قرآن و بشارت ظهور موعود | کتابخانه مجازی الفبا

«به خدا سوگند تأويل آن هنوز نازل نشده است و تأويل آن نازل نخواهد شد تا اينكه قائم كه درود خدا بر او باد، خروج كند. پس چون قائم كه درود بر خدا بر او باد خروج كند هيچ كافر به خداي عظيم و هيچ مشرك به امام باقي نماند، مگر اينكه خروج او را خوش ندارد، تا اينكه اگر كافر يا مشركي در دل سنگي [مخفي] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: اي مؤمن! در شكم من كافري هست، مرا بشكن و او را به قتل رسان.»

بشارت به ظهور موعود در دين اسلام ريشه در آموزه‏هاي ديرپا و تخلّف‏ناپذير قرآن كريم دارد. در اين كتاب مقدّس بر تشكيل حكومت صالحان، گسترش دين اسلام در سراسر جهان و تحقّق آينده‏اي سرشار از عدالت و معنويّت و به دور از هر گونه ستم و تباهي تأكيد شده و به همة جهانيان بشارت داده شده است كه فرجام جهان جز سعادت و نيك‏بختي نخواهد بود.

محدّثان و مفسّران گرانقدر شيعه از ديرباز به موضوع موعود در قرآن توجّه كرده و در كتاب‏هاي خود به جمع‏آوري و تبويب1 آياتي پرداخته‏اند كه در كلمات معصومان(ع) به اين موضوع تفسير يا تأويل شده‏اند.

علّامه سيّد هاشم حسيني بحراني(م 1107 ه . ق) در كتاب «المحجّـة في ما نزل في القائم الحجّـة(ع)» كه با نام «سيماي حضرت مهدي(ع) در قرآن» به زبان فارسي ترجمه و منتشر شده است، با بهره‏گيري از روايات، 120 آيه مرتبط با اين موضوع را بررسي مي‏كند.

ناگفته نماند كه در مستدرك المحجّه، كه در انتهاي كتاب ياد شده، آمده است، چهارده آية ديگر به اين مجموعه افزوده شده است.

علّامه مجلسي (1027 ـ 1111ق.) در «بحار الأنوار» با استفاده از تفاسيري مانند «تفسير قمي»، «تفسير فرات كوفي»، «تفسير عيّاشي»، تفسير «كنز الفوائد» و كتاب‏هايي چون «الكافي» ثقـة‏الاسلام كليني، «كمال‏الدّين و تمام النّعمة» شيخ صدوق، «الإرشاد» شيخ مفيد، كتاب «الغيبـة» شيخ طوسي، كتاب «الغيبة» نعماني و...، بيش از شصت آيه را كه به قيام قائم(ع)تأويل شده‏اند، جمع‏آوري كرده است.

در جلد پنجم از كتاب «معجم أحاديث الامام المهدي(ع)» كه به همّت هيئت علمي مؤسّسة معارف اسلامي و زير نظر حجّت‏الاسلام و المسلمين علي كوراني منتشر شده است، بيش از 300 آية قرآن كريم كه به گونه‏اي با شخصيّت امام‌مهدي(ع)، ظهور آن حضرت و موضوعاتي چون رجعت ارتباط دارند، جمع‏آوري و روايات ذيل آنها بررسي شده است.

در كتاب «الآيات الباهرة في بقيّـة العترة الطاهرة» (تفسير آيات القرآن في المهدي صاحب الزمان)، اثر سيّد داود ميرصابري كه به باور نويسندة آن، كامل كنندة كتاب‏هايي است كه پيش از اين كتاب در اين زمينه نوشته شده، با استفاده از روايات معصومان(ع) حدود 240 آية مرتبط با موضوع مهدويّت بررسي شده است.

سعيد ابومعاش نيز در كتاب «الإمام المهدي(ع) في القرآن و السنّـة» حدود 500 آيه را كه به نوعي با وجود مقدّس

امام عصر(ع) و ظهور ايشان ارتباط دارند، گردآورده و با بهره‏گيري از روايات به بررسي و شرح آنها پرداخته است.

گفتني است برخي مفسّران شيعه در كتاب‏هاي خود مجموعه آياتي را كه در شأن اهل بيت عصمت و طهارت(ع) تأويل شده‏اند، گرد آورده‏اند كه به طور طبيعي بخش قابل توجّهي از اين آيات نيز به آيات تأويل شده در شأن امام مهدي(ع)اختصاص دارد. از آن جمله مي‏توان به كتاب «تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة» اثر سيّد شرف‌الدّين علي حسيني استرآبادي (از علماي نيمة دوم قرن دهم هجري) اشاره كرد. دسته‏اي از آياتي كه با مهدي‏باوري ارتباط دارند، بيانگر ديدگاه قرآن دربارة فرجام جهان هستند. در اين آيات به صراحت بيان شده است كه سرانجام، صالحان حكومت جهان را به دست خواهند گرفت و دين خدا بر سراسر جهان حكم‏فرما خواهد شد.

در اينجا به اجمال به برخي از اين آيات اشاره مي‏كنيم:

1. خداوند متعال در آيات متعددي از قرآن كريم بر اين حقيقت تأكيد كرده است كه سرانجام دين اسلام، برخلاف ميل كافران و مشركان بر همة اديان، پيروز خواهد شد. در يكي از اين آيات چنين آمده است:

«هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَی الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛2 او كسي است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند، هرچند مشركان خوش نداشته باشند.»

روايات فراواني در تفسير اين آيه رسيده و در همة آنها تأكيد شده است كه اين آيه در زمان ظهور امام‌مهدي(ع) تحقّق خواهد يافت. از آن جمله مي‏توان به روايت زير اشاره كرد كه از امام صادق(ع) نقل شده است:

«به خدا سوگند تأويل آن هنوز نازل نشده است و تأويل آن نازل نخواهد شد تا اينكه قائم كه درود خدا بر او باد، خروج كند. پس چون قائم كه درود بر خدا بر او باد خروج كند هيچ كافر به خداي عظيم و هيچ مشرك به امام باقي نماند، مگر اينكه خروج او را خوش ندارد، تا اينكه اگر كافر يا مشركي در دل سنگي [مخفي] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: اي مؤمن! در شكم من كافري هست، مرا بشكن و او را به قتل رسان.»

در روايت ديگري كه از امام علي(ع) نقل شده است، آن حضرت پس از خواندن آية ياد شده، مي‏فرمايد:

«آيا پس از آن [براي مشركان و كافران] چيرگي و غلبه‏اي هست؟ گفتند: آري. فرمود: هرگز، سوگند به آنكه جانم در دست اوست تا آنجا كه هيچ آبادي نماند مگر اينكه هر صبح و شام در آن به يگانگي خداوند و پيامبري محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد، ندا داده مي‏شود.»

2. يكي ديگر از آياتي كه در آن به صراحت و با تأكيد فراوان از حاكميّت صالحان بر زمين سخن گفته شده، آية زير است:

«وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛2 و در حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم كه زمين را بندگان شايستة ما به ارث خواهند برد.»

امام باقر(ع) در تفسير آية ياد شده، مي‏فرمايد: «آن بندگان شايسته [ياران حضرت مهدي] در آخرالزّمان هستند».

3. آية زير يكي ديگر از آياتي است كه ديدگاه قرآن كريم دربارة جهان آينده و آيندة جهان را به خوبي بيان مي‏كند:

«وَعَدَ الله الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَی لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛4خدا به كساني از شما كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‏اند، وعده داده است كه حتماً آنان را در اين سرزمين جانشين [خود] قرار دهد؛ همان‏گونه كه كساني را كه پيش از آنان بودند، جانشين [خود] قرار داد و آن ديني را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند و بيمشان را به ايمني مبدّل گرداند، [تا] مرا عبادت كنند و چيزي را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد، آنانند كه نافرمانند.»

امام سجّاد(ع) در تفسير آية ياد شده مي‏فرمايد:

«آنها [به خدا سوگند] شيعيان ما خاندان پيامبر هستند. خداوند اين كار را به دست مردي از ما انجام خواهد داد و اوست مهدي اين امّت و هم اوست كه پيامبر خدا که درود خدا بر او و خاندانش باد [درباره‏اش] فرمود: چنانچه جز يك روز از دنيا باقي نماند خداوند آن روز را آنقدر طولاني خواهد ساخت تا مردي از عترت من كه نامش نام من است بيايد [زمام امور را به دست بگيرد] زمين را پر از عدل و قسط ‏كند همچنان كه از ظلم و جور پر شده باشد.»

از امام صادق(ع) نيز در ذيل اين آيه چنين روايت شده است: «[اين آيه] دربارة [حضرت] قائم(ع) و ياران او نازل گشت».

4. آية ديگري كه در ترسيم ديدگاه قرآن در زمينة آيندة جهان، مي‏توان به آن استناد كرد، اين آيه است:

«وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ؛5 و خواستيم بر كساني كه در آن سرزمين فرودست شده بودند، منّت نهيم و آنان را پيشوايان [مردم]گردانيم و ايشان را وارث زمين كنيم.»

از امير مؤمنان علي(ع) در تفسير اين آيه، چنين روايت شده است:

«ايشان خاندان محمّدند. خداوند مهدي آنها را پس از تلاش [و رنجشان] برمي‏انگيزد و آنها را عزّت مي‏دهد و دشمنشان را خوار مي‏گرداند.»

آن حضرت همچنين در يكي از كلمات قصار خود مي‏فرمايد:

«دنيا پس از سركشي روي به ما نهد، چون مادّه شترِ بدخو كه با بچّة خود مهربان بُوَد. سپس اين آيه را خواند: «و مي‏خواهيم بر آنان كه مردم ناتوانشان شمرده‏اند، منّت نهيم و آنان را امامان و وارثان گردانيم».

افزون بر آيات ياد شده، آيات ديگري در قرآن وجود دارد كه همة آنها به حاكميّت دين حق در زمان ظهور امام مهدي(ع) تفسير يا تأويل شده‏اند. ماهنامه موعود شماره 127پي‌نوشت‌ها:

1. تبويب: تقسيم كردن كتاب به فصول؛ باب كردن كتاب و نوشته.

1. سورة توبه (9)، آية 33.

2. سورة انبياء (21)، آية 105.

3. سورة نور (24)، آية 55.

4. سورة‌ قصص (28)، آية 5.

پرسمان دانشجویی