تاریخ پیدایش و مؤسس اهل حق کیست؟ویژگی های آنها را بیان نمائید؟ | کتابخانه مجازی الفبا

تاريخ پيدايش و مؤسس اهل حق کیست؟ویژگی های آنها را بیان نمائید؟

برخى از نويسندگان هوادار اين فرقه معتقدند اين فرقه در قرن دوم هجرى پديد آمده و در قرن هفتم تجديد حيات يافته است.[1]

از نظر برخى ديگر ريشه ى تاريخى اين فرقه به قرن چهارم هجرى به فردى به نام مبارك شاه و ملقّب به شاه خُوَشين (با ضمّ خ و فتح واو) بازمى گردد. وى كه عنوان «سلطان طريقت» را داشته و در بلوران از توابع لرستان با جمعى از پيروان خود زندگى مى كرد به چهار تن از آنان وعده داده كه پس از درگذشت وى، روحش پس از صد سال در جسم فردى به نام سلطان صحاك يا (اسحاق) تجلى خواهد كرد. در فاصله ى اين صدسال، يارستان (اهل حق) در گوشه اى خموش چشم به انتظار سلطان صحاك دوخته بودند تا او را دريافتند و دور او گرد آمدند.[2]

آنچه در ميان پيروان اهل حق معروف است، اين است كه سلطان صحاك (اسحاق) مؤسس مسلك آنان است. و از طرفى آن ها از اين كه از فرقه هاى غلات به شمار آمده و على اللهى خوانده شوند، به شدت احتراز دارند. آقاى سيد قاسم افضلى از سران اهل حق در اين باره مى نويسد: «يارستان و اهل حق هاى واقعى هيچ گاه حضرت على عليه السلام را خدا نمى دانند و آنچه مسلّم و مشخص است نسبت هايى كه به اهل حق به عنوان على اللهى داده اند و يا در بعضى كتب و مقاله ها على اللهى را شعبه اى از اهل حق مى دانند، خلاف محض است و خط اهل حق هاى يارستانى كاملاً از على اللهى ها دور است».[3]

خاندان ها يا شاخه هاى اهل حق

گفته اند: سلطان اسحاق براى تشكيلات اين فرقه جانشينانى تعيين كرد و براى هريك از آن ها وظيفه اى مقرر نمود و به هريك ـ به تناسب وظيفه ى وى ـ لقب مخصوصى داد. در ابتدا «پير بنيامين» را به سمت «پيرى» و «داود» را به سمت «دليل» براى همه ى اهل حق منصوب كرد. آنان براى تداوم رهبرى، هفت نفر از ياران خود را به عنوان هفت خاندان يا هفت سرسلسله ى اهل حق به پيروان خود معرفى كردند كه از آن پس به «هفت تن» معروف شدند، و برخى اين هفت تن را از ياران اوليه ى سلطان اسحاق دانسته اند. اين خاندان ها عبارتند از:

1ـ خاندان شاه ابراهيم. فرزند سيد محمد گوره سوار كه به شاه ابراهيمى ها معروفند.

2ـ خاندان سيد ابوالوفا.

3ـ خاندان عالى قلندر. درويش هاى قلندرى منطقه ى كرند و استان كرمانشاهان منسوب به او هستند.

4ـ خاندان سيد ميرسور.

5ـ خاندان بابايادگار.

6ـ خاندان سيدمصطفى.

7ـ خاندان حاجى بوعيسى (سيد باويسى)

در قرن هاى بعد چهار خاندان يا شاخه ى ديگر نيز به آن ها افزوده شده است كه عبارتند از:

1ـ خاندان آتش بيگى.

2ـ خاندان ذوالنور.

3ـ خاندان شاه حياسى.

4ـ خاندان باباحيدر.

از نظر اهل حق هركس كه پيرو اين مسلك باشد بايد به عنوان اولين وظيفه به واسطه ى يكى از پيرها يا دليل هاى منسوب به يكى از خاندان ها، خود را به يك خاندان مرتبط سازد، و بر اين اساس سرسپردن به يكى از شاخه هاى اين فرقه هويت مذهبى او را معين مى سازد. اهل حق، مقام پير بنيامين را بسيار بزرگ مى شمارند و معتقدند او در عالم اَلَست «جبرئيل»، و در دوره ى شريعت «سلمان»، و در دوره ى آخرالزمان «بنيامين» بوده است. او اولين مخلوق و از مقرب ترين ياران خداست و در آخرين دوره در جامه ى امام مهدى(عج) مظهريت يافته است.[4]

عبادات اهل حق

اهل حق در هفته يك يا چند بار در جم خانه ها و با حضور پير جمع مى شوند. تشكيلات جم معمولاً در شب هاى جمعه برگزار مى شود و اين مراسم با تشريفات خاصى اجرا مى گردد. قبلاً به اندازه ى كافى نذر و نياز در جم حاضر و به قصد دعا و خير و عبادت با خلوص نيت و پاكى جسم و تجلى روح به پاكان انجام مى شود، و آن را حلاّل مشكلات مى دانند، و شركت هفته اى يك بار در جم و جم خانه ها را به جاى عبادات دايمى كافى مى دانند.

اهل حق نماز نمى خوانند و به جاى آن همان نذر و نيازها را انجام مى دهند. و روزه ى مخصوصى دارند كه سه روز است و به مرنو و قولطاس موسوم است. روزه ى مرنو از آنجا رسم شده است كه سلطان صحاك و يارانش سه شبانه روز از ترس دشمنانشان در غار مرنو پنهان شده و بى غذا ماندند و پس از نجات يافتن آن را روزه ى مرنو نام نهادند و اين روزه در منطقه ى باختران اجرا مى شود. روزه ى قولطاس ـ كه اكثريت اهل حق هاى ايران و ترك زبانان در ساير استانهاى ايران و خارج از ايران انجام مى دهند ـ مربوط به ياران قولطاس و قوشچى اوغلى و شاه ابراهيم است كه در وسط چلّه ى زمستانى سه شبانه روز زير كولاك مى مانند و پس از نجات از آن خطر آن را جشن مى گيرند. (قول يعنى اقرار و شرط، و (طاس) به منزله ى اين كه كولاك، مانند تاس بر سر آنان بود)[5]

شيطان و شارب

گاهى از گروهى از اهل حق به عنوان شيطان پرست ياد مى شود، ولى برخى از رهبران كنونى آنان چنين نسبتى را مردود دانسته و به كلماتى از سلطان صحاك استناد كرده كه در آن ها شيطان را مكار و راهنماى مردمان دور از دين معرفى كرده است.[6]با اين حال برخى از افراد مورد اعتماد كه از نزديك با اهل حق ارتباط دارند، از تكريم آنان نسبت به شيطان و مخالفت شديد با لعنت فرستادن بر او گزارش مى دهند.

شارب نيز نزد اهل حق حرمت ويژه اى دارد و آن را يكى از اركان اصلى سلطان صحاك مى دانند كه شارب مور و پرپشت را از نشانه هاى پيروان مسلك اهل حق مى شمارد.[7]

مناطق زندگى اهل حق

اهل حق در كشورهاى ايران، عراق، سوريه، افغانستان و تاجيكستان زندگى مى كنند. عمده ترين مركز آنان در ايران استان كرمانشاهان است كه در شهرستان كرمانشاه و روستاهاى توابع آن، و اسلام آباد و حومه ى آن، و سرپل ذهاب، قصرشيرين، صحنه و دينور و كِرِند غرب و توابع آن به سر مى برند. و منطقه ى كرندغرب و توابع آن از عمده ترين مراكز اهل حق در ايران است، و جمعيت آن در اين منطقه را حدود 150 هزارنفر تخمين زده اند.

در تركيه فرقه هايى وجود دارند كه معروفند به «بكتاشى» و به آن ها «علويين» نيز گفته مى شود و اهل حق هاى ايران آن ها را از شاخه هاى فرقه ى اهل حق مى دانند. شيعيانى كه در كشور آلبانى به سر مى برند نيز به «بكتاشى» معروفند. در كشور سوريه نيز جمعيت قابل توجهى وجود دارد كه تحت عناوين علويين و على اللهى معروفند و عمدتاً در شمال و شمال غرب آنجا سكونت دارند.[8] [9]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی