نام امامان و قران مجید | کتابخانه مجازی الفبا

چرا نام امامان دوازدهگانه در قرآن مجيد نيامده است؟

روش آموزشي قرآن بيان کليات و اصول عمومي است، تشريح مصاديق و جزئيات غالباً برعهده پيامبر گرامي مي باشد. رسول خدا«صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم» نه تنها مأمور به تلاوت قرآن بود، بلکه در تبيين آن نيز مأموريت داشت، چنان که مي فرمايد: «وَأَنْزَلْنا إِلَيْکَ الذِّکْر لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَکَّرُون».[1]«قرآن را بر تو فرستاديم تا آنچه براي مردم نازل شده است، براي آنها بيان کني و آشکار سازي، شايد آنان بينديشند».

با دقت در آيْ شريفه مي يابيم که قرآن کريم مي فرمايد:«لتُبَيّن» و نمي گويد: «لتقرأ» يا «ليتلو» و اين نشانه آن است که پيامبر «صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم» علاوه بر تلاوت، بايد حقايق قرآني را روشن کند. بنابراين انتظار اين که مصاديق و جزئيات در قرآن بيايد، همانند اين است که انتظار داشته باشم همه جزئيات در قانون اساسي کشور ذکر شود. قرآن کريم سه روش براي نام بردن از افراد و گروه ها دارد:

1- معرفي به نام

2- معرفي با عدد

3- معرفي با صفت



1- معرفي به نام

گاهي شرايط ايجاب مي کند که فردي را به نام معرفي کند، چنان که مي فرمايد: «وَمُبَشّراً بَرَسُول يَأْتِي مِنْ بَعْدي اسْمُهُ أَحْمَد»[2]. و («عيسي مي گويد:) من به شما مژده پيامبري را مي دهم که پس از من مي آيد و نامش احمد است».

در اين آيه، حضرت مسيح، پيامبر پس از خويش را به نام معرفي مي کند و قرآن نيز آن را از حضرتش نقل می کند



2- معرفي با عدد

و گاهي شرايط ايجاب مي کند که افرادي را با عدد معرفي کند، چنان که مي فرمايد:

«وَلَقَدْ أَخَذَ اللّه مِيثاقَ بَني إِسرائيلَ وَبَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَي عَشَرَ نَقِيباً...»[3].

«و خدا از فرزندان اسرائيل پيمان گرفت و از آنان دوازده سرگروه برانگيختيم».



3- معرفي با صفت

بعضي اوقات شرايط ايجاب مي کند که فرد مورد نظر را با اوصاف معرفي کند، چنان که پيامبر خاتم را در تورات و انجيل، با صفاتي معرفي کرده است.

«الّذينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُول الأُمّي الّذي يَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدهُمْ فِي التَّوراةِ وَالإِنْجِيل يَامُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ ويُحِلُّ لَهُمُ الطَّيّبات وَيُحَرّمُ عَلَيْهِمُ الخَبائِث وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلالَ الّتي کانَتْ عَلَيْهِمْ...».[4]

«کساني که از رسول و نبي درس ناخوانده اي پيروي مي کنند که نام و خصوصيات او را در تورات و انجيل نوشته مي يابند، که آنان را به نيکي دعوت کرده و از بدي ها بازشان مي دارد، پاکي ها را براي آنان حلال کرده و ناپاکي ها را تحريم مي نمايد و آنان را امر به معروف و نهي از منکر مي کند و بارهاي گران و زنجيرهايي که بر آنان بود، از ايشان برمي دارد...».



با توجه به اين روش، انتظار اين که اسامي دوازده امام با ذکر نام و اسامي پدر و مادر در قرآن بيايد، يک انتظار بي جا است، زيرا گاهي مصلحت در معرفي به نام است و گاهي معرفي به عدد و احياناً معرفي با وصف.

وما معتقديم که در قرآن اهل بيت «عليهم السلام» به صفت معرفي شده اند.که تعدادي از آيات بيان مي شود:

1-آيه اولي الامر:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً »« اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و صاحبان امر را، و هر گاه در چيزى نزاع كرديد آن را به خدا و پيامبر ارجاع دهيد اگر ايمان به خدا و روز رستاخيز داريد، اين براى شما بهتر و عاقبت و پايانش نيكوتر است».



2-آيه ولايت:

«انَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ »[5] «سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پيامبر او، و آنها كه ايمان آورده‏اند و نماز را بر پا مى‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏پردازند».



3-آيه تبليغ:

«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ».[6]« اى پيامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملا (به مردم) برسان و اگر نكنى، رسالت او را انجام نداده‏اى و خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم نگاه مى‏دارد، و خداوند جمعيت كافران (لجوج) را هدايت نمى‏كند».


آيه اکمال دين:

«الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»[7]. امروز، كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند بنا بر اين، از آنها نترسيد! و از (مخالفت) من بترسيد! امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم.


5-آيه تطهير: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »[8]. جز اين نيست كه خداوند (به اراده تكوينى خاص) مى‏خواهد از شما اهل بيت (پيامبر) هر گونه پليدى (در عقايد و اخلاق و اعمال) را بزدايد و شما را به همه ابعاد پاكى پاكيزه گرداند.



6-آيه اهل الذکر: ْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ[9] . و اگر خود نمى‏دانيد از اهل ذكربپرسيد.



8-آيه صادقين:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ [10](119)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد و با صادقان باشيد.



9- اوالعلم:

« بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلاَّ الظَّالِمُون‏»[11]

بلكه [قرآن‏] آياتى روشن در سينه‏هاى كسانى است كه علم [الهى‏] يافته‏اند.



10:آيه اصطفاء:

«ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ »[12]سپس اين كتاب آسمانى را به گروهى از بندگان برگزيده خود به ميراث داديم، (اما) از ميان آنها عده‏اى بر خود ستم كردند، و عده‏اى ميانه‏رو بودند، و عده‏اى به اذن خدا در نيكيها از همه (پيشى) گرفتند و اين فضيلت بزرگى است.



نکتۀ آخر

معرفي به نام، برطرف کننده اختلاف نيست

نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که اگر نام امامان در قرآن مي آمد، آیا رافع اختلافات بود و همۀ مردم تابع امام علی «علیه السلام» می شدند.؟

در قرآن کریم نمونه خوبی بیان می شود که معرفی به نام نیز رافع اختلافات نمی تواند باشد.قرآن کریم می فرماید:

بني اسرائيل، از پيامبر خود خواستند فرمانروايي براي آنان از جانب خدا تعيين کند تا تحت امر او به جهاد بپردازند و زمين هاي غصب شده خود را بازستانند و اسيران خود را آزاد سازند. آنجا که گفتند:

«إِذْ قالُوا لِنَبِيّ لَهُمُ ابْعَث لَنا مَلِکاً نُقاتِلْ فِي سَبيلِ اللّه».[13]

«آنان به يکي از پيامبران خود گفتند: براي ما فرمانروايي معين کن تا به جنگ در راه خدا بپردازيم...».

پيامبر آنان به امر الهي فرمانروا را به نام معرفي کرد و گفت:

«إِنَّ اللّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلکاً...»[14].

«به راستي که خدا طالوت را به فرمانروايي شما برگزيده است».

با وجودي که نام فرمانروا به صراحت گفته شد، آنان زير بار نرفتند و به اشکال تراشي پرداختند و گفتند:

«أَنّي يَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَيْنا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَلَمْ يُؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ...».[15] . «از کجا مي تواند فرمانرواي ما باشد، حال آن که ما به فرمانروايي از او شايسته تريم، و او توانمندي مالي ندارد؟...».

بنابراين طبق اين آيه شريفه مي توان نتيجه گرفت که حتي اگر اسم ائمه نيز در قرآن مي آمد باز نمي توانست مانع اختلافات شود لذا معرفي به وصف بهترين راه براي اين امر بوده است.

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی