‏در روز قيامت از عده‏اى شفاعت مى‏كنند و در حقيقت واسطه فيض مغفرت و آمرزش الهى مى‏شوند اين شفاعت بى‏حساب و جزاف نيست. بلكه ناشى ازرابطه معنوى خاصى است كه در دنيا ميان شفاعت كننده و شفاعت شونده ‏برقرار شده است. بر اين اساس وقتى كسى در زندگى دنيوى با اولياى الهى هم‏عقيده و هم‏فكر و هم‏راه است و تحت جذبه هدايت‏گرى آنان قرار گرفته وآنان را امام و پيشواى خود قرار داده است درجه‏اى از وحدت و هم‏سنخى و محبت ميان آنان ايجاد شده است. اين رابطه روحى و معنوى ميان ‏شفاعت‏كننده و شفاعت‏ شونده در اين دنيا پايه و اساس شفاعت در آخرت ‏خواهد بود. بنابراين شفاعت اولياى الهى شامل حال كسانى كه در دنيا چنين رابطه روحى و معنوى با انبيا و اوصيا و ائمه معصومين نداشته‏اند نخواهد شد.
برخى از ويژگى‏هاى شفاعت:
1- مراتب و درجات شفاعت. شفاعت اولياى الهى براى انسان خطاكار مراتبى دارد. اين شفاعت همان‏گونه كه در شرط چهارم شفاعت گذشت براساس رابطه معنوى ميان شخص با اولياى الهى است و هراندازه كه اين رابطه بيشتر باشد تأثير بيشتر خواهد گذاشت.
اما اين که زمان شفاعت چه وقتي خواهد بود؟ علامه طباطبايي مي فرمايند از روايات فهميده مي شود که شفاعت در وقتي رخ مي دهد که شخص وارد جهنم شود و دليلي به وجود شفاعت در برزخ و سختي هاي روز قيامت که روزي بسيار طولاني است وجود ندارد. البته ممکن است هنگام جان دادن و روز قيامت معصومين کمک هايي بنمايند ولي اين از باب تصرفات و حکومتي است که خداوند به آنها داده است (الميزان عربي، ج 1، ص 155). و ربطي به شفاعت ندارد؛ زيرا بحث شفاعت و شفاعت کنندگان مختص معصومين نيست و اشخاص و گروه هاي مختلفي شفاعت مي کنند که در برزخ داراي حکومت و حق تصرف نيستند.
امام باقر(ع) مى‏فرمايد: «گروهى از مردم پس از آن كه در آتش جهنم مى‏سوزند شفاعت به سراغشان مى‏آيد و آنها را نجات مى‏دهد» (ميزان‏الحكمه ج 2 ح 2940).
اين خصوصيت شفاعت مانع از جرأت افراد بر ارتكاب گناه مى‏شود و در عين حال روزنه اميد را بازمى‏گذارد و افراد را به سعى در تحصيل شرايط شمول‏شفاعت كه در يك كلام در رضايت خدا و عمل به دستورات او خلاصه مى‏شود وامى‏دارد.
2- خداوند تحت تأثير شفيعان نيست. برخلاف شفاعت مرسوم درميان مردم كه حاكم به خاطر نفوذى كه شفيع نزد او دارد و متأثر از نفوذ وى مجرم را مورد عفو قرار مى‏دهد شفاعت فعل خداوند است. شفاعت از سوى خداوند آغاز مى‏شود. فيضى است كه او عطا مى‏كند و شفيعان واسطه ايصال‏اين فيض هستند. شفيعان تحت تأثير خداوندند و نه بالعكس.
3- شفاعت پاداشى براى صالحان است. در كلام معصومين يكى از حكمت‏هاى شفاعت هديه و جايزه به صالحين ذكر شده است.
فرق است ميان كسى كه عمرى را به مخالفت و عصيان و كفر نسبت به خداوند گذرانده و كسى كه عقيده و عملش مورد پسند خداوند بوده است. هر چند دچار لغزش‏ها و خطاهايى نيز شده ‏است. شفاعت در حقيقت هديه و جايزه‏اى است به چنين انسان‏هايى به اين صورت كه به خاطر عقيده و اعمال خوب آنها اعمال بدشان بخشيده مى‏شود.
امام صادق(ع): «والشفاعه جائزه لهم اذا ارتضى الله عزوجل دينهم»؛ شفاعت جايزه‏اى است براى مؤمنين گنه‏كارى كه دين آنان مورد رضايت و پسند خداوند است (بحارالانوار ج 8 ص 40).
با توجه به مطالب ذكر شده شفاعت امام حسين(ع) (كه همان شفاعت الهى است) شامل افرادى مى‏شود كه ارتباط روحى و عملى با آن حضرت برقرار كرده و تلاش مى‏كنند در راه آن امام بزرگ، قدم بردارند هر چند در زندگى گاه دچار خطا و لغزش مى‏شوند توجه داريم كه شفاعت براى هيچ‏كس ضمانت شده نيست پس نه مى‏توان جرأت بر گناه پيدا کرد و نه مأيوس از رحمت حق شد بلكه بايد تلاش نمود و اميد داشت كه مشمول شفاعت ائمه اطهار(ع) خواهيم شد. اما اين آيا سني يا مسيحي و .. مشمول شفاعت مي شوند يا نه، تابع وضعيت آنان از جهت قابليت است. اگر فردي سني يا مسيحي در ديانت فردي صادق بود و حقيقت را نه به دليل تقصير و عناد، بلكه به دليل قصور و به توان امكانات و شرائط نتوانست بشناسد و به هر مقدار از حقيقت كه دست يافته از جان و دل پذيرا و تسليم بوده است، چه بسا مشمول شفاعت واقع شود. اما اگر اهل عناد و لجاجت بود و با علم و عمد و آگاهي با حقيقت مبارزه كرده يا از آن سر برتافته است شرايط شفاعت را ندارد و از آن محروم خواهد ماند.

پرسمان دانشجویی