آیا ارزش‌ها در ارزش‌های فردی خلاصه می‌شود؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا ارزش‌ها در ارزش‌هاي فردي خلاصه مي‌شود؟

قبل از پرداختن به پاسخ سؤال لازم است دربار‌ة اين‌كه ارزش‌هاي فردي به كدام دسته از ارزش‌ها اطلاق مي‌شود و ملاك ارزش‌هاي اجتماعي چيست، توضيح مختصري خدمت‌تان ارايه دهم.
ملاك در ارزش‌هاي فردي آن دسته از ارزش‌هاي اخلاقي، اعتقادي و ... است كه قوام آن‌ها و عرصة تحقق و وجود خارجي آن‌ها وابسته به خود فرد باشد. يعني اگر فرد در محيطي تنها زندگي كند نيز قادر به تحقق و انجام آن باشد مانند توكل، تقوا، ذكر و ياد خداوند و ... امّا ارزش‌هاي غير فردي يا به عبارت ديگر ارزش‌هاي اجتماعي به آن دسته ازارزشها اطلاق مي‌شود كه قوام آنها و زمينة تحقق آن‌ها در ارتباط با ديگران باشد. مانند امانت داري، عدالت، رعايت حقوق ديگران، احترام و ادب نسبت به ديگران و ... هر چند قوام ارزش‌هاي غير فردي به تعامل و داد و ستد با ديگر افراد است، امّا پيآمد و نتيجة آن به خود فرد نيز برمي‌گردد و بعنوان يك صفت ارزشمند از آن ياد مي‌شود مثلاً امانت داري گر چه تحقق‌اش بستگي به ديگر افراد دارد امّا به شخصي كه امانت را رعايت نموده است، صفت «امين» اطلاق مي‌شود.
از نقطه نظردين، ارزش‌ها در ارزش‌هاي فردي خلاصه نمي‌شود بلكه همانگونه كه در بُعد فردي انسان، بايسته‌هايي از سوي دين معرفي شده است و عمل به آن‌ها ارزشمند محسوب شده و زمينة سعادت و كمال و تقرب انسان به خداوند را فراهم مي‌سازد، در بُعد اجتماعي و ارتباط انسان با ديگران نيز ارزشهايي وجود دارد كه پایبندی بر آن ضامن سلامت اجتماعي خواهد بود.
براي آشنايي بيشتر شما نسبت به ارزش‌هايي كه در ارتباط با ديگران تحقق مي‌يابد و تنها جنبة فردي ندارد، به چند نمونه اي از آن اشاره مي‌شود.
1ـ خدمت به ديگران: از مجموعة تعاليم اسلامي و روايات استفاده مي‌شود كه پس از اداي فرايض بالاترين وسيله براي تقرب به خداوند، ياري و خدمت به ديگران به خصوص خدمت به مؤمنان و صالحان است.[1] بخاطر اهميّت و ارزش خدمت به ديگران بود كه امام راحل (قدس سره) مي‌فرمود: اگر به من خدمت گذار بگوييد بهتر از آن است كه رهبر بگوييد.» تعاون و همكاري با ديگران يكي از اصول مهم در سالم سازي اجتماع به حساب مي‌آيد كه در شرايط كنوني دفاع از حق ملت مظلوم فلسطين يكي از مصداق‌هاي بارز آن است. به طور كلّي همة آنهايي كه به نحوي در جامعه خدمت مي‌كنند و زمينة رفاه و آسايش ديگران را در ابعاد مختلف زندگي فراهم مي‌سازند، يكي از مصاديق بارز عمل به ارزش‌هاي اجتماعي است.
2ـ امانتداري: قرآن مجيد به مردم دستور مي‌دهد كه به پيروي از انبياء ـ عليهم السلام ـ امين باشند و در صورتي كه امانتي به ‌آن‌ها داده شد در حفظ آن بكوشند و امانت را به صاحبانش باز گردانند «ان الله يأمركم ان تؤدّوا الامانات الي اهلها»[2]. در روايات نيز به طور چشمگيري در اين باره سفارش شده است تا آنجا كه رسول خدا فرمود: «ليس منا من خان بالامانة»[3] از ما نيست كسي كه امانت را خيانت كند. نكتة قابل ذكر اين‌كه آنچه به امانت سپرده مي‌شود گاه شيء و مال است و گاه مقام و مسؤليتي كه از سوي خداوند و يا افراد جامعه با ملاكهايي كه ازسوي دين معرفي شده است، به فردي واگذار مي‌شود. همانگونه كه خيانت به مال ديگران روا نيست، خيانت به حقوق و ارزش‌هاي اجتماعي نيز نامطلوب است.
3ـ حسن معاشرت و خوش رفتاري با مردم: يكي ديگر از ارزش‌هاي است كه جنبة بين فردي دارد. و ميدان عمل آن، صحنه‌هاي اجتماعي است. پيامبر اسلام فرمود: «افاضلكم احسنكم اخلاقاً»[4] بهترين شما افرادي است كه داراي اخلاق شايسته باشند.
4ـ احترام به شئون مردم و حفظ حريم و شخصيت ديگران: در فرهنگ اسلام همة انسان‌ها از احترام خاصي برخوردارند بخصوص در جامعه اسلامي كه همه با هم برادر و اعضاء يك جامعه محسوب مي‌شوند، بر همگان لازم است شخصيت حقيقي و حقوقي ديگران را نگه داشته از هرگونه توهين، تحقير و ...بپرهيزند.
5ـ تواضع، عفو و اغماض، وفاي به عهد و ... از ديگر ارزش‌هايي است كه جنبة غير فردي داشته و عمل به آن در زندگي اجتماعي و ارتباط با ديگران اعم از اعضاي خانواده، زيردستان و ديگر افراد جامعه، تحقق مي‌يابد. در پاره‌اي از روايات به مجموعه‌اي از ارزشها كه جنبة غيرفردي دارند، اشاره شده است.[5]
6ـ تلاش براي برپايي عدالت اجتماعي و اتحاد و همبستگي در ميان اقشار جامعه: از ديگر نمونه‌هاي ارزش‌هاي غير فردي است كه يكي از اهداف دين و رسالت پيامبران الهي نيز مي‌باشد.
در پايان مجدّداً اين نكته را يادآور مي‌شوم كه: ارزش‌هاي اجتماعي كه به نمونه‌هايي از آن اشاره شد، هر چند ميدان عمل و تحقق آن صحنه‌هاي اجتماعي و در ارتباط با ديگران است، يعني آنگاه تحقق مي‌يابد كه انسان با فرد و يا افراد ديگر در تعامل باشد امّا نتايج و آثار آن علاوه بر آن‌كه در سالم‌سازي و بهداشت رواني جامعه مفيد و مؤثراست، براي خود فرد نيز آثار مطلوبي در پي‌ دارد و مانند ارزشهاي فردي همچون خود شناسي، اداي فرايض و واجبات، زهد، قناعت، توكل و ... كه جنبة فردي دارند ماية سعادت و كمال وي مي‌گردد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. آيت الله محمد رضا مهدوي كني نقطه‌هاي آغاز در اخلاق عملي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
2. سيد محمد شفيعي، پرورش روح در پرتو چهل حديث، دفتر تبليغات اسلامي.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم