خداوند در سوره احزاب و در آیه 33 می فرماید: «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ خداوند، خواسته است که پلیدى را تنها از شما اهل بیت بزداید و شما را کاملاً پاک گرداند». از کجا معلوم مراد از اهل بیت در این آیه خصوص اهل بیت پیامبر(ص) است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند در سوره احزاب و در آیه 33 می فرماید: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛ خداوند، خواسته است كه پليدى را تنها از شما اهل بيت بزدايد و شما را كاملاً پاك گرداند». از کجا معلوم مراد از اهل بیت در این آیه خصوص اهل بیت پیامبر(ص) است؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

با تأمّل در مدلول سياق آيه تطهير و مضمون آن ، و نيز اقداماتى كه پيامبر خدا در تفسير آن و معرّفى اهل بيت خود انجام داده و قرائن ديگرى كه به آن اشاره مى شود ، ترديدى باقى نمى ماند كه مقصود از «اهل بيت» در آيه ياد شده، اهل بيتِ شخصيت حقيقى پيامبر صلى الله عليه و آله نيستند؛ بلكه اهل بيتِ شخصيت حقوقى و عنوانى پيامبر صلى الله عليه و آله اند؛ يعنى شمار خاصّى از خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله كه هدايت و رهبرى امّت پس از ايشان به آنها سپرده شده است.

به عبارت ديگر، مقصود، اهل بيتِ نبوّت و رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله اند؛ همان كسانى كه خداى متعال، بار مسئوليت تبليغ رسالت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را پس از وى، به صورت خاص، بر عهده آنان نهاده است؛ و اينك برخى قرائن اين تفسير:

يك . سياق آيه تطهير

مقتضاى تأمّل در سياق آيه تطهير، اين است كه مقصود از «اهل بيت» در اين آيه ، مطلق خاندان پيامبر نيستند ؛ زيرا ضميرهايى كه در آيات قبل و بعد آمده، همه به صورت ضمير «جمع مؤنّث» اند ، در حالى كه ضماير اين آيه ، همه به صورت «جمع مذكّر» اند و اين نشان مى دهد كه مقصود از آن، شمار خاصّى از خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله اند و نه همه آنان ـ كه شامل همسران ايشان هم بشود ـ . [۱]

دو . مضمون آيه تطهير

آيه تطهير با كلمه «إنّما» ـ كه مفهوم «حصر» را مى رساند ـ آغاز شده و بر اين مطلب، دلالت دارد كه موهبت «طهارت كامل از پليدى هاى ظاهرى و باطنى»، ويژه اهل بيت است.

جمله «يريد اللّه ...» نيز اشاره به اين دارد كه خداوند متعال تكوينا اراده نموده كه كسى از خاندان رسالت، از هر گونه آلودگى پاك باشند ؛ زيرا اراده تشريعى پروردگار بر لزوم طهارت از پليدى ها ، ويژه اهل بيت عليهم السلام نيست؛ زيرا خداوند منّان از همه انسان ها خواسته كه خود را از انواع آلودگى ها پاك نگه دارند .

بر اين اساس و با عنايت به اين كه اراده تكوينى خداوند متعال، تخلّف ناپذير است ، فضيلت بى بديلِ «طهارت كامل» ياد شده در آيه تطهير ، شامل نزديكان كافر و

مشرك پيامبر صلى الله عليه و آله نيست؛ بلكه اختصاص به پاكان از خاندان رسالت دارد . بنا بر اين ، مقتضاىِ مضمون آيه تطهير ، اين است كه مقصود از «اهل بيت»، تنها شمارى از خاندان رسالت است كه از طهارت مطلق برخوردارند .

سه . تفسير عملى پيامبر صلى الله عليه و آله

افزون بر دلالت سياق و مضمون آيه تطهير بر اين كه «اهل بيت» در آيه ، گروه ويژه اى از خاندان رسالت اند ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى معرّفى اهل بيت خود ، اقداماتى انجام داده كه با در نظر گرفتن آنها جايى براى شك و ترديد براى محقّق منصف، باقى نمى ماند .

به سخن ديگر ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در معرّفى «اهل بيت» قرآنى خود، بر امّت ، حجّت را تمام كرده است . اساسى ترين اقدامات ايشان در اين زمينه عبارت اند از :

۳ / ۱ . هنگام نزول آيه تطهير

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هنگام نزول آيه تطهير، على ، فاطمه ، حسن و حسين عليهم السلام را در كنار خود و در زير كساى (عباى) يمانى جمع كرد و فرمود : «هؤُلاءِ أهْلُ بَيتى؛ اينان اهل بيت من اند» [۲] و مانع از ورود همسر خود در آن جمع شد.

۳ / ۲ . سلام كردن بر اهل بيت عليهم السلام

پس از نزول آيه تطهير، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى هر چه روشن تر شدن مصاديق از «اهل بيت» در اين آيه و «أهلك» در آيه : «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ» ، همه روزه ، هنگام نماز صبح بر در خانه على و فاطمه عليهماالسلام مى آمد و با عنوان «اهل بيت» به آنان سلام مى كرد و آنان را به نماز دعوت مى نمود . [۳]

۳ / ۳ . همراه بردن اهل بيت عليهم السلام در مباهله

پس از نزول آيه مباهله و مأموريت يافتن پيامبر صلى الله عليه و آله براى مباهله با مسيحيان نجران ، پيامبر صلى الله عليه و آله ، على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام را به عنوان مصاديق «جان» ، «زنان» و «فرزندان» خود، به ميدان مباهله برد و با اين كار، بار ديگر نشان داد كه «اهل بيت» كيان اند . [۴] پيامبر صلى الله عليه و آله در اين ماجرا نيز مانع پيوستن همسرش (عايشه) به جمع اهل بيت گرديد.

۳ / ۴ . همتاى قرآن قرار دادن اهل بيت عليهم السلام

يكى از برجسته ترين اقدامات پيامبر صلى الله عليه و آله براى معرّفى اهل بيت، اين بود كه در حديث متواتر «ثقلين»، آنها را همتا و هم تراز قرآن قرار داد و بدين سان، مصونيت آنان را از خطا در مرجعيتِ علمى ، دينى و سياسى تضمين نمود . [۵]

۳ / ۵ . بيان ضرورت شناخت جايگاه اهل بيت عليهم السلام

اقدام ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله ، بيانِ ارزش شناخت جايگاه اهل بيت ، تأكيد بر اهمّيت و ضرورت شناخت آنان ، و تشبيه «اهل بيت» به: كشتى نوح ، باب حطّه بنى اسرائيل ، ستارگان آسمان ، جايگاه كعبه در زمين ، و جايگاه چشم در بدن است، بدين معنا كه همراهى و پيروى از اهل بيت ، سرمايه سعادت و رستگارى و جدايى از آنان ، موجب گم راهى و رجعت به جاهليت خواهد بود .

۳ / ۶ . بيان جايگاه علمى و دينى اهل بيت عليهم السلام

ديگر اقدام پيامبر صلى الله عليه و آله ، بيانِ جايگاه علمى اهل بيت بود ، از جمله اين كه : آنان خزانه داران علم الهى ، وارث دانش پيامبران ، راسخان در علم ، اهل ذكر و آگاه ترينِ مردم اند و سخن آنان ، همان سخن پيامبر خداست . [۶]

پيامبر صلى الله عليه و آله علاوه بر بيان جايگاه علمى اهل بيت، به مرجعيت دينى آنان نيز اشاره نموده است، از جمله اين كه آنان پاسداران دين ، معدن رسالت ، اركان حق ، و مفسّر دين اند و دين با آنان آغاز و با آنان پايان مى پذيرد . [۷]

۳ / ۷ . بيان وجوب دوستى اهل بيت عليهم السلام

اقدام ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله ، بيان وجوب دوستى اهل بيت و آثار و بركات آن است، مانند اين كه دوستى آنان، اساس اسلام ، و به معناى دوستى خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله ، شرط پذيرفته شدن توحيد ، نشانه ايمان و بهترين عبادت است و نخستين چيزى است كه در قيامت محاسبه مى شود و خير دنيا و آخرت را براى مسلمان به ارمغان مى آورد .

۳ / ۸ . هشدار از خطر دشمنى با اهل بيت عليهم السلام

اقدام ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله ، سخنانى است كه ايشان در باره خطر دشمنى با اهل بيت و آثار زيانبار آن بيان نموده است، از جمله اين كه : دشمنى آنان موجب خشم الهى و قرار گرفتن در صف منافقان و كفّار خواهد شد و پايانى جز آتش دوزخ ندارد . [۸]

۳ / ۹ . بيان تعداد «اهل بيت» و نام هاى آنان

احاديثى كه به شمار اوصيا و جانشينان پيامبر صلى الله عليه و آله تصريح دارند، در كنار احاديثى كه نام اهل بيت در آنها آمده است ، [۹] از روشن ترين اقدامات پيامبر صلى الله عليه و آله در معرّفى اهل بيت به شمار مى روند .

۳ / ۱۰ . تعيين حقوق اهل بيت عليهم السلام

اقدام ديگر پيامبر صلى الله عليه و آله ، حقوقى است كه ايشان براى جايگاه سياسى ـ اجتماعى اهل بيت، بيان نموده است ، مانند : حقّ مودّت (دوستى) ، حقّ ولايت (پيشوايى) ، حقّ اطاعت ، حقّ خمس و حقّ صلوات . [۱۰]

۳ / ۱۱ . تأكيد بر جايگاه سياسى ـ الهى اهل بيت عليهم السلام

همه اقدامات پيامبر صلى الله عليه و آله در جهت معرّفى «اهل بيت» ، مقدّمه بيان جايگاه سياسى ـ الهى آنان و توضيح اين حقيقت بود كه چرا خداوند، آنان را به عنوان اوصيا و جانشينان وى و زمامداران سياسى جامعه معرّفى نموده و چرا پيامبر صلى الله عليه و آله آشتى با آنان را آشتى با خود و جنگ با آنان را جنگ با خود مى داند . [۱۱]

بارى ، بررسى سيره نبوى نشان مى دهد كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از هر راه ممكن براى معرّفى اهل بيت ـ كه در واقع ، آينده سازان جهان اسلام پس از وى بودند ـ بهره گرفت و از هيچ تلاشى فروگذار نكرد ، و حجّت را بر امّت تمام كرد؛ ولى افسوس كه با همه تلاش ها و سفارش هاى پيامبر صلى الله عليه و آله ، تاريخ صدر اسلام نشان مى دهد كه اگر ايشان توصيه مى كرد به خاندان او ظلم و ستم كنند ، بيش از آنچه كردند، ممكن نبود انجام دهند! [۱۲]

جالب توجّه، اين كه: پيامبر صلى الله عليه و آله ، خود ، آينده را مى ديد كه پس از او امّتش با «اهل بيت» چه مى كنند . از اين رو، بخش عمده اى از احاديث نبوى ، در نهى از ظلم و جور بر اهل بيت است . [۱۳]

۳ / ۱۲ . پيشگويى در باره دولت اهل بيت عليهم السلام

در احاديث متواترى كه شيعه و اهل سنّت، آنها را نقل كرده اند ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پيشگويى كرده كه قائم اهل بيتِ ايشان (امام مهدى عليه السلام ) ، حكومت جهانى اسلام را تشكيل خواهد داد و جهان را پر از عدل و داد خواهد كرد . [۱۴] از اين پيشگويى ها مى توان به عنوان آخرين اقدام پيامبر براى معرفى اهل بيت ، ياد كرد .

چهار . گزارش شمارى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله

در كنار اقدامات روشن گرايانه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى بيان معنا و مصداق «اهل بيت» در آيه تطهير ، گزارش شمارى از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله مانند : امّ سلمه و عايشه از چگونگى نزول اين آيه نيز گواه آن است كه مراد از «اهل بيت» ، همه نزديكان پيامبر صلى الله عليه و آله نيستند ؛ بلكه مقصود ، اصحاب كسايند . ويژگى اين گزارش ها، در اين است كه امّ سلمه و در گزارشى، عايشه روايت كرده اند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ پرسش آنان كه: «آيا من از اهل بيت نيستم؟» ، با صراحت اعلام مى فرمايد كه اهل بيت او، اصحاب كسايند و آن دو تنها همسران پيامبرند .

پنج . گزارش بسيارى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله

گزارش بسيارى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله مانند : ابو سعيد خُدرى ، اَنَس بن مالك ، براء بن عازب ، ثوبان ، جابر بن عبد اللّه انصارى ، سعد بن ابى وقّاص و ... ، از چگونگى نزول آيه تطهير نيز دليل ديگرى براى اثبات معنا و مفهوم واقعى «اهل بيت» است . [۱۵]

شش . گزارش اهل بيت عليهم السلام

اهل بيت عليهم السلام خود نيز نزول آيه تطهير را همان گونه گزارش كرده اند كه شمارى از همسران و بسيارى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله روايت نموده اند .

افزون بر اين ، آنان در مناسبت هاى مختلف ، جايگاه قرآنى خود را به عنوان «اهل بيت» بيان و در مواردى به آن احتجاج نموده اند . [۱۶]

هفت . آراستگى اهل بيت عليهم السلام به ويژگى هاى انسان كامل

مى توان گفت : اتّصافِ جمع خاصّى از خاندان رسالت به ويژگى هاى كامل ترين انسان ها ، بهترين و محكم ترين سند براى تبيين معنا و مفهوم «اهل بيت» است .

به سخن واضح تر ، در احاديث فراوانى ، ويژگى هايى از نظر علمى ، اخلاقى و عملى براى اهل بيت ذكر شده كه اگر كسى واجد آن ويژگى ها باشد ، سرآمد همه انسان ها و امام و اسوه آنها خواهد بود ، اين ويژگى ها پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ، تنها در افراد معدودى از خاندان رسالت وجود داشت . بنا بر اين كسى جز آنها نمى تواند مصداق آيه تطهير و معناى «اهل بيت» باشد .