چيستی تثليث | کتابخانه مجازی الفبا

تثليث چيست؟ و در مورد آن توضيح دهيد.

تَثليث واژه‌اي عربي است به معناي «سه‌گانگي» اين واژه همچنين در ترجمه واژهٔ «تري‌آس» در يوناني آمده‌است. مسيحيان با استناد به برخي از آيات كتاب مقدس چنين اعتقاد دارند كه خدا، در عهد جديد(و همچنين عتيق) خود را يك خداي واحد در سه شخص معرفي كرده‌است، كه بعدا در قرن دوم ميلادي اين آموزه تثليث نام گرفت. تثليث به صورت مستقيم در عهد جديد وجود ندارد ولي اين تعليم به طور غير سيستماتيك در عهد جديد مطرح گشته است. چنانچه ترتوليان پدر كليساي شهير قرن ۲-۳ ميلادي مينويسد: «كتاب مقدس به بهترين شكل تثليث را بيان ميسازد» تثليث يكي از اعتقادات بنيادين مسيحيت ميباشد كه بر اساس آن خداي يگانه در سه شخص خداي پدر، خداي پسر (كه در عيسي مسيح تجسم پيدا كرد) و خداي روح‌القدس ميباشند. اين سه ذات يكساني داشته ولي از هم متمايز ميباشند. مورخين عموماً توافق نظر دارند كه كتاب مقدس هيچ جا آشكارا تثليث را بيان نكرده است. مورخ ريچارد سووين بورن (از جمله مؤرخيني كه اعتقاد به تثليث دارد) اين مسئله را اينگونه توضيح ميدهد كه اگر عيسي ميخواست تثليث را مشخصاً بيان كند بجز اندكي، بقيه منظور او را اشتباه ميفهميدند. بنابراين او تعليماتي بر جاي گذاشت كه بصورت ضمني تأييد كننده تثليث باشند و مسيحيان بعدي بتوانند آنها را به شكل منظم در آورند. بين مؤرخين توافق نظري در مورد اينكه آيا واقعاً تثليث جزو تعليمات كتاب مقدس هست وجود ندارد. نوشته هاي به دست رسيده از قديميترين الاهيدانان مسيحيان نشان دهنده تأكيد زياد آنان روي ذات خدايي عيسي ميباشد. سؤالي كه براي اين الاهيدانان پيش آمده بود و به موضوع مناظرات بين اين الاهيدانان تبديل شده بود، اين بود كه چگونه ميتوان هم عيسي را خدا حساب آورد و هم به واحد بودن خدا اعتقاد داشت راه حل هاي زيادي پيشنهاد شده و مورد بحث قرار گرفت كه از بين آنها اعتقاد بيان شده در ابتداي مقاله از تثليث بر بقيه غالب آمده است. در قرن دوم ميلادي ترتوليان براي اولين بار از كلمه trinitas(شكل لاتين trinity)، استفاده كرده و ماهيت خدا را بشكل ذات واحدي كه از سه شخص تشكيل شده توصيف كرد (اگر چه ترتوليان اولين كسي بود كه از كلمه تثليث استفاده كرد ولي الاهيدانان ديگري مانند ايرنيوس هم توضيحات مشابهي ارايه كرده بود ). اريگن پس از او نيز تاكيد بر واحد بودن خداي متعال (كه خالق جهان است)، پسر (كه رهايي بخش بشر بوده)كه با خدا هم ازل بود و روح‌القدس(كه تطهيركننده بشر است)كرد. از جمله عقايد كه مورد قبول واقع نشده اين ديد كه عيسي از نظر مرتبه پايينتر و تحت فرمان خداي پدر ميباشد، يا اينكه پدر، پسر و روح القدس تمايزي از هم نداشته و سه طرقي هستند كه خداي واحد خود را افشا كرده، بودند اينگونه بحث ها تا قرن چهارم ادامه داشت تا اينكه اعتقاد به تثليث به عنوان عقيده رسمي مسيحيان بيان و به تصويب رسيد. بحث ها بر سر جزئيات تثليث بين مسيحيان ادامه يافت. يكي از موضوعات مورد اختلاف بين مسيحيان كه منجر به انشقاق بزرگ كليساي شرقي و غربي گرديد اختلاف نظر در مورد ماهيت روح‌القدس بود. عقيده كليساي شرقي اين بود كه روح‌القدس نشأت گرفته يا برخاسته از پدر از طريق پسر ميباشد ولي كليساي غربي معتقد بود كه روح‌القدس برخاسته از پدر و پسر ميباشد. فرمول تثليث در مسيحيت در كتاب اصول اعتقادات كاتوليك چنين تعريف شده‌است: «تثليثْ واحد است. ما قائل به سه خدا نيستيم، بلكه به يك خداي واحد در سه شخص، يعني «تثليثِ هم‌ذات‌» معتقد هستيم . شخص‌هاي الهي در الوهيتِ يكتا شريك نيستند، بلكه هر يك از آنها، خداي كامل است: «پدر هماني است كه پسر است، و پسر هماني است كه پدر است، و پدر و پسر هماني هستند كه روح‌القدس است، يعني در طبيعت خود، يك خداي واحد.» هر يك از اين سه شخص همين واقعيت است، يعني ذات، جوهر، يا ماهيت الهي.» لوئيس بركوف، الاهيدان مسيحي، در كتاب «خلاصهٔ اعتقادات مسيحي» تثليث را اينچنين شرح ميدهد: «...پدر و پسر و روح‌القدس ... چنان ماهيتي دارند كه ميتوانند با يكديگر وارد رابطهٔ شخصي شوند... هر يك از اشخاص از تمامي و كل ذات يا جوهر الهي برخوردارند و اينكه اين جوهر خارج از اين سه شخص موجوديت ندارد.» مهرداد فاتحي در كتاب «خداي مسيحيان: نگاهي به تثليث» مينويسد: «...در خدا بُعدي متعال وجود دارد كه «پدر» خوانده مي‌شود. خدا بي‌نهايت برتر و بالاتر از همهٔ مخلوقات خويش است و هيچ چيز و هيچ كس را با او قياس نتوان كرد. اما در همين خدا، چون محبت است، بُعدي دوم وجود دارد كه بُعدي حلولي يا درون‌باشنده است و سبب مي‌شود كه او در شخص عيساي ناصري در تاريخ حلول كند و خود را از نزديك به انسان بشناساند. خدا مخلوقيت را برخود مي‌گيرد و اينگونه در تجربهٔ بشري و رنج‌هاي او شريك مي‌شود تا از درون، وضعيت او را شفا بخشد. اين بُعد دوم «پسر» خوانده مي‌شود. همچنين بُعد سومي در خدا وجود دارد، يعني «روح‌القدس»، كه باز بُعدي حلولي است، با اين تفاوت كه خدا اين‌بار نه به‌طور عيني در يك شخصيت تاريخيِ خاص، بلكه در قلوب تك تك مؤمنان و در جامعهٔ مسيحي يعني كليسا ساكن مي‌شود و با مؤمنان رفاقت و صميميت نزديك برقرار مي‌كند.» تثليث در عهد قديم خدا در شكل عيسي در باغ عدن با آدم و حوا روبرو ميشود. الاهيدانان مسيحي بصورت سنتي به آياتي از عهد عتيق در جهت اثبات تكثر در خدا اشاره ميكردند. به عنوان مثال آيه ۲۶ فصل ۱ از كتاب پيدايش «بياييم انسان را در تصوير خودمان، و شبيه خودمان بسازيم» يا اشاره به روح خداوند در آيه ۲ فصل ۱ كتاب پيدايش جهت تاييد تثليث و سازگاري آن با عهد عتيق ذكر ميشده است. برخي از الاهيدانان مسيحي خداي قوم اسرائيل را با تثليث يكي گرفته، گروهي ديگر خداي قوم اسرائيل را با پدر يكي گرفته و گروه ديگري از الاهيدانان خداي قوم بني اسرائيل را با عيسي يكي گرفته اند. ديدگاه اول و دوم طرفداران بيشتري نسبت به ديدگاه سوم داشته است. به گفته مورخ ميرسيا الياد مفسرين و مورخين امروزي از ديدگاه سنتي الاهيدانان مسيحي فاصله گرفته و عموماً اعتقادي به وجود آموزه تثليث در عهد عتيق ندارند. زيرا اگر چه عهد عتيق خدا را پدر قوم بني اسرائيل خوانده و از شخصيت پردازي خدا به عنوان كلام، روح، خرد و حضور استفاده جسته، ولي فضاي حاكم بر متون عهد عتيق و اهداف مورد نظر اين متون اجازه مرتبط كردن آنها با آموزه تثليث (كه بعدها تبيين شد) را نميدهد. تثليث در عهد جديد در انجيل متي، اثري از قرن يك ميلادي كه اولين كتاب عهد جديد ميباشد، فرمول تثليث توسط عيسي اينگونه بكار گرفته شده‌است: پس برويد و همهٔ قومها را شاگرد سازيد و ايشان را به نام پدر، پسر و روح‌القدس تعميد دهيد. ۱۹:۲۸ چنين استدلال شده‌است كه اقانيم پدر، پسر و روح القدس در اين فرمول، به موازات يگديگر مطرح گشته‌اند. همچنين نكته ظريفي كه در اين فرمول گنجانده شده كلمهٔ «نام» ميباشد كه نه به صورت جمع بلكه به صورت مفرد بكار برده شده كه ميتواند به يك نهاد و وجود اين سه اقنوم دلالت داشته باشد. پولس رسول ۱، يوحناي حواري و پطرس حواري نيز در كتاب مقدس از فرمول تثليث سود جسته و از هر سه اقنوم خدا را در جايگاهي هم سطح نام برده‌اند. الوهيت پسر در عهد جديد در عهد جديد عيسي خود را به طور مستقيم خدا نخوانده؛ در فراز انجيل يوحنا باب ۱۰ آيات ۲۵ تا ۳۳ ميخوانيم: عيسي پاسخ داد: «... «من و پدر يكي هستيم». آنگاه بار ديگر يهوديان سنگ برداشتند تا او را سنگسار كنند. عيسي به ايشان گفت: «كارهاي نيكِ بسيار از جانب پدر خود به شما نمايانده‌ام. به ‌سبب كدامين يك از آنها مي‌خواهيد سنگسارم كنيد؟» پاسخ دادند: «به ‌سبب كار نيك سنگسارت نمي‌كنيم، بلكه از آنرو كه كفر مي‌گويي، زيرا انساني و خود را خدا مي‌خواني.» يوحناي حواري در ديباچهٔ انجيل خود الوهيت مسيح، هم ذات بودن وي با پدر، تمايز با پدر و تجسم وي را اينگونه شرح ميدهد: در ازل كلمه بود. كلمه با خدا بود و كلمه خود خدا بود، از ازل كلمه با خدا بود. همه چيز به وسيلهٔ او هستي يافت و بدون او چيزي آفريده نشد. حيات از او به وجود آمد و آن حيات نور آدميان بود. نور در تاريكي مي‌تابد و تاريكي هرگز بر آن چيره نشده‌است. مردي به نام يحيي ظاهر شد كه فرستادهٔ خدا بود. او آمد تا شاهد باشد و بر آن نور شهادت دهد تا بوسيلهٔ او همه ايمان بياورند... پس كلمه انسان شد و در ميان ما ساكن گرديد. ما شكوه و جلالش را ديديم ــ شكوه و جلالي شايستهٔ فرزند يگانهٔ پدر و پر از فيض و راستي. شهادت يحيي اين بود كه فرياد ميزد و مي گفت: «اين همان شخصي است كه در بارهٔ او گفتم كه بعد از من مي‌آيد اما بر من برتري و تقدم دارد زيرا پيش از تولد من، او وجود داشت.» انجيل يوحنا باب ۱ آيات ۱-۷ و ۱۴-۱۵ آر. سي اسپرول (R. C. Sproul)،الهي دان مسيحي، در مورد يوحنا با اشاره به[كلمه] (Logos) (يوناني: λογος)چنين مينويسد: «در اين آيهٔ چشمگير،Logosهم از خدا متمايز شده كلمه نزد خدا بود و هم با او يكي انگاشته شده‌است كلمه خدا بود . اين جمعِ اضداد تاثير بسياري بر شكل گيري آموزهٔ تثليث داشت زيرا به موجب آن،Logos به عنوان دومين شخصِ تثليث ظاهر مي‌شود. كلمه به لحاظ شخص از پدر متمايز است، اما با او هم ذات مي‌باشد.» دكتر دانِيل بي. والاس استاد زبان يوناني، در مورد اهميت ساختار فراز اينچنين توضيح ميدهد:«ساختاري كه انجيل نگار انتخاب كرده، موجزترين شكل ممكن بود براي بيان اين انديشه كه «كلمه» خدا بود، اما متمايز از پدر.» بدين ترتيب تشخص كلام(اقنوم پسر-عيسي مسيح) متمايز از تشخص پدر اما هم ذات با وي ميباشد. ويليام بيدِروُلف(W. Biederwolf)مي نويسد: «كسي كه بتواند عهد جديد را بخواند اما پي نبرد كه عيسي ادعا ميكند كه شخصي برتر از يك انسان است، مانند كسي است كه به هنگام ظهر به آسمان صاف نگاه كند و خورشيد را نبيند.» الوهيت پدر در عهد جديد غالبا معتقدند خصوصيات «پدر»، بعد اول تثليث در سخنان مسيح، به موازات خصوصيات و توصيفات «يهوه» در عهد عتيق ميباشند، با اين حال در هيچ فرازي از چهار انجيل كانن، پدر، توسط مسيح، مستقيما يهوه ناميده نشده است. اين در صورتيست كه غالب مسيحيان، پدر را در كلمات مسيح به يهوه تعبير مي كنند. البته وي، بارها توسط انبيا، مسيح و حواريون، خدا (Theos يا الوهيم)خوانده شده‌است. عيسي پاسخ داد: «... كار كنيد، امّا نه براي خوراك فاني، بلكه براي خوراكي كه تا حيات جاويدان باقي است، خوراكي كه پسرانسان به شما خواهد داد. زيرا بر اوست كه خداي پدر مُهر تأييد زده‌است.» يوحنا در فراز يوحنا باب ۱۷ آيات ۱-۴ ميخوانيم: پس از اين سخنان، عيسي به آسمان نگريست و گفت: «پدر، ساعت رسيده‌است. پسرت را جلال ده تا پسرت نيز تو را جلال دهد؛ زيرا او را بر هر بشري قدرت داده‌اي تا به همهٔ آنان كه به او عطا كرده‌اي، حيات جاويدان بخشد. و اين است حيات جاويدان، كه تو را، تنها خداي حقيقي، و عيسي مسيح را كه فرستاده‌اي، بشناسند. من كاري را كه به من سپردي، به ‌كمال رساندم، و اينگونه تو را بر روي زمين جلال دادم. پس اكنون اي پدر، تو نيز مرا در حضور خويش جلال ده، به همان جلالي كه پيش از آغاز جهان نزد تو داشتم. ديدگاه مسلمانان مسلمانان، عموماً از اصلي ترين منتقدان آموزه تثليث بوده‌اند. قرآن، درباره آموزه ثثليث چنين گفته‌است: كساني كه گفتند: «خدا سومين شخص از سه شخص يا سه اقنوم‏ است، قطعاً كافر شده‏اند، و حال آنكه هيچ معبودي جز خداي يكتا نيست. و اگر از آنچه مي‏گويند باز نايستند، به كافران ايشان عذابي دردناك خواهد رسيد. بر اساس قرآن، خداوند هرگز پسري اختيار نكرده‌است و در جاي ديگري از قرآن گفته شده‌است: نزديك است كه آسمان‌ها بشكافند، زمين شكافته شود، كوهها فروافتند، و همه در هم بريزند، زيرا كه براي خداي رحمان فرزندي گفته‌اند. و هرگز شايسته نيست خداي رحمان را كه فرزندي داشته باشد. قرآن درباره عيسي چنين مي‌گويد: و نبود مسيح فرزند مريم مگر فرستاده‌اي كه پيش از وي نيز فرستادگان بودند و مادرش بسيار راست گوينده بود؛ هر دو خوردني مي‌خوردند. پس تو بنگر كه چگونه نشانه‌ها را براي ايشان نمايان و آشكارا مي‌سازيم و نيز بنگر كه چگونه از راه راستي روي برمي گردانند. رنه گنون مي‌نويسد: مسيحيان به جاي اين كه خود را به خدا نزديك كنند، خدا را مسيحي كرده اند؛ از زمان مسيح، براي ايشان تصور خدا يا پرستش او جدا از مسيح كه خدا-انسان است غيرممكن شده‌است، و هر كس خدا را به آن شيوه كه پيش از ظهور اين تصور مي‌شود، تصور كند، او را به خداناشناسي و كفرگويي متهم مي‌كنند. اگر كسي خدا را جز از عيسي بپذيرد، و يا عيسي را به خدايي نپذيرد، او را به دشمني و بدخواهي عيسي و دشمني با خدا، متهم مي‌كنند؛ اين در حالي است كه براي مسلمانان پرستش خداي يگانه با عشق و محبت نسبت به عيسي و مادرش مريم تلفيق شده‌است. ديدگاه عموم مسلمين اين است كه مسيحيان با پرستش انحصارگرايانه سه تجلي خداوندي، پرستش خدا را هم غصب مي‌كنند، و آموزه مشترك تمام اديان را نفي مي‌كنند. عمده آنچه به سبب آن اسلام مسيحيت را نكوهش مي‌كند اين است كه مسيحيان تثليث را هم تزار وحدت خدا قرار داده اند؛ اين نيست كه جنبه سه گانگي به خدا نسبت مي‌دهد، بلكه اين است كه خدا را به عنوان يگانه سه گانه تعريف مي‌كند و اين همان حرفي است كه مطلق بودن خدا را نفي مي‌كند و قرآن نيز سه گانه بودن امر مطلق را نادرست مي داند.

پرسمان دانشجویی