آيه اكمال‏ | کتابخانه مجازی الفبا

آيه اكمال دين چيست؟ آيا اين آيه مربوط به حضرت على عليه السلام است؟ به چه دليل؟

آيه اكمال دين عبارت است از: الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً «1»؛ «امروز كافران از غلبه بر دين شما مأيوس شدند، پس از آنان نترسيد و از من بترسيد! امروز دينتان را كامل و نعمتم را بر شما تمام نمودم و دين اسلام را براى شما پسنديدم».

دلالت بر امامت‏

يك. مراد از امروز در آيه شريفه روز هجدهم ذى‏حجه يعنى غدير خم است. نزول آيه شريفه در روز غدير خم پس از معرفى و اعلام ولايت اميرمؤمنان عليه السلام در روايات مختلف شيعه و سنى آمده است. «2» بنابراين‏ از نظر تاريخى و شأن نزول آيه ارتباط آن با امامت و ولايت حضرت على عليه السلام روشن است. به ويژه آنكه پس از نزول اين آيه پيامبر فرمودند: «الله اكبر! بر اكمال دين و اتمام نعمت و خشنودى خدا به رسالت من و ولايت على بعد از من» «1».

دو. استاد مطهرى بر آن است كه افزون بر دلايل تاريخى و روايى، قرائنى در خود آيه وجود دارد كه ارتباط آن با مسأله امامت را تأييد مى‏كند. از جمله اين كه در طول مدت رسالت حضرت ختمى مرتبت قرآن مجيد همواره نسبت به خطر كافران هشدار داده و توطئه‏گرى و فتنه‏انگيزى بى‏وقفه آنان را گوشزد مى‏نمايد. «2» اما در اين آيه بيانى كاملًا متفاوت با گذشته دارد و اعلام مى‏دارد كه ديگر جاى ترس از كافران نيست. زيرا آنان همه اميدهاى خود را بر باد رفته مى‏بينند و اگر خطرى هست كه حتماً هست و بايد از آن ترسيد خطر داخلى است. لذا مى‏فرمايد از من بترسيد واخشون.

توضيح اين فراز از آيه در پرتو آيه إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ روشن مى‏شود. سنت الهى اين است كه اگر انسان در برابر نعمت‏هاى الهى سپاسگذارى نكند، آن را به درستى مورد توجه قرار نداده و از آن استفاده صحيح نكند و به كفران نعمت روى آورد، گرفتار نقمت و عذاب الهى خواهد شد. بنابراين «از من بترسيد» يعنى از خودتان بترسيد كه در برابر اين وجه نهايى دين كه كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام كردم موضع درستى نگيريد و بر اثر اين ناسپاسى نتايج شوم و تلخى را براى خود رقم زنيد. بنابراين خطرى كه از اين پس شما را تهديد مى‏كند خطر خارجى نيست، بلكه خطر داخلى است. اين مضمون نشان مى‏دهد كه:

اولًا، آيه اكمال در اواخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است.

ثانياً، مربوط به مسأله‏اى است كه با حفظ و رعايت آن اسلام براى هميشه محفوظ است و دين و امت اسلامى را از هر گزند خارجى مصون مى‏دارد.

اما خطر برخورد ناصحيح داخلى در مورد آن وجود دارد و اين خطر زيان‏هاى بزرگى در پى خواهد داشت. مجموع اين مضامين كاملًا با مسأله ارتباط تاريخى و شأن نزول آيه در باب امامت همخوانى دارد. خطر مورد اشاره آيه در دغدغه‏هاى آخر عمر پيامبر كاملًا نمودار است. شيعه و سنى نوشته‏اند پيامبر در روزهاى آخر عمر شريفشان به شدت نگران وضع آينده امت و فتنه‏هاى داخلى آن بودند.

ابومدله غلام عايشه مى‏گويد: در اواخر عمر پيامبر نيمه شبى ديدم كه آن حضرت وقتى همه در خواب بودند از خانه به طرف بقيع بيرون شد و من از دور در پى ايشان رفتم. ديدم براى اهل بقيع استغفار نمود.

سپس به اين مضمون فرمود: «شما چه خوش رفتيد و هماى سعادت را در آغوش گرفتيد، اما اكنون فتنه‏هايى چون پاره‏هاى شب تار روى آورده است». «1»

علامه طهرانى به استناد آيات صريح قرآن در اين باره مى‏نويسد:

«آنچه مورد عداوت و دشمنى كفار بود دين اسلام بود نه خود مسلمانان، مگر به جهت دين‏شان كه دين حق بود و آخرين چيزى كه در زوال دين به آن اميد بسته بودند اين بود كه مى‏پنداشتند بعد از پيامبر چون دين قائم به امر ندارد از بين مى‏رود، ليكن ظهور اسلام تدريجاً و نفوذ آن در بين اهل اسلام و انتشار آوازه و اعتلاى كلمه آن با شوكت و قدرتى كه همراه بوده از آرزوهايشان نااميدشان ساخت و تنها چيزى كه به آن دلخوش بودند اين بود كه با رفتن پيامبر آئينش هم از ميان برود و اين زمانى محقق مى‏شود كه خداوند براى دين قائم به امرى معيّن نكند كه در حفظ و تدبير امورش جاى پيامبر بنشنيد و امت را بدان سمت هدايت و ارشاد نمايد.

و در اين صورت كه كفار مشاهده كردند دين از مرحله قيام شخصى به مرحله قيام نوعى منتقل شده است و در مراحل كمال خود از صفت حدوث پا در مرحله بقا مى‏گذارد يأس و نااميدى تمام وجودشان را فرا مى‏گيرد.

اين است اكمال دين و اتمام نعمت. بنابراين ديگر جايى براى ترس از كفار نيست. بلكه بايد از من بترسيد. مراد اين است كه در همان چيزى كه بايد از كفار مى‏ترسيديد يعنى اين كه دينتان را از بين ببرند، اكنون بايد از من بترسيد كه با كفران اين نعمت دين از كفتان بيرون آيد و به جاى بهره‏مندى از مواهب آن دچار عذاب و گرفتارى و ذلت شويد». «1»

ازکتاب پرسمان دانشجویی - امام شناسی

پرسمان دانشجویی