جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با اندک مراجعه‌ای به آثار عیسی‌پژوهان مسیحی و مسلمان روشن می‌گردد غالباً سعی دارند تا با اختیار رویکردی مدافعه‌جویانه‌ و جدلی، قرائت خویشتن را از مسیحیت، مستند و دیگر خوانش‌ها را نامعتبر و مردود اعلان کنند. دور از انتظار است که خروجی اینگونه پژوهش‌ها به اتحاد و همدلی پیروان ادیان ابراهیمی بینجامد؛ ضرورتی که همگان لزوم پیگیری آن را در راستای برقراری صلح جهانی، فهم و اذعان می‌کنند. بر همین اساس، مقالۀ پیشِ‌رو کوشیده است با استفاده از ابزار گردآوری اسنادی‌‌‌کتابخانه‌ای و روش تطبیقی‌‌‌تحلیلی، ضمن گونه‌شناسی اخبار عیسی (ع) در عهد جدید و روایات شیعی و تعیین موضع اصلی بحث، گزارش‌های ناسازگارنمای این دو منبع مقدس را با اختیار رویکردی همدلانه، همسو و سازگار کند. به نظر می‌رسد استفاده از سایر داده‌های معتبر در اسلام و مسیحیت، توجه به علم لغت و تأمل در ترجمۀ متون، التفات به فضای صدور گزاره‌ها و در مقام بیان بودن متکلم و نیز جمع تبرّعی و بهره‌گیری ابزاری از آن، جملگی راهکارهایی به شمار می‌رود که می‌تواند در قلمرو اخبار ناسازگارنما گره‌گشایی کند. پژوهش حاضر در ادامه تلاش کرده است تا به عنوان مرکزی عیسی (ع) در عهد جدید و قرآن و روایات شیعی دست یابد و سپس دلیل احتمالی آن را تبیین کند. یافته‌ها نشان می‌دهد وی در عهد جدید دارای عنوان خاصی نیست، ولی «ابن مریم» عنوان اصلی او در قرآن و «روح‌الله» عنوان مرکزی‌اش در روایات شیعی است. این واژگان احتمالاً با اندیشۀ بنیادین «توحید» در اسلام و آموزۀ «حکومت آخرالزمانی» در تشیع بی‌ارتباط نیست.

در سده‌های اخیر، کشف آثار نویافته در جهان یهودیت و مسیحیت، به دنبال راه‌یافت رویکرد انتقادی نسبت به درون‌مایۀ کتاب مقدس که از پیامدهای عصر روشنگری بود زمینه‌ساز بازنگری در تاریخ و تعالیم این دو دین شد. در واقع محققان تلاش‌ کردند با استفاده از منابع کشف‌شده، به خوانشی جامع و هماهنگ از ادیان مزبور نزدیک شوند. در این بین، اگرچه امکان بهره‌مندی از برخی داده‌ها در منابع اسلامی نیز به‌عنوان مرجعی کارآمد فراهم بوده، تا به امروز چندان التفاتی به آن نشده است. پنداشتی که همیشه متوجه این دسته از گزارش‌ها بوده آن است که بنابر باورداشت رایج مسلمانان، جملگی آن‌ها از مجرای ماورایی دریافت شده و ازهمین‌رو فاقد ارزش تاریخی است؛ بنابراین در این گره‌گشایی سهمی نخواهد داشت. این مقاله در گام نخست به قرآن توجه کرده و با تکیه بر روایات،به جایز نبودن رویکرد تاریخی نسبت به آیاتش رهنمون شده است؛ آنگاه به سراغ احادیث رفته و امکان رویکرد تاریخی را در آن اثبات کرده است. در این راستا، همۀ روایات مربوط به تاریخ ادیان به صورت نظام‌مند شناسایی و موقعیت آن‌ها فهم و تعیین شد؛ سپس با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای استنادی و روش توصیفی‌تحلیلی، دلایل و قراین روایی و نیز شواهد تاریخی آن جمع‌آوری گردید. مطالعۀ حاضر در انتها به چهار ثمرۀ رویکرد تاریخی نسبت به احادیث دست یافت. به نظر می‌رسد بیان گزارش متفاوت، تأیید درون‌مایۀ کتاب مقدس، تکمیل دادۀ موجود در کتب مزبور و انعکاس گزارشی جدید، عمدۀ نتایج رویکرد تاریخی به روایات ادیانی است که در تحقیقات مربوط به کتاب مقدس کارآمد خواهد بود.

درباره­ علامه مجلسی و تألیفات او، مطالعات گوناگونی صورت­گرفته­است، اما این پژوهش تلاش می­کند ضمن مراجعه به آثار ایشان و با تأکید بر بحار الانوار، نگاه کلامی علامه را به مباحث ادیان و فرق با ملاحظه روایات، فهم و منعکس کند. از آنجا که عواملی چون مقام شیخ الاسلامی، کرسی علمی، کثرت اصحاب و ملازمان درسی، پیشینه خانوادگی­‌مذهبی و نیز زمینه و زمانه­ای که وی در آن زیسته است جملگی مجلسی را احاطه کرده و احتمالاً در اندیشه کلامی او تأثیراتی برجای نهاده است. جستار پیش­رو شواهدی از حضور موارد مذکور را در مطالعات او جویا شده و کوشیده است تا با استفاده از روش اسنادی و بهره­مندی از شیوه­ی توصیفی­‌تحلیلی، ضمن دستیابی به نوع عملکرد مجلسی در فرق و ادیان، به بررسی تأثیرات عوامل پیش­گفته بر رویکرد کلامی وی بپردازد. نتیجه‌ای که از پژوهش پیش­رو حاصل آمده این است که این عوامل در نوع خوانشی که مجلسی در روایات مربوطه برگزیده، تأثیر نهاده است و ظهور آن را می­توان در مواضع گوناگون از کتاب مزبور مشاهده کرد.