توسل در شیعه | کتابخانه مجازی الفبا

آيا خدا ميخواهد كه او را مستقيم مورد خطاب قرار دهيم يا اينكه با واسطه او را صدا بزنیم؟

توسل در لغت به معناي تقرب به چيزي به وسيله ي عملي است[1]. وسيله، آن واسطه اي است كه انسان با آن خود را به چيزي با ميل و رغبت مي رساند [2].

توسل جستن به اولياي الاهي و امامان معصوم(ع) كه همان انسان هاي كامل هستند، يكي از امور مسلمي است كه در آيات قرآن و احاديث آمده است.

قرآن در اين زمينه مي فرمايد: و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى‏كردند (و فرمان هاى خدا را زير پا مى‏گذاردند)، به نزد تو مى ‏آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‏كردند و پيامبر هم براى آنها استغفار مى‏كرد، خدا را توبه پذير و مهربان مى‏يافتند[3].

در آيه ديگري مي فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد! و وسيله‏اى براى تقرب به او بجوييد! و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد![4].

در رواياتي كه از ائمه اطهار رسيده است، آنان خود را به عنوان وسيله (وسيله اي براي تقرب به خداوند) معرفي كرده اند[5] امامان واسطه فيض و خلقت مي باشند لذا تمسك و واسطه قرار دادن ايشان بسيار مهم و لازم جلوه مي نمايد.

پس نقش توسل در دنيا همانند شفاعت در قيامت غير قابل انكار است. به وسيله ي توسل است كه انسان به خداوند نزديك شده و حوايج مادي و معنوي خود را طلب مي كند.

خداوند مي فرمايد: «و ابتغوا اليه الوسيله»[6]؛ يعني به سوي خداوند به دنبال وسيله و واسطه باشيد».

در بعضي از دعاها هم كه به ما رسيده است، صفات خداوند يا ذات او، وسيله اي براي رسيدن به قرب پروردگار معرفي شده است. مانند دعاي روز مباهله كه مي فرمايد: «خداوندا از تو مي خواهم به همه ي جلالت، خداوندا از تو مي خواهم به زيباترين جمالت ...» [7]

از سويي ديگر در قرآن آمده است:

پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم!.[8]

و او از « رگ گردن به انسان نزديك تر »[9] و تمام زواياي « آشكار و پنهان » [10] دل ما را مي داند.

در مناجات مطيعين از مناجات هاي خمس عشره آمده است: « خداوندا ما وسيله اي به درگاهت نداريم مگر خودت».[11]

خود ائمه هم در راز و نيازهايشان چنين عمل كرده اند؛ يعني بدون هيچ واسطه اي با خداوند صحبت كرده اند و با امر كردن به خواندن اين گونه دعاها اين روش را به ما آموخته اند. دعاي امام حسين (ع) در روز عرفه اين چنين دعايي است كه حضرت مستقيماً خدا را مورد خطاب قرار مي دهد.[12] هر كس كه اين دعا را بخواند چنين احساسي دارد كه مستقيماً با خداوند صحبت مي كند.

از مجموع آنچه بيان شد چنين نتيجه گرفته مي شود:

توسل به خداوند از دو راه امكان پذير است و توسل به ائمه اطهار (ع) با خواندن بي واسطه ي خدا هيچ منافاتي ندارد و انسان از هر دو راه مي تواند به مقصدش (استجابت دعا) برسد.

توسل به ائمه (ع) به معناي آن نيست كه انسان هيچ گاه با خداوند صحبت نكند و او را مستقيماً مورد خطاب قرار ندهد، بلكه صحبت كردن با خداوند در هر زمان ، مكان و بدون واسطه ممكن و ميسر است[13].

منتها بايد توجه داشت كه استفاده از اين راه در مواردي آسان تر است و انسان را زودتر به مقصد مي رساند[14]. آيا بنده اي كه به اعمال و كارهاي خود نگاه كرده و خود را در درگاه خداوند آن چنان خجل و شرمنده مي بيند كه به خود اجازه نمي دهد كه از خداوند در خواست مستقيمي داشته باشد و چون براي بيان كردن درخواستش حيا مي كند، كساني را كه در پيشگاه پروردگار ارزش و آبرويي دارند (اوليا خداوند)، واسطه قرار مي دهد و از طريق آنان خواسته ها و نيازمندي هاي خود را مطرح مي كند، بهترين راه را برنگزيده است؟!.

و از اين جهت است كه در دعاي توسل، بعد از ذكر نام ائمه (ع) و توسل به آنها حوايج دنيا و آخرت برده شده و شخص آنها وسيله ي رسيدن به قرب الاهي و برآوردن حاجات قرار مي گيرند.[15]

[1] جوهري، صحاح اللغه، ماده و س ل.

[2] ترجمه ي الميزان، ج 5، ص 535.

[3] وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيماً نساء، 64.

[4] يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ. مائده، 35 .

[5] ترجمه ي الميزان، ج 5، ص 545.

[6] مائده، 35.

[7] مفاتيح الجنان، دعا در روز مباهله، ص 467.

[8] وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونىِ أَسْتَجِبْ لَكمُ‏ْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبرُِونَ عَنْ عِبَادَتىِ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِين‏ غافر، 60 .

[9] ق ، 16.

[10] ابراهيم ، 38.

[11] مفاتيح الجنان، دعاي خمسةعشر، ص 205.

[12] مفاتيح الجنان، دعاي امام حسين (ع) در روز عرفه.

[13] ادعيه و دعاهايي هم كه از ائمه (ع) به ما رسيده راه بهتر صحبت كردن و بهتر خواندن خداوند را نشان مي دهد و هرگز به اين معنا نيست كه انسان به جز اينها نمي تواند با خدواند صحبت كند.

[14] و اين به آن جهت است كه اهل بيت در نزد خدا آبرو دارند و مورد محبت الاهي اند و توسل به ائمه(ع)؛ يعني توسل به محبت آن بزرگواران. در زيارت عاشورا آمده است « من تقرب مي جويم به خداوند به وسيله ي محبت شما » و طبيعي است كه اگر انساني محبت كسي را در دل داشته باشد كه مورد محبت الاهي است دوست دارد كه از طريق او به درگاه الاهي برود. علاوه بر اين كه واسطه قرار دادن چنين اشخاصي موجبات بيشتر استجابت دعا و حاجت را فراهم مي كند .

[15] مفاتيح الجنان، دعا توسل ديگر، ص 184.

پرسمان دانشجویی