دلايل و مباني كلامي مخالفين تقريب مذاهب | کتابخانه مجازی الفبا

دلايل و مباني كلامي مخالفين تقريب مذاهب اسلامي چيست؟

تقريب مذاهب اسلامي ، يكي از مسائل مهم جهان اسلام به شمار مي آيد. تاكيد قرآن كريم به ضرورت وحدت مسلمانان « واعتصموا بحبل الله جميعا ولا تفرقوا » ( سوره آل عمران ، آيه 103 ) و تاكيد پيشوايان دين بر برادري مسلمانان بر كسي پوشيده نيست ، از نظر تاريخي اين امر به خوبي روشن است كه پيشرفت مسلمانان در پرتو همدلي و وحدت آن ها و عقب ماندگي و شكست آنان در عرصه هاي گوناگوني سياسي ، علمي ، اجتماعي ، اقتصادي و ... نتيجه اختلافات و پراكندگي ميان ايشان بوده است. اين ناسازگاري ميان فرقه ها و مذاهب اسلامي ، خصوصا ميان دو مذهب بزرگ شيعه و اهل سنت در برهه هايي از تاريخ به حدي بوده است كه تلقي آن دو مبني بر اينكه دو فرع اگر يك اصل اند ، ممكن نبوده است و نظر بر اين بوده است كه در طول تاريخ در شبه قاره هند و پاكستان ، عراق و .... ميان اين دو فرقه ي بزرگ اسلامي رخ داده است. البته در اين ميان در طول تاريخ اسلام ، دانشمندان و عالمان ديني بزرگي وجود داشته اند كه براي ايجاد صلح و مدارا ميان مسلمانان و سازگاري مذاهب اسلامي كوشيده اند. عالمان و دانشمندان مسلمان در يك قرن اخير نيز با در نظر داشتن ضرورت وحدت و همبستگي ميان امت اسلامي براي ايجاد سازگاري بين فرق و مذاهب اسلامي تلاش فراوان كرده و پديده نو ظهوري به نام « تقريب مذاهب اسلامي » پايه ريزي كرده اند . در اين ميان واكنش ها و رويكردهاي متفاوت هم در ميان دانشمندان اهل سنت و هم در ميان علماي شيعه نسبت به موضوع تقريب وجود داشته است . رويكرد اول رويكردي منفي بوده است چنانكه عده اي از علماي شيعه امر تقريب مذاهب اسلامي را در عمل و اينكه در جهان خارج به عينيت برسد ، ناممكن و محال دانسته اند در مقابل ، ممكن است عده اي ديگر براي عملي شدن ايده ي تقريب مذاهب اسلامي با در پيش گرفتن رويكردي تفريطي بعضي از اصول اعتقادي قطعي و مسلم مذهبي و حوادث مستند تاريخي را انكار يا در آن تشكيك كنند. در عين حال رويكرد سوم و معتدل نيز نسبت به موضوع تقريب مذاهب اسلامي در ميان انديشمندان شيعي وجود داشته است . در اين رويكرد با پذيرش اصل ضرورت وحدت امت اسلامي و تقريب و سازگاري ميان مذاهب اسلامي ، سعي و تلاش بر پايه ريزي مبناي اصولي و روش هاي كارآمد براي تقريب مذاهب اسلامي بوده است. ترديدي نيست كه اختلاف هاي مذهبي و عقيدتي ميان مسلمانان از مهمترين عللي است كه به تفرقه و پراكندگي آنان انجاميده است.

پيش از اين اشاره شد كه انديشه وحدت و تقريب ميان مذاهب اسلامي در ميان انديشمندان مذاهب گوناگون با موافقتها و مخالفتهايي رو به رو شده است. دانستن انگيزه هاي مخالفت با وحدت و قريب ميان مذاهب اسلامي ما را در به دست آوردن نگاهي روشنتر از مسئله ياري خواهد رساند.

انگيزه هاي مخالفت در برخي انديشمندان اهل سنت

1- شيعه بر حق نيست: از آنجا كه شيعه در زمره مذاهب بر حق نيست هر گونه امكان وحدت با آنها و تقريب به آنان منتفي است چرا كه وحدت و تقريب، تنها در جايي فرض مي شود كه فرقه هاي متخالف بر طريقه حق باشند و بخواهند به واسطه وحدت و تقريب از اختلافاتشان بكاهند ولي شيعيان به واسطه عقايد خاصّي كه دارند از زمره اين گروه ها خارجند و با فرق باطله نمي توان به وحدت يا تقريب دست يافت.

2- سياستي براي نفوذ شيعه: شيعيان همواره طراحان، مناديان و جلوداران اين ايده بوده اند. اين جلوداري از آن روست كه آنان با مخفي كردن باورهايشان و به اصطلاح با تقيه و به بهانه وحدت و تقريب خواسته اند تا در صفوف اهل سنت نفوذ كنند و بدين وسيله به نشر افكار و ترويج انديشه هاي خودشان بپردازند و راهي را براي شيعه كردن اهل سنت بيابند و در اين در حقيقت از حيله هاي شيعيان است و روشن است كه در اين صورت اهل سنت از چنين ايده اي خسارت خواهند ديد. [ن.ك مسألة التقريب بين اهل السنة و الشيعة/ ناصر بن عبدالله بن علي القفاري و المؤامرة علي الكعبة من القرامطة الي الخميني/ عبد المنعم النمر]

انگيزه هاي مخالفت در برخي انديشمندان شيعه

1- مانعي براي تبليغ تشيع: اهل سنت از ديرباز بر اين باور بوده اند كه بايد تبليغات شيعيان را بي رنگ كنند و حتي المقدور اجازه تبليغ به آنها ندهند. براي رسيدن به چنين منظوري انديشه وحدت و تقريب را مطرح كرده اند تا بدين وسيله اختلافات ميان فرق خودشان را كم كنند و در عين حال از تبليغ شيعيان جلوگيري كرده باشند. [ن.ك مقدمه ترجمه مناظرة مع بعض العامه/ ترجمه مير سيد احمد روضاتي]

2- حيله اي براي خلط حق و باطل: وحدت و نزديكي ميان شيعيان و اهل سنت مستلزم آن است كه شيعيان در بسياري از مسائل كوتاه بيايند و حرفهاي حق شيعيان با باورهاي باطل ديگران در هم بياميزند و خلط شوند و در نتيجه آرام آرام حق در زير سلطه باطل محو و نابود شود. از اين روي چنين شعاري پذيرفتني نيست.[ن.ك جزوه حقيقت وحدت در دين/ يعسوب الدين رستگار جويباري]

اگر چه مي توان براي مخالفت با تقريب و وحدت اسلامي در ميان دانشمندان اهل سنت و انديشوران شيعه ادله و انگيزه هاي ديگري نيز يافت اما آنچه آمد دو انگيزه و دليل اساسي از ادله مخالفان وحدت و تقريب در ميان اهل سنت و شيعيان بود كه به نوعي مي توان آنها را جامع همه ادله به شمار آورد.

همانطور كه پيداست انگيزه مخالفت اين گروه از دانشوران از نوع نگاه آنان به مقوله وحدت و تقريب نشأت مي گيرد و علاوه برآن سوء ظن، بي اعتمادي و باورهاي غلط نسبت به يكديگر نيز در اين استدلالها به خوبي خود را نشان مي دهد. شايد چنين باورهايي را بتوان از محكمترين ادله براي ضرورت رويكرد به مقوله وحدت اسلامي و تقريب مذاهب به يكديگر دانست چرا كه تنها در اين صورت است كه مي شود سوء ظن ها را به حسن ظن تبديل كرد و با شفاف سازي موقعيتهاي مختلف اجتماعي، سياسي و باورها و نگرش هاي مذهبي به اين گونه مخالفتها پايان داد.

لازم به ذكر است كه به رغم وجود مخالفين تقريب و وحدت امت اسلامي كه امروزه بيشتر در سلفي هاي اهل سنت و گروهي اندك از شيعيان متمركز شده اند، در ميان اغلب علماء و دانشمندان مذاهب اسلامي اعم از مذاهب متعدد سنّي و شيعه نسبت به وحدت و تقريب مذاهب اسلامي رويكرد مثبتي وجود دارد.

پرسمان دانشجویی