موانع معرفت فطرت | کتابخانه مجازی الفبا

عوامل بى‏توجهى به معرفت فطرى و خداشناسى چيست؟

با مطالعه آياتى كه خداشناسى فطرى را مطرح مى‏كنند، به راحتى مى‏توان دليل اين را كه برخى در همه حال به فكر خدا نيستند و بعضى ديگر به كلى منكر خدا مى‏شوند، دريافت. به اجمال مى‏توان موارد ذيل را براساس آيات قرآن، موانع بى‏توجهى به معرفت فطرى قلمداد كرد:

1. نسيان: «وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ» «1»

؛ «و مانند كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا خودشان را فراموششان ساخت». از اين آيه و آيات مشابه آن، دانسته مى‏شود كه كافران، پيشينه معرفت نسبت به خداوند دارند؛ ولى در حال كفر، خدا را از ياد برده‏اند و همين نسيان، بستر انكار خدا يا بى‏اعتنايى نسبت به او است!

2. توجه به اسباب مادّى: «فَإِذا رَكِبُوا فِى الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ يُشْرِكُونَ» «2»؛ «پس هرگاه در كشتى سوار شوند، خداى را با اخلاص و پاك دينى [يكتاگرايى‏] بخوانند و چون به سوى خشكى برهاندشان، آن گاه شرك مى‏ورزند». اين آيه با لحن خاصى مى‏گويد: در واقع قطع اميد از ساير علل و اسباب، موجب مى‏شود انسان متوجه مسبب‏الاسباب گردد و آن معرفت فطرى- كه در عمق جانش خفته است- بيدار گردد. از اين آيه و آيات مشابه به خوبى استفاده مى‏شود كه توجه به آنچه اطراف انسان را احاطه كرده و آدمى را به خود مشغول داشته است، عامل عمده بى‏توجهى به معرفت فطرى نسبت به خداوند است.

__________________________________________________

(1). حشر (59)، آيه 19؛ توبه (9)، آيه 67.

(2). عنكبوت (29)، آيه 65.3. رفاه و آسايش: «قُلْ أَ رَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ» «1»

؛ «بگو: به نظر شما، اگر عذاب خدا شما را در رسد، يا رستاخيز شما را دريابد؛ اگر راستگوييد كسى غير از خدا را مى‏خوانيد؟» اين آيه نشانگر آن است كه فطرت انسان در تنگناها و شدايد، همچون قيامت يا زمان مرگ، بيدار و آشكار مى‏گردد. از اين رو مى‏توان دانست كه رفاه و آسايش، زمينه پوشيدگى فطرت را فراهم مى‏آورد.

4. دوستى با شيطان: «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً» «2»

؛ «شيطان گفت: آنان را سخت گمراه و دچار اندوه‏هاى دور و دراز خواهم كرد و وادارشان مى‏كنم تا گوش‏هاى دام‏ها را شكاف دهند و وادارشان مى‏كنم تا آفريده خدا را دگرگون سازند و هر كس به جاى خدا، شيطان را دوست گيرد، قطعاً دستخوش زيان آشكارى شده است». تغيير در آفريده خدا، خروج از حكم فطرت و خداشناسى فطرى است «3» و اين، در سايه دوستى با شيطان است. اگر كسى با شيطان دوست بود، اين خلق‏اللَّه (خداشناسى فطرى) در او تغيير كرده و به عدم توجه به خدا، يا انكار او منجر خواهد شد. به هر حال، خداوند به ما نزديك است و اين ما هستيم كه با كردار خود او را در دوردست‏ها مى‏جوييم:

آنچه حق است اقرب از حبل‏الوريد تو فكنده تيرِفكرت را بعيد

اى كمان و تيرها برساخته صيد، نزديك و تو دورانداخته‏

هر كه دور اندازتر، او دورتر وزچنين گنج است او مهجورتر «4»__________________________________________________

(1). انعام (6)، آيه 40 و نيز نگاه: آيات 41 و 42.

(2). نساء (4)، آيه 119.

(3). الميزان، ج 5، ص 85.

(4). مثنوى، دفتر ششم، ابيات 2353- 2355.

پرسمان دانشجویی