جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا تردید در بدیهیات با بداهت آنها تنافی دارد؟ آیا ممکن است بدیهی‌ترین امور نیز مورد تردید واقع شوند و این با بداهت آنها تنافی نداشته باشد؟ آنچه موجب تفاوت میان گزاره‌های بدیهی و نظری است، نیاز و عدم نیاز به تعریف و استدلال است. سرِّ بازگشت معرفت‌های نظری به معرفت‌های بدیهی را نیز در این ویژگی مهم باید جست‌وجو کرد. اما تعمیمِ ناخودآگاهِ این بی‌نیازی به بی‌نیازی در سایر امور، موجب بروز مشکلاتی در معرفت به گزاره‌های بدیهی شده است. به همین دلیل ضروری است از میان کلمات اندیشمندان، مباحثی درباره‌ی این ویژگی و تمایز آن با ویژگی‌های دیگرِ این نوع از علوم داشته باشیم. با این بررسی آشکار می‌شود که تصدیق بی‌واسطه‌ی گزاره‌های بدیهی بر خلاف تصور اولیه ـ که آسان به نظر می‌آید ـ دارای شرایطی است که توجه نکردن به آنها، موجب اشتباه در تشخیص و تصدیق بدیهیات می‌شود. در این مقاله، پس از بررسی تعریف و بیان ویژگی‌های گزاره‌های بدیهی، به شرایط و امور مورد نیاز بدیهیات اشاره شده است.

انسانی که از استدلال برای شناخت حقیقت استفاده می‌کند، باید برای تصدیق و پذیرش مفاد هر استدلالی، ابتدا طرفین و اجزای آن را به‌صورت صحیح تصور کند. شهود قلبی ازجمله اموری است که در رسیدن فاعل شناسا به تصور صحیح مؤثر است. عقلِ تصورکننده مسئله با شهود قلبی چه ارتباطی دارد؟ شهود قلبی چه ویژگی‌ای دارد که چنین قابلیتی در عقل ایجاد می‌کند؟ ابتدا می‌بایست به تبیین اهمیت و جایگاه تصویر صحیح از مسئله بپردازیم و اشاره کنیم که عقل نسبت به فهم واقعیت دارای مراتب است و این شهود قلبی است که مرتبه عقل را ارتقا می‌دهد و آن را منور به نور کشف می‌کند. آنگاه عقل به‌تبعِ ادراک قلبی، که نوعی علم حضوری است، تصویر صحیحی از واقعیت به دست می‌آورد. نکته اصلی این دستاورد شهود قلبی را باید در حضوری بودن آن دانست، که البته با تصویری که علم حصولی صِرف از مسئله می‌دهد، بسیار متفاوت است. به عبارتی دیگر، شهود چشم و گوش فیلسوف را تیز کرده، توجه او را به نقاطی از مسئله جلب می‌کند که تا حال مغفول بوده است.