آیا می توان با در نظر گرفتن داستان موسی و خضر علیهما السلام تبعیت صوفیان از مرشد و قطب خود را صحیح دانست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا می توان با در نظر گرفتن داستان موسی و خضر علیهما السلام تبعیت صوفیان از مرشد و قطب خود را صحیح دانست؟

اولا :رابطه صوفي با مرشد يا قطب، رابطه ي مراد و مريدي است که با آداب خاصي صورت مي پذيرد و اين بسيار متفاوت از رابطه ي حضرت موسي وخضر است.

ثانيا: حضرت موسي به دستور خداوند به سوي خضر رهسپار شد نه به ميل خود يا به در خواست حضرت خضر، در حاليکه قطب يا مرشد خود را واجب الاطاعه مي دانند و ديگران را موظف به پيروي از خود مي دانند.بنا بر اين هر گاه ماهم در حد حضرت موسي بوديم وقطب يا مرشدي در حد حضرت خضر داشتيم و دستور مستقيم از خداوند در خصوص پيروي از شخص خاصي که توسط خداوند به ما معرفي شده به ما برسد آنگاه مي توانيم با تمسک به جريان موسي وخضر ما نيز به دنبال آن شخص برويم .

ثالثا: حضرت موسي از انبياء الهي وحضرت خضر لااقل از اولياء مسلم الهي بود که هر دو معصوم از گناه بودند در حاليکه مرشد ياقطب وکسي که از آنها پيروي مي کند همه غير معصوم و گرفتار لغزش اند.

رابعا: همه ي ما طبق دستور قرآن موظف به پيروي از اهل بيت پيغمبر هستيم و از آنجائي که اين بزرگوران، صوفيان را شديدا مورد مذمت و توبيخ قرار داده اند و ما را از نزديک شدن به آنها بر حذر داشته اند لذا ما هم هرگز خودمان را در تبعيت آنها قرار نمي دهيم

خامسا: داستان موسي وخضر نکته هاي فراواني دارد که به آنها اشاره خواهيم کرد که ظاهرا هدف از بيان اين داستان همين نکات ‍‍باشد.

براي اطلاع بيشتر از صوفيه، مطالبي را در ذيل آورده ايم

1. اعتدال در اسلام

اسلام، امتى است معتدل و پيروان راستين اسلام و قرآن از افراطها و تفريطها دورند؛ ولى متأسّفانه بعضى از افراد نادان يا مغرض و مخالف اسلام به سراغ افراط و تفريطها مى‏روند و گاه مى‏كوشند به آن صبغه اسلامى بدهند. بعضى به عنوان اينكه اسلام استفاده از طيبات را مباح شمرده، به زندگى تجمّلى روى مى‏آورند و گاه به زندگى سليمان و جلال و جاه و حشمت او كه در قرآن آمده استدلال مى‏كنند. گروه ديگر راه تفريط را پيش گرفته، درها را به روى خود بسته، به گوشه‏گيرى و انزواطلبى و تحريم حلال خدا بر خود روى مى‏آورند و هر دو گروه از صراط مستقيم اسلام دورند؛ قرآن مجيد مى‏گويد كه عالمان بنى‏اسرائيل به قارون چنين گفته‏اند: «وَابْتَغِ فِيمَآ آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَآ أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ»؛ بر آنچه خدا به تو داده سراى آخرت را بطلب و بهره‏ات را از دنيا فراموش مكن و همان‏گونه كه خدا به تو نيكى كرده نيكى كن و هرگز در زمين در جستجوى فساد مباش.

در حديث معروفى از امام باقر عليه السلام آمده است: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ تَرَكَ دُنْياهُ لِآخِرَتِهِ وَ لا آخِرَتَهُ لِدُنْياهُ»؛ كسى كه دنياى خود را به جهت آخرت از دست دهد از ما نيست. همچنين كسى كه آخرت خود را براى دنيا از دست دهد». «

2.داستان صوفى‏ گرى و پيامدهاى آن‏

از هزاران سال قبل در يونان و هندوستان افرادى معتقد بودند با رياضت و سخت گرفتن بر خويشتن در لذّات و مأكول و مشروب و ملبوس، مى‏توان به كارهاى مهم و خارق العاده‏اى دست زد و يا به مقامات معنوى رسيد، زيرا ترك لذّات را سبب قوّت و قدرت نفس مى‏دانستند.هنگامى كه اسلام گسترش يافت اين افكار از كشورهاى ديگر به محيط اسلام نفوذ كرد و جمعى آن را با زهد اسلامى و پاره‏اى از تعليمات اسلام آميختند و افكارانحرافى والتقاطى ديگرى را برآن‏ افزودند كه «صوفيگرى» نتيجه نهايى‏آن بود.صوفيان را در آغاز از اين جهت صوفى مى‏گفتند كه لباسهاى خشن پشمينه بر تن مى‏ كردند، هر چند بعضى از صوفيان مدّعى هستند اين واژه از ريشه صفا گرفته شده (صفاى نفس)، در حالى كه اين دو واژه هيچ ارتباطى با هم ندارند؛ يكى اجوف واوى است و ديگرى ناقص واوى، همچنين كسانى كه مى‏گويند اين واژه از واژه «اصحاب الصفّه» مشتق شده نيز گرفتار همين گونه اشتباهند، زيرا «صفّه» از ريشه «صفف» (يعنى مضاعف) است و صوفى از ريشه «صوف» است، بنابراين ترديد نبايد داشت كه اين واژه به همان معناى پشمينه پوش است.به هر حال اين گروه پيشوايانى براى خود به نام قطب و پير و مرشد و امثال آن برگزيدند و براى آنها كراماتى قائل شدند و بر اثر اختلافات داخلى و هواپرستى سران، به شعبه‏ هاى بسيار زيادى تقسيم شدند و هر يك براى خود، آداب و رسومى داشتند. آنها با احكام دين كه با نام شريعت مى‏نامند به عنوان احكامى كه قابل توجيه و تغيير و دگرگونى است نگاه مى‏كنند و اساس را سير باطنى مى‏پندارند كه آن را طريقت مى‏نامند. به همين دليل بسيارى از گناهان را مرتكب مى‏شوند و به پيروان خود چراغ سبز براى درهم شكستن چارچوبهاى احكام شرعى نشان مى‏دهند و به تعبير ديگر: شريعت را پوست و طريقت را مغز و حقيقت را «مغز مغز» مى‏پندارند.به همين دليل بسيارى از رجال فاسد و مفسد، افراد بى‏بند و بار را دور خود جمع كردند و مجالس رقص و سماع و استعمال موادّ مخدر فراهم ساختند و از نظر اعتقادى اصرار زيادى بر «وحدت وجود» به معناى «وحدت موجود» دارند و بسيارى از سران آنها گهگاه ادّعاى اتحاد وجودشان را با خدا با صراحت اظهار مى‏دارند كه اين سخنان نامأنوس را «شطحيّات» مى‏نامند.به نظر مى‏رسد كه اين گروه از قرن دوم هجرى كم كم در ميان مسلمانان ظاهر شدند و ائمه اهل‏بيت عليهم السلام شديداً آنها را سرزنش و توبيخ كردند و مردم را از آنان برحذر داشتند. انكار شديد اميرمؤمنان على عليه السلام بر عمل عاصم بن زياد شايد به همين جهت است.در حديثى مى‏خوانيم كه يكى از اصحاب به امام صادق عليه السلام عرض كرد:گروهى به نام صوفيّه در زمان ما ظاهر شده‏اند، درباره آنها چه مى‏گوييد؟ فرمود:

«إنَّهُمْ أعْدائُنا فَمَنْ مالَ إِلَيْهِمْ فَهُوَ مِنْهُمْ وَ يَحْشُرُ مَعَهُمْ وَ سَيَكُونُ أقْوامٌ يَدّعُونَ حُبَّنا وَ يَميلُونَ إِلَيْهِمْ وَ يَتَشَبَّهُونَ بِهِمْ وَ يُلَقّبُونَ أَنْفُسَهُمْ بِلَقَبِهِمْ وَ يُأَوَّلُونَ أقْوالَهُمْ ألافَمَنْ مالَ إِلَيْهِمْ فَلَيْسَ مِنَّا وَ إِنَّا مِنْهُ بَراءُ وَ مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ رَدَّ عَلَيْهِمْ كانَ كَمَنْ جاهَدَ الْكُفَّارَ بَيْنَ يَدَىْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله»؛ آنها دشمنان ما هستند هر كس متمايل به آنها شود از آنهاست و با آنها محشور مى‏شود و در آينده اقوامى مى‏آيند كه ادّعاى محبّت ما را مى‏كنند؛ ولى تمايل به آنها دارند و خود را شبيه آنها مى‏سازند و القاب آنها را بر خود مى‏نهند و سخنان (نادرست) آنها را توجيه مى‏كنند. آگاه باشيد هر كس تمايل به آنها پيدا كند از ما نيست و ما از او بيزاريم و هر كس آنها را انكار كند و رد نمايد، مانند كسى است كه در پيش روى پيامبر صلى الله عليه و آله با كفار پيكار كرده باشد».

دو نفر از ياران معروف امام على بن موسى الرضا عليه السلام به نام بزنطى و اسماعيل‏ بن بزيع از آن حضرت چنين نقل كرده‏اند كه فرمود: «مَنْ ذَكَرَ عِنْدَهُ الصُّوفِيَّةُ وَ لَمْ يُنْكِرْهُمْ بِلِسانِهِ وَ قَلْبِهِ فَلَيْسَ مِنَّا وَ مَنْ أَنْكَرَهُمْ فَكَأَنَّما جاهَدَ الْكُفَّارَ بَيْنَ يَدَىْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله»؛ كسى كه نام صوفيه نزد او برده شود و آنها را با زبان و قلبش انكار نكند از ما نيست و كسى كه آنها را انكار كند، مانند كسى است كه با كفّار پيش روى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله جهاد كند»

عموم فِرَق صوفيه هم در مسائل عقيدتى و هم در مسائل فقهى و اخلاقى داراى انحرافاتى هستند كه به چند قسمت آن در اينجا اشاره مى‏كنيم:

1. چون خود را اهل طريقت مى‏پندارند طريقتى كه در مسير حقيقت است و احكام شريعت را مقدمه‏اى براى وصول به طريقت و حقيقت مى‏شمرند اعتناى چندانى به مسائل شرعى ندارند و در بسيارى از موارد با اعذار و بهانه‏هايى آنها را كنار مى‏گذارند.

2. غالباً گرفتار تفسير به رأى در كتاب و سنت‏اند و به كمك آن خواسته‏هاى خود را بر كتاب و سنّت تحميل مى‏كنند و براى ارتكاب بعضى از گناهان به پيروان خود چراغ سبز نشان مى‏دهند.

3. قطب و مرشد خود را واجب الاطاعه مى‏شمرند و كرامات دروغين زيادى براى اقطاب خود قائلند كه گاه از معجزات انبيا و امامان نيز فراتر است و به همين دليل گاهى كار پيروان آنها به شرك مى‏انجامد و قطب و مرشد خود را همچون معبودى مى‏پرستند.

4. بدعتهاى زيادى در دين به وجود آورده‏اند و هر فرقه‏اى از آنها براى خود بدعتى دارد؛ از طرز مجالس ذكر و ورد گرفته تا برنامه‏هاى ديگر. به همين دليل كمتر در مساجد اسلامى حضور مى‏يابند و كانون عبادتى به نام «خانقاه» براى خود درست كرده‏اند تا براى انجام برنامه‏هاى خود آزاد باشند.

5. بسيارى از آنها معتقد به پلوراليسم هستند و هر مذهبى را راهى به سوى خدا مى‏پندارند و متاع كفر و دين را بى‏مشترى نمى‏دانند.

كتابهاى زيادى از سوى جمعى از علما و محقّقان در مورد انحرافات آنها نوشته شده است و آنچه در بالا آمد اشاره‏اى بيش نبود.

نكته مهمّ ديگرى كه در اينجا توجّه به آن لازم است اين است كه صوفيگرى در ميان پيروان مكتب اهل‏بيت عليهم السلام كم رنگ و ضعيف و در ميان فرق اهل سنّت بسيار گسترده است و گروههاى زيادى از آنها با عقايد مختلف در بلاد اسلامى فعاليت دارند.

ريشه‏هاى تاريخى و اجتماعى گرايش به صوفيگرى:

1. خلفاى بنى‏عباس براى منحرف ساختن مردم از توجّه به اهل‏بيت عليهم السلام كه آنان را رقباى اصلى خود مى‏دانستند به صوفيگرى دامن زدند تا زهد و كرامات اهل‏بيت عليهم السلام را به وسيله مدّعيان تصوف كم‏رنگ سازند و چون صوفيه خود را در گرو سير در باطن مى‏دانند كمتر مزاحم دنياى دنياپرستان مى‏شوند و در عصر ما سياستهاى خودكامه نيز از آنها حمايت مى‏كنند، زيرا آنها پيروان خود را از دخالت در سياست، منع مى‏كنند و راه را براى استعمار و استبداد هموار مى‏سازند.

2. رسيدن به مقامات عرفانى صوفيگرى- به عكس رسيدن به مقامات علمى و فقهى- كار آسانى است. ممكن است يك فرد بى‏سواد، با چله نشينى (چهل روز رياضت كشيدن) و خواندن اوراد مخصوصى به پندار آنان ناگهان تبديل به يكى از اولياءاللَّه و صاحب مقامات عاليه شود، در حالى كه گاهى چهل سال زحمت براى رسيدن به مقامات عالى علمى كافى نيست.

3. آنان چون به شريعت به صورت ابزارى ساده نگاه مى‏كنند و عملًا به پيروان خود، اجازه مخالفت با بعضى از احكام شرع را مى‏دهند بسيارى از افراد آلوده و گنهكار و يا رجال سياسى ستم پيشه به آنها اظهار تمايل مى‏كنند؛ يعنى هم به ظلم و ستم و گناه خود ادامه مى‏دهند و هم حس دينى خود را به صورت كاذب اشباع مى‏نمايند وبه تعبير ديگر تساهل و تسامح آنها در امور دين و ترك هرگونه سخت‏گيرى سبب گرايش افراد خاصى به آنان مى‏شود.

داستان خضر وموسي عليهما السلام

در قرآن مجيد صريحا نامى از خضر برده نشده و از رفيق يا استاد موسى تنها به عنوان" عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَيْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً" كه بيانگر مقام عبوديت و علم و دانش خاص او است، ياد شده است لذا ما هم غالبا از وى به عنوان" مرد عالم" ياد كرديم.

ولى در روايات متعددى اين مرد عالم بنام" خضر" معرفى شده است، و از بعضى از روايات استفاده مى‏شود كه اسم اصلى او" بليا ابن ملكان" بوده، و خضر لقب او است، زيرا هر كجا گام مى‏نهاده زمين از قدومش سرسبز مى‏شده است.

بعضى نيز احتمال داده‏اند كه نام اين مرد عالم،" الياس" بوده.بديهى است نام اين مرد، هر چه باشد مهم نيست، مهم اين است كه او يك دانشمند الهى بود، و مشمول رحمت خاص پروردگار، و مامور به باطن و نظام تكوينى جهان، و آگاه از پاره‏اى از اسرار، و از يك جهت معلم موسى بن عمران، هر چند موسى در پاره‏اى از جهات بر او مقدم بوده است.و در اينكه او پيامبر بوده است يا نه باز روايات مختلفى داريم.

در حديثى از" ابن عباس" از" ابى بن كعب" مى‏خوانيم كه از رسول خدا ص چنين نقل مى‏كند: يك روز موسى در ميان بنى اسرائيل مشغول خطابه بود، كسى از او پرسيد در روى زمين چه كسى از همه اعلم است؟ موسى گفت كسى عالمتر از خود سراغ ندارم، در اين هنگام به موسى وحى شد كه ما بنده‏اى داريم در" مجمع البحرين" كه از تو دانشمندتر است، در اينجا موسى از خدا تقاضا كرد كه به ديدار اين مرد عالم نائل گردد، و خدا راه وصول به اين هدف را به او نشان داد. نظير اين حديث از امام صادق ع نيز نقل شده است

در حقيقت اين هشدارى بود به موسى كه با تمام علم و دانشش هرگز خود را برترين شخص نداند.

نکته هاي اين داستان‏

الف- جوهره علم الهى از عبوديت و بندگى خدا سرچشمه مى‏گيرد، چنان كه در آيات فوق خوانديم" عَبْداً مِنْ عِبادِنا ... عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً".

ب- همواره علم را براى عمل بايد آموخت چنان كه موسى به دوست عالمش مى‏گويد" مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً" (دانشى به من بياموز كه راهگشاى من به سوى هدف و مقصد باشد) يعنى من دانش را تنها براى خودش نمى‏خواهم بلكه براى رسيدن به هدف مى‏طلبم.

ج- در كارها نبايد عجله كرد چرا كه بسيارى از امور نياز به فرصت مناسب دارد (الامور مرهونة باوقاتها) به خصوص در مسائل پراهميت و به همين دليل اين مرد عالم رمز كارهاى خود را در فرصت مناسبى براى موسى بيان كرد.

د- چهره ظاهر و چهره باطن اشياء و حوادث، مساله مهم ديگرى است كه اين داستان به ما مى‏آموزد، ما نبايد در مورد رويدادهاى ناخوشايند كه در زندگى‏مان پيدا مى‏شود عجولانه قضاوت كنيم، چه بسيارند حوادثى كه ما آن را ناخوش داريم اما بعدا معلوم مى‏شود كه از الطاف خفيه الهى بوده است. اين همان است كه قرآن در جاى ديگر مى‏گويد« عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»" ممكن است شما چيزى را ناخوش داريد و آن به نفع شما باشد و ممكن است چيزى را دوست داريد و آن به ضرر شما باشد، و خدا ميداند و شما نمى‏دانيد".

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی