آیا می توان گفت: کسی که یک روز روزه بگیرد یا یکبار در نماز جماعت با نیّت پاک و قلب پاک شرکت کند مؤمن است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا می توان گفت: كسی که يك روز روزه بگيرد يا يكبار در نماز جماعت با نيّت پاك و قلب پاك شركت كند مؤمن است؟

ايمان و شناخت مؤمنان واقعي، يكي از مسائلي است كه نه تنها جوانان، بلكه در ميان انديشمندان و فرهيختگان نيز مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است. بديهي است كه رجوع به منابع اصيل اين مسئلة مهم، روشنگر حقيقت آن مي باشد، به عبارت ديگر مراجعه به رسول باطني (عقل انساني) و رسولان ظاهري (سخنان و رهنمودهاي انبياء و ائمه ـ عليهم السّلام ـ ) جايي براي شبهه در اين موضوع باقي نمي گذارد.
بدين منظور در ابتدا به بررسي معاني و مراتب مختلف ايمان مي پردازيم. سپس از كرامت الهي ـ كه در سؤال عنوان شده ـ سخن به ميان مي آوريم و نهايتاً عنوان مي كنيم كه لازمة پذيرفتن انديشه فوق، تن دادن به مسائلي است كه عقلاً و شرعاً باطل مي باشد.

بحثي كوتاه دربارة‌ «ايمان»
ايمان، باوري مستحكم و «معرفتي است كه به دل نشسته باشد و در قلب انسان وارد شده و وجود او را فرا گرفته باشد و به همين دليل، به آن عقيده يا اعتقاد گويند.»[1] علامه طباطبايي در معناي ايمان مي فرمايند: «ايمان اذعان (باور) و تصديق به يك چيز است، به همراه التزام به لوازم آن.»[2] روشن است كه وقتي انسان، مسئله اي را مي پذيرد، به لوازم آن نيز تن مي دهد؛ مثلا وقتي عزم سفر مي كند، ناچار به مسافرت است و بدون مسافرت نمي تواند قصد خويش را عملي كند. كلام امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ مي تواند مؤيد اين سخنان باشد. حضرت در تعريف ايمان فرموده اند: «الايمانُ معرفةٌ بالقلب، اقرارٌ باللسان و عملٌ بالاركان»[3] ايمان شناختن قلبي، اقرار زباني و عمل كردن با اعضاء و جوارج است.
بنابر سخنان فوق، به نظر مي رسد، تا عمل صالحي در كار نباشد، نمي توان ايمان واقعي را نتيجه گرفت، در واقع مؤمن واقعي كسي است كه علاوه بر اينكه زباناً خود را مسلمان مي داند، به شناخت احكام و قوانين اسلام بپردازد و آنها را عملي كند. بنابراين اگر تنها جزء كوچكي از اين احكام و قوانين را عملي كند، به همان اندازه نيز مومن مي شود.

كرامت الهي و معناي واقعي آن
خداوندي كه خالق انسان است، بيش از همه و بهتر از همه، راه كمال او را مي داند. بخاطر همين، احكام و تكاليف را خودش براي انسان فرستاده، تا انسان بتواند با عملي كردن آنها، خود را در مسير كمال بيابد و نهايتاً به كمال حقيقي برسد؛ همانطور كه طراح و مهندس يك ماشين غول پيكر صنعتي، دستور العملي براي بكارگيري آن تنظيم مي كند كه در صورت عملي نشدن، بهره و استفادة چنداني نمي توان از آن برد. حال اگر كرم و بزرگواري خداوند به معناي مذكور در سؤال باشد ـ كه حتي با بجا آوردن يك نماز يا روزة با اخلاص بندگان را مؤمن تلقي مي كند ـ مسائلي پيش مي آيد كه عقلاً و شرعاً صحيح نمي باشد:
1. نقض غرض: بدين معنا كه هدف و غرض خداوند از وضع احكام و تكاليف شرعي كمال انساني است و با اين معناي كرم، در واقع چنين فرض كرده ايم كه خداوند از كمال صرف نظر كرده است، آنگاه تمامي احكام و قوانين الهي لغو و بيهوده تلقي مي شود و روشن است كه خداوند مرتكب محال نمي شود.
2. در اين صورت عدل خداوند مخدوش مي شود و فرض فوق با عدالت الهي ناسازگار است؛ بدين بيان كه لازمة‌ اين معنای كرم اين است كه مثلا خوارج ـ كه به زعم خودشان بسياري از عمرشان را صرف عبادت و نماز و روزه كرده بودند ـ با حضرت علي ـ عليه السّلام ـ (كه با آنها به مبارزه برخاست) مساوي باشند و بديهي تر از بديهي است كه ايمان حضرت علي ـ عليه السّلام ـ با ايمان خوارج اصلاً قابل مقايسه نمي باشد و به بيان ديگر، خوارج اصلاً داراي ايمان نبودند، تا بتوان آنها را با ديگري مقايسه كرد. روشن است كه خداوند، خوارج را مشمول كرم خويش قرار نمي دهد و آنها را نمي بخشد.
فرض كنيم كودكي، بي ادبي و بي احترامي را رفتار دائمي خويش قرار داده است؛ روشن است كه در اين صورت اگر والدين او به تاديب وي نپردازند، در حق او كرامت روا نداشته اند؛ بلكه او را از كمالي به نام ادب محروم كرده اند. خداوند هم اگر كرامت را هميشه و در مورد هر كس به كار بگيرد، در واقع شخص را از كمال، محروم كرده است و مثل روز روشن است كه او هدفي والاتر از تكامل ندارد و هرگز بندگان را از اين مهم محروم نمي كند.
علاوه بر اينها مي دانيم كه انسان موجودي، كمال جو است و نسبت به هر چيز به برترين و بهترين نوع مي نگرد. پس روش انساني، در مورد ايمان نيز چنين است؛ يعني انسان كه مي داند ـ فرضاً ـ خداوند با كرمش حتي با يك نماز هم او را به همان اندازه مؤمن تلقي مي كند؛ به همين مختصر بسنده نمي كند و در صدد بر مي آيد كه با انجام تمامي تكاليف الهي، قدم در مسير طولاني ايمان بگذارد و نهايتاً خود را به قلة بلند و رفيع ايمان برساند؛ تا بدين وسيله بتواند كمال واقعي را بيابد.
نتيجه آن که انساني راه سعادت و هدايت را مي پيمايد که همواره مؤمن و متعبد به خدا و دستورات او باشد؛ چرا که مؤمن واقعي کسي است که به جز اطاعت محض از دستورات الهي در تمام عمر، به هيچ چيز ديگر راضي نيست.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم