دين مهري یا ميترائيسم | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد دين مهري (ميترائيسم) مطالبي مي‌خواستم. آورنده اين دين كيست و در چه زماني به وجود آمد؟

مهرپرستي از اديان قديمي و از عقايد كهن در ايران باستان بود و گروهي معتقدند كه آريائي ها آن را با خود به سرزمين ايران آوردند. ايرانيان باستان عقيده داشتند كه ميترا خداي نور ازلي و آسماني است. در اوستا نيز از ميترا مانند خدائي مقتدر و قهّار و جنگاور نام برده شده كه براي پيروزي اورمزد بر اهريمن به وي كمك مي كند.

در كتيبه هاي هخامشي ميترا با تلفظ اوستائي آن «ميثر» آمده است و در زبان سانسكريت «ميثره» آمده و در زبان پارسي امروزي «مهر» خوانده مي شود و در پهلوي «ميتر». قديمي ترين نوشته اي كه نام ميترا در آن آمده، كتيبه اي است كه در ناحيه «بغازكوي» در تركيه امروزي، در شهر كاپاتوكا كشف شده است. در وداها، كتاب ديني هندوان، جز در يكي دو مورد، آن هم به اختصار، از ميترا ياد نشده است. زيرا در وداها همواره نام ميترا با وارونا ملازم يكديگر بوده و نامشآن با هم آمده است و اين در صورتي است كه در اوستا به خاطر موقعيتي كه ميترا دارد و از مقام والائي برخوردار است، نامش تنها آمده است.

به عقيده پيروان ميترا- گروهي از دانشمندان آن را با خورشيد يكي دانسته و گروهي بر تفاوت ميان آنان قائل هستند- روزي به صورت آدمي در غار كوهي در صخره سما/ صما ظهور كرد- به گفته فرانس كومن، ميترا از تخته سنگي به وجود آمد و به محض تولد وي كه توام با صداي شكافتن صخره بود، چوپانان براي پرستش او گرد آمدند. در آغاز با خورشيد متحد شده، سپس يك گاو وحشي را مقهور كرد، به عبارتي آن را بر پشت خوابانيده پاهاي حيوان را گرفته، به همين طر يق آن را تا غاري روي زمين كشاند و در آن غار گاو را زنداني كرد، ولي گاو موفق به فرار شد. در اين هنگام اورمزد يا خورشيد به وسيله كلاغي به ميترا دستور داد كه گاو را هلاك كند. ميترا گاو را تعقيب كرده و پوزه او را در مشت خود گرفته، با يك ضربه خنجر، گاو را به قتل رساند.

هرجا كه قطره اي از خون فشانده شد، زمين سرسبز و باروري پيدا شد و به عبارت ديگر از بدن گاو خوشه هاي گندم و درخت تاك و ساير نباتات خارج شد.

در تصويري كه از پيكرتراشان مكتب پرگامون به جاي مانده، ميترا در حالي كه گاو را مي كشد، يك عقرب روي آلت تناسلي گاو و يك مار در حال مكيدن خون حيوان ديده مي شوند.

گروهي از دانشمندان عقيده دارند كه اين حشرات موذي احتمالاً مخلوق اهريمن هستند كه بدون موفقيت كوشش مي كنند تا چشمه هاي حيات را كه نطفه و خون گاو است، مسموم نموده، از ميان ببرند. در عوض گروه ديگر را عقيده بر اين است كه شايد مار و عقرب، علامت زمين و توليد نسل، از عناصر نيكي باشند كه نماينده انواع حيواناتي هستند كه از نطفه گاو قرباني شده به وجود مي آيند. روح گاو پس از كشته شدن، به آسمان ها مي رود و از آنجا بر گله هاي دام نظارت و حمايت مي كند.

هرجا كه قطره اي از خون فشانده شد، زمين سرسبز و باروري پيدا شد و به عبارت ديگر از بدن گاو خوشه هاي گندم و درخت تاك و ساير نباتات خارج شد.

ميترا با اين افسانه خالق موجودات نيك است و به موجودات حياتي تازه مي بخشد و پيوسته با عنصر شر در نزاع است و از نيكي هاي خلقت، از آنچه به اورمزد وابسته است، طرفداري مي كند و در رنج و درد حيوانات قرباني شده شركت مي كند. در نقوش برجسته اي كه اين واقعه را نقل مي كند، قيافه ميترا اندوهناك است و علائم رنج از آن هويداست. گاهي نيز سر خود را براي احتراز از ديدن منظره خونين برمي گرداند.

درباره زايش يا تولد ميترا افسانه هاي ديگري هم هست و به موجب اين افسانه ها زايش ميترا از دوشيزه اي كه در آب بارور شده و از ديد مهرپرستان يكي از برجسته ترين رويدادها بوده است، از اين روي در نمادها و يا سمبل هاي مهري همبستگي ويژه اي با آب و آنچه در آب بارور مي شود و مي رويد، ديده مي شود كه برجسته ترين آنها «مرواريد»، «دلفين» و «نيلوفر» است.

ميترا همواره با عنصر شر در نزاع است و از نيكي هاي خلقت و آنچه كه مربوط به اورمزد است، طرفداري و حمايت مي كند. او مانع خرابي طوفان است و اگر خشكسالي پديد آيد، با پرتاب تيري از كمان خود سبب مي شود تا آب از زمين بيرون جهد.

از نظر مهرپرستان، روزي مي رسد كه ميترا ماموريتش بر روي زمين تمام شده و به آسمان نزد اهورامزدا برمي گردد. اين بازگشت توام با ضيافتي است كه در آن به اتفاق خورشيد و ياران رزمش شركت مي كند، او در حالي كه سوار بر گردونه خورشيد است، به عالم بالا مي رود. ميترا در عالم بالا نيز از كمك به انسان دريغ نمي نمايد و كساني كه بدو اعتقاد دارند و در عالم سفلي قرار گرفته اند، مورد مهر او واقع مي گردند و در عالم بالا روح آنها را براي انجام دادن مسافرت از هفت طبقه آسمان تا طبقه هشتم كه مقرّ نور و آرامش است، هدايت مي نمايد.

ميترا در روز قيامت باز بر روي زمين خواهد آمد و تمام مرده ها را زنده خواهد كرد و خوبان را از گنهكاران جدا خواهد ساخت و گاوهاي بسيار عالي را كه در آن موقع پديدار خواهد شد، قرباني خواهد كرد و چربي آن را با شيره مقدس «هئومه» مخلوط كرده، به نيكوكاران خواهد داد و آنها بدين طريق جاويدان خواهند شد واهريمن و طرفدارانش در آتش خواهند سوخت.

مذهب ميترا به مرور و دهور به آسياي صغير رسيد- گرچه عده اي معتقدند كه زادگاه ميترا در فريژي، يعني قونيه امروزي است- و از آنجا به وسيله دزدان دريائي اهل سيسيل كه اسير پمپه شده بودند، به روم برده شد و با سپاهيان رومي به نواحي رن و دانوب رسيد.

ميترا همواره با عنصر شر در نزاع است و از نيكي هاي خلقت و آنچه كه مربوط به اورمزد است، طرفداري و حمايت مي كند. او مانع خرابي طوفان است و اگر خشكسالي پديد آيد، با پرتاب تيري از كمان خود سبب مي شود تا آب از زمين بيرون جهد.

پس از آن ميترائيسم با سرعت عجيبي در تمامي قلمرو امپراطوري روم رايج شد؛ بعدها در عصر امپراطوراني چون: كومودو كاراكالا به اوج ترقي خود رسيد.

امروزه آثار زيادي از مذهب ميترا در اروپا ترانسيلواني، دالماسي، سواحل رود دانوب، مجارستان، اتريش، ايستري، انگليس، فرانسه و شبه جزيره ايبري (اسپانيا و پرتقال) يافت مي شود و بيشتر اين آثار در طول جاده هاي بزرگ ارتباطي و سواحل رودخانه ها، محل پادگان هاي قديمي و رومي و مناطق حاصل خيز و سرسبز اروپائي مشاهده مي شود.

پيروان ميترا معتقدند كه زندگاني اين جهان آخرين مرحله وجود نيست، بلكه عمر انسان به منزله دروازه اي است كه آدمي از آن گذشته و به عالم ديگر قدم مي گذارد و عمر جاوداني حاصل مي كند، اگر نيكوكار باشد به بهشت و اگر گناهكار باشد راهي دوزخ مي شود. بدين ترتيب چون روز واپسين فرا رسد، اموات در آن روز از جايگاه خود برمي خيزند (رستاخيز)، سپس ميترا يكايك آنان را به نام خوانده، آنان كه ثواب كارند و داراي اعمال حسنه، به آسمان نوراني (طبقه هشتم) و آنان كه مرتكب اعمال بد شده اند، در دنياي ظلمت افكنده مي شوند. (مساله بازگشت و رستاخيز در تمامي اديان به نوعي رسوخ دارند)

مهرپرستان هر سال در ماه مهر گاوي را زينت كرده، با جلال و جبروت به ميدان شهر آورده، ذبح مي كردند و پس از عزاداري گوشت گاو را پخته و مي خوردند، بدين جهت كه از اعضاي معبود در بدن آنها باقي ماند و آنان را به طرف معبود رهنمائي كند. مهرپرستان روز يكشنبه را روز آفتاب مي خواندند و روز تعطيل و روز عبادت براي آنان بود.

پيروان ميترا پس از طي يك سلسله آداب مهري كه عبارت از هفت درجه يا هفت منصب مهري است، به مرحله مرد مهري (= آدم) مي رسند و اين هفت مرحله اسم رمزي داشت: كلاغ، همسر، سرباز، سبز، پارسي، پيك خورشيد (مهرپيما) و پير (مرشد).

مهرپرستان سال خود را با ماه «بغ باد» يعني ماه عبادت بغ (خدا) شروع مي كردند و اين ماه مطابق بود با ماهي كه امروزه مهر ناميده مي شود. سال نو در ايران باستا از آغاز زمستان بزرگ شروع مي شد و جشن مهرگان جشن سال نو و جشن نوروزي كه امروزه جشن آغاز سال نو است، آغاز تابستان بزرگ بود و جشن مهرماه يكي از بزرگترين جشن ها محسوب مي شد و آن را ميتراگانا مي ناميدند.

پس از آن كه آئين مهر در اروپا ريشه دوانيد و گروهي از مردم اروپا به نيايش مهر پرداختند، به عنوان روز ولادت خداي خويش در هر سال جشني برپاي كردند و در حقيقت به رايج كردن جشن مهرگان در اروپا پرداختند. به نوشته كومون در كتاب خود به نام آئين ميترا: جشن روز ولادت خورشيد مغلوب نشدني در روم كه مصادف با 25 دسامبر است و بعد از نفوذ دين عيسي در اروپا به جشن «روز ولادت مسيح» مبدل شد، همين جشن مهرگان است.

پرسمان دانشجویی