ریشه و تاریخ شيعه | کتابخانه مجازی الفبا

ریشه و تاریخ شيعه چيست؟

شيعه از زمان طلوع تاريخ اسلام، در زندگي سياسي و ديني مسلمانان ظاهر شد، شعار محبّت و دوستي اهل بيت نبوّت(ع) را سرداد و اهداف آنها را هدف و اساس زندگي و عقيدة خود قرار داد. از اين رو ايماني آورد كه هيچ‏گاه شك به آن راه نيافت؛ زيرا اهل‏بيت(ع) نسبت به ديگران به محلّ و مقام پيامبر(ص) نزديك‏تر و شايسته‏تر بودند. سيد عترت طاهره، امام اميرمؤمنين‏(ع)، وصيّ رسول، باب مدينة علم و خازن حكمت او بود، امامان پاك(ع) بعد از او، اوصياي رسول‏ خدا(ص)، پيشوايان امت و مبلّغ رسالت او بودند. با اينكه ايشان دوران زيادي را گرفتار حوادث سياسي و اجتماعي بودند، عليه ستمكاران به پاخاستند و تخت مستبدّان را سرنگون كردند و شعار عدالت اجتماعي را فرياد زدند.

ما در ابتدا، دربارة تأسيس شيعه و آنچه كه به آن مربوط است، مطالبي را ذكر مي‏كنيم.

آغاز تشيع

آنچه بر حسب تحقيقات علمي، به دور از عواطف تقليدي و احساسات مذهبي به دست آمده، اين است كه شيعه در زمان رسول خدا‏(ص) به وجود آمده است و ايشان اوّل كسي هستند كه اين بذر را نشانده، پرورش داده و در تمام مراحل زندگي‌شان مواظب آن بوده‌اند. آنچه اين موضوع را تأييد مي‏كند و دلالت بر آن دارد، رواياتي است كه از رسول خدا(ص) رسيده است. در اين روايات، سمت «تشيع» بر پيروان اميرمؤمنين‏(ع) اطلاق شده، آنها را تمجيد كرده و به جايگاه آنها در فردوس اعلي بشارت داده شده است. در اينجا بعضي از اين روايات را بيان مي‏كنيم:

رسول خدا(ص) فرمودند:

اي علي تو و شيعيانت در كنار حوض بر من وارد مي‏شويد. (مجمع الزوائد، ج 9، ص 131؛ كنوز الحقائق، ص 188، الاستيعاب، ج 2، ص 457. )

اي علي! به زودي تو نزد خدا وارد مي‌شوي در حالي كه شيعيان تو راضي و مورد رضايت خدا هستند و دشمنانت معذّب به عذابي سخت خواهند بود. (صواعق المحرقة، ص 93؛ مجمع الزوائد، ج 9، ص 131.)

علي و شيعة او، آنها در روز قيامت رستگارند.( كنوز الحقائق، ص 92)

شيعة علي، آنها رستگارند. (همان، ص 82. )

اي علي، خدا تو و ذريّة تو و فرزندانت و اهل و شيعة تو و دوستان شيعة تو را آمرزيد. همانا تو داراي قلب بزرگي هستي.) الصواعق المحرقة، ص 96.)

سيوطي در تفسير قول خداي متعال كه مي‌فرمايد:

آنهايي كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، آنها بهترين مردمند.

مي‌گويد: ابن عساكر از جابر بن عبدالله روايت كرده است كه گفت: نزد پيامبر(ص) بوديم؛ پس علي‏(ع) وارد شد. پيامبر(ص) گفت: سوگند به آن كسي كه جانم در دست قدرت اوست، اين علي و شيعة او رستگارانند. و اين آيه نازل شد: «انّ الّذين آمنوا و عملوا الصّالحات اولئك هم خير البريّة»؛ پس اصحاب پيامبر(ص) وقتي علي‏(ع) مي‏آمد، مي‏گفتند: «خير البريّه» آمد(الدرّ المنثور(

ابن مردويه از علي‏(ع) روايت مي‏كند كه:

رسول خدا(ص) به من گفت: «آيا نشنيدي قول خداي متعال را كه فرمود: «انّ الّذين آمنوا و عملوا الصّالحات اولئك هم خير البريّة» تو و شيعة تو، وعده‌گاه من و وعده گاه شما حوض است؛ وقتي امت‌ها براي حساب آورده شوند و پيشواي مسروران را دعوت كنند».) همان)

اين گونه احاديث فراوان در صحاح شش گانه اهل سنّت ذكر شده‌اند و بر اين نكته تصريح دارند كه نبي اكرم‏(ص) نخستين كسي است كه تشيع را به پاداشت و آن را ايجاد كرد و به پيروان امام علي‏(ع)، صفات عاليه نسبت داده، آنان را به منزلت رفيع در بهشت بشارت داد.

براين اساس تشيّع و شكلگيري آن در زمان خود حضرت رسول اكرم(ص) بوده و آنحضرت اين واژه را درباره پيروان علي علي السلام بكار برد اند امّا چرا اين مذهب را منسوب به امام صادق عليه السلام نموده و از آن به «مذهب جعفري» تعبير كرده اند. بدين علت بود كه در فاصله انقراض امويان و قدرت يافتن عباسيان و نيز در دوران شكلگيري سلسلة اخير، امام صادق امكان و فرصت آن را يافت كه به گسترش علم و رونق احكام الهي دست زند وي در شرايطي كه از سانسور و كنترل امويان و فاصله اي كه بين اهل بيت و مردم پديد آورده بودند آزاد ميشد، كوشيد تا آموزشهايي كه از طريق پدرش و او از جدش و او از رسول خدا(ص) آموخته بود، انتشار دهد در چنين اوضاع و احوالي بود كه امام صادق ـ عليه السلام ـ به شهرت رسيد و امكان اظهار نظر پيدا كرد. و توانست از يكسو آزادانه به نقد و بررسي مسائل ديني بپردازد و از سوي ديگر چهرة‌ سنّت را از گرد و غبار و زنگارها و آراء نادرست و شبهه ناك پاك كند. بدين گونه بود كه طالبان علم از جاي جاي جهان اسلام به مدينه هجرت كرده و در حوزة درس او گرد آمدند و در روزگار شكوفائي علم، مذهب اهل بيت بدو منسوب شد. چرا كه هر شيوهاي را امام ميپسنديد و هر نظري كه او تأييد ميكرد لاجرم به او نسبت داده ميشد و گفته ميشد «مذهب جعفر صادق ـ عليهالسلام ـ»( اسد حيدر، امام صادق ـ عليه السلام ـ و مذاهب چهارگانه، مترجم حسن يوسفي اشكوري,ج اول، ص279 و 280.)

در اين دوران مبارك و فرخنده حوزة درسي امام صادق شهرتي عظيم يافت. وي رهبر فكري نهضت فرهنگي آن روزگار بود. در واقع نخستين كسي بود كه مكتب فلسفي جهان اسلام را پديد آورد. نه تنها كساني كه بعدها مذاهب فقهي را تأسيس كردند در حوزة امام شركت ميكردند بلكه دانش پژوهان فلسفه و فيلسوفان نيز از راههاي دور به مكتب علمي او روي آوردند.

پس شيعه به پيروان حضرت علي عليه السلام و خاندانش، و كساني كه معتقد به جانشيني بلا فصل آن حضرت بعد از پيامبر(ص)، و نصّ ولايت او در غديرخم از طرف پيغمبر(ص) ميباشند گفته ميشود. و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و اميرالمومنين علي عليه السلام موسسان مذهب تشيع هستند و امام صادق عليه السلام احيا گر و گسترش دهنده اين مذهب ناب مي باشد.

پرسمان دانشجویی