حقيقت رؤيا | کتابخانه مجازی الفبا

آيا رؤيا حقيقت دارد؟

دانشمندان طبيعى اروپا براى رؤيا حقيقتى قائل نيستند و بحث از ارتباط آن با حوادث خارجى را واجد وزن علمى نمى‏دانند، جز بعضى از روان‏شناسان كه درباره آن تحقيقاتى دارند و عليه دسته اول به خواب‏هايى كه پرده از امور پنهانى برمى دارد يا از حوادث آينده خبر مى‏دهد - به طورى كه نمى‏توان آن‏ها را تصادفى و اتفاقى دانست - استدلال كرده‏اند. قرآن در اين باره چه مى‏گويد؟

در قرآن شريف خواب‏هايى از پيغمبران و ديگران نقل و تصديق شده است؛ مانند خواب حضرت ابراهيم درباره ذبح اسماعيل، خواب حضرت يوسف، خواب رفقاى زندانى آن حضرت، خواب ملك مصر و خواب رسول اكرم(ص) درباره فتح مكه. در روايات پيغمبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) شده نيز شواهدى وجود دارد.

همه ما يا خودمان خواب‏هايى ديده‏ايم كه بر امور مخفى يا حل مشكلات علمى يا وقوع حوادثى در آينده دلالت داشته است و يا از ديگران اين گونه خواب‏ها را شنيده‏ايم. اين خواب‏ها - مخصوصاً خواب‏هاى صريحى كه به تعبير احتياج ندارد - را نمى‏توان اتفاقى دانست و به طور كلى با جريان‏هايى كه قابل انطباق بر آن‏ها است، بى‏ارتباط خواند.

البته نمى‏توان انكار كرد كه بعضى از عوامل درونى از قبيل امراض و انحرافات مزاجى و خستگى و پُرى شكم و همچنين پاره‏اى از عوامل بيرونى مانند گرما و سرما و ديگر چيزهادر قوه خيال تأثير دارد و قوه مخيّله نيز در خواب مؤثر است؛ مثلاً كسى كه تحت تأثير حرارت يا برودت شديد واقع شده، در خواب آتش‏هاى شعله ور يا برف و يخ مشاهده مى‏كند و كسى كه امتلاى معده و انحراف مزاج دارد، خواب‏هاى مشوش و بى‏سروته مى‏بيند.

همچنين اخلاقيات و صفات نفسانى نيز در رؤيا بى‏تأثير نيست. به همين جهت اكثر خواب‏ها در اثر تخيلاتى است كه اسباب داخلى و خارجى موجب آن‏ها شده و در واقع كيفيت تأثير آن اسباب را نشان مى‏دهد. دانشمندان طبيعى فقط همين اسباب را بررسى كرده‏اند و نتيجه گرفته‏اند كه خواب حقيقت ندارد؛ ولى همان طور كه تأثير اين اسباب را نمى‏توان انكار كرد، حقيقت داشتن پاره‏اى از رؤياها و ارتباط آن‏ها با امور خارجى را نيز نمى‏توان ناديده گرفت. آيانفس با رؤيا اتصال دارد؟

كسى كه خواب مى‏بيند در فلان روز فلان جريان واقع خواهد شد و در موقع معين هم واقع مى‏شود، نمى‏توان گفت نفس او با حادثه‏اى كه هنوز وجود نيافته ارتباط پيدا كرده است؛ زيرا ارتباط وجودى بين موجود و معدوم محال است. همچنين كسى كه خواب مى‏بيند در فلان مكان ظرفى چنين و چنان دفن است و فلان مقدار سكه طلا و نقره در آن موجود است و بعد از بيدار شدن به سراغ آن جا مى‏رود و زمين را حفر مى‏كند و ظرف را با همان خصوصيات مى‏يابد، نمى‏توان گفت نفس وى با آن ظرف اتصال داشته است؛ زيرا اتصال نفس با امور مادى از راه حواس صورت مى‏گيرد و ظرفى كه با فاصله زير خاك قرار گرفته قابل درك حسى نيست. به همين جهت گفته‏اند ارتباط نفس با اين گونه حوادث و اشيا از راه اتصال با علل و اسباب آن‏ها است.

توضيح آن كه جهان هستى مشتمل بر سه عالم است:

1. عالم طبيعت كه با آن آشنايى كامل داريم.

2. عالم مثال كه از نظر مرتبه وجود، فوق عالم طبيعى است و موجودات آن صورت‏هاى بى‏ماده‏اند و نسبت به موجودات مادى جنبه عليت دارند.

3. عالم عقل كه فوق عالم مثال است و در آن حقايق موجودات بدون ماده وصورت موجودند و نسبت به موجودات عالم مثال جنبه عليت دارند.

نفس انسان به واسطه تجردش با عوامل فوق طبيعت سنخيت دارد و هنگام خواب كه به ادراكات حسى اشتغال ندارد، طبعاً به عالم هم سنخ خود برمى‏گردد و طبق استعدادهايش حقايقى از آن عالم را مشاهده مى‏كند. نفس كامل كه قدرت درك مجردات را با همان تجرد عقلى‏شان دارد، علل و اسباب را به نحو كليت درك مى‏كند؛ ولى نفسى كه به آن پايه از كمال نرسيده؛ حقايق كلى را با صورت‏هاى جزئى حكايت مى‏كند؛ چنان كه ما معناى سرعت كلى را با تصور يك جسم سريع الحركة و معناى عظمت را با تصور كوه حكايت مى‏كنيم. نفسى كه هنوز به مرحله تجرد عقلى نرسيده، در عالم مثال متوقف مى‏شود و گاه علل و اسباب اشياء را در عالم مثال به همان صورت واقعى مى‏بيند و در آن‏ها دخل و تصرف نمى‏كند و اين همان خواب‏هاى صريحى است كه غالباً اهل صدق و صفا مى‏بينند؛ و گاه موجودات مثالى را به صورت‏هايى كه با آن‏ها مأنوس است، درك مى‏كند؛ چنان كه علم را به صورت نور و جهل را به صورت ظلمت مى‏بيند و حتى ممكن است ذهن از يك معنا به معناى ضد آن منتقل شود.

از اين گونه خواب‏ها همان خواب مشهورى است كه نقل مى‏كند: مردى نزد ابن سيرين، مُعَبِّر معروف، آمد و گفت: خواب ديدم مُهرى به دست دارم و دهان و عورت مردم را با آن مُهر مى‏كنم. ابن سيرين گفت: تو مؤذن مى‏شوى؛ مردم با اذان تو روزه مى‏گيرند و از خوردن و آميزش جنسى خوددارى مى‏كنند.

پرسمان دانشجویی