جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مَثَل، سخن کوتاه و جذابی است که فهم مسایل دشوار را ساده می‌کند، از مقوله‌های مهم در هویت فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود و از جمله فنون بلاغی حائز اهمیت در قرآن کریم است. تاثیرگذاری و نفوذ فکری و روانی مثل، می‌تواند آن را به ابزاری کارآمد برای تبلیغ و نهادینه‌سازی معارف الهی، یا دستاویزی در جهت واقع‌نمایی و ترویج باطل بدل کند. لذا تحلیل محتوایی امثال و عرضه آن بر مبانی و مثل‌های حق قرآن کریم، به منظور آشکارسازی و مقابله با آسیب‌های فکری-فرهنگی ضروری است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیق و مقایسه به بررسی و تبیین تقابل مبانی و مثل‌های قرآنی با مثل‌های رایج عصر حاضر پرداخته است. با بررسی آیات قرآن کریم و تفاسیر آن‌ها مشخص شد بخشی از ضرب‌المثل‌ها با آیات و تعالیم اسلامی ناهماهنگ است که در دو حوزه فکری و رفتاری مورد تحلیل قرار گرفت. دسته اول شامل مثل‌هایی است که متضمن افکار و عقاید نادرست بوده و با اصول اعتقادی توحید، عدل و معاد سازگار نیست؛ همچون: «آتش که گرفت، تر و خشک می‌سوزند». مثل‌های دسته دوم در بعد رفتاری با آموزه های قرآنی ناسازگار بود و انجام برخی واجبات و فرائض را که مورد تاکید خداوند است، مورد فراموشی قرار داده و حتی نادرست و گاه نابخردانه قلمداد می‌کند؛ مانند: «عیسی به دین خود، موسی به دین خود» و «تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها»

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

اهمیت فعالیت ذهن و نقش آن در گرایشات و رفتارهای انسان، امروزه مورد توجه علوم انسانی و رفتاری قرار گرفته و مباحث گسترده‌ای پیرامون فلسفه ذهن، مراتب و کارکرد آن پدید آورده است. از جمله این مباحث که چگونگی ایجاد یا تغییر تصورات ذهنی را در فرد و اجتماع انسانی مورد مطالعه قرار می‌دهد، مدیریت ذهن است. آگاهی از این فرایند، از شاخه‌های اصلی علم ارتباطات و لوازم اساسی حکمرانی است. با آنکه این تعبیر به‌لحاظ اصطلاح علمی سابقه چندانی ندارد، اما قرآن کریم به مصادیق بسیار جذّاب و پیچیده‌ای از آن اشاره فرموده که اقدامات فرعون یکی از آن موارد است. مسئله پژوهش حاضر این است که فرعون به‌عنوان یک دیکتاتور ستم‌پیشه چگونه توانست در ذهن و قلب بسیاری از افراد قوم خود نفوذ کرده و ایشان را به اطاعت خود و مبارزه با حق وادارد و تا ورود به آتش، همراه خود سازد: «یقدم قومه یوم القیامة فأوردهم النار» (هود، 98). به این منظور، به تحلیل محتوای آیات قرآن و استخراج روش‌های مدیریت ذهن فرعون نسبت به قوم خویش پرداخته است. نتایج نشان داده؛ فرعون با کاربست روش‌های عوام‌فریبی، إلقای ترس، إلقای برتری، تحقیر، تخریب شخصیت و مانند آن توانست اذهان قوم خود را تسخیر نموده و آنها را از پیروی دعوت حق موسی× دور کند.

مسأله جانشینی حضرت محمد(ص) یکی از بنیادهای دین اسلام است. به طوری که در همان ابتدای دعوت علنی اسلام توسط پیامبر اکرم(ص) مطرح گردید و برنامه‌ریزی برای حفظ کیان این دین مبین پایه‌گذاری شد. لذا محققان بسیاری به کاوش در این حوزه پرداخته و نظراتی مطرح نموده اند. در این میان، نظرات خاورشناسان به عنوان رویکرد برون دینی به این مسأله بسیار مهم است. در همین راستا نوشتار حاضر ضمن بررسی اهم دیدگا‌های خاورشناسان در این باره، به نقد دیدگاه‌های ایشان با توجه به حقایق مسلم تاریخی پرداخته تا از رهگذر این بررسی و نقد، به هدف اصلی خویش یعنی ارائه جامعه دیدگاه‌ها، نقد آن و تحلیل علل رسیدن به این رویکردها دست یابد. با بررسی به عمل آمده می‌توان گفت: اگرچه اصلی‌ترین رویکرد خاورشناسان در قبال مسأله وصایت در دین اسلام رویکرد نفی و سکوت است، اما نمی‌توان از نظرات موافقان با انتخاب وصی و بخصوص انتخاب مستقیم حضرت علی(ع) چشم‌پوشی کرد؛ در نتیجه پس از واکاوی همه‌جانبه موضوع، سه رویکرد اصلی سکوت، تعیین جانشین و عدم تعیین جانشین به عنوان محورهای اصلی دیدگاه‌های خاورشناسان در این باره مطرح گردیده است. همچنین این نکته قابل توجه است که مستشرقان در هنگام بیان اصل جانشینی حضرت علی(ع) عمدتاً نفی و سکوت را در پیش گرفته‌اند، اما به هنگام توصیف ویژگی‌های فردی و حکومتی ایشان، به نظر‌می‌رسد اکثراً ملاحظه را کنار نهاده و آن‌چه در منابع تاریخی بیان شده است، مستند نظرات خویش قرار می‌دهند.واژگان کلیدی: پیامبر اکرم(ص)، مسأله جانشینی، امام علی(ع)، رویکردهای خاورشناسان، منابع اهل سنت

انسان همواره مقياس هايي را در سنجش و ارزش گذاري پديده ها به كار مي بندد كه تحت تاثير عوامل گوناگون دستخوش تحول مي گردد. ضمن آنكه هر گونه رويارويي و تماس فرد با اطلاعات و پديده هاي تازه، بسته به نوع پردازش و تعامل سيستم ادراكي او، موجب گونه اي تغيير در كليه اندازه ها و ارزش هاي سابق وي مي گردد تا آنجا كه مي توان گفت همه نسبت هاي فرد، با مقياس جديد بازخواني و تصحيح مي شود. اما اين جريان كه در نوشتار حاضر به «نظام تصحيح نسبت ها» نامبردار شده است، تا زماني ادامه مي يابد كه مقياس فرد با «حق» و «واقع» انطباق كامل يابد. البته اين تحول و نسبيت تنها در نفس انسان تحقق مي يابد، نه در واقع خارجي و معرفت ديني. اصل تحول در نگرش و مقياس ارزش گذاري آدمي به اجمال در معرفت شناسي و فلسفه اخلاق طرح شده، ولي غالباً سخني در باب چگونگي اين نظام معرفتي به ميان نيامده است. اين پژوهش ضمن واكاوي مضامين آيات قرآن، اركان و فرايندهايي براي اين نظام استنتاج نموده، نشان مي دهد كه اين تحول راه خود را از دو مسير افزاينده و كاهنده كه راهبردهاي رحماني و شيطاني در آن تاثيرگذار است، طي مي كند.

از قرون اولیه اسلامی، مفسّران و دانشمندان مسلمان به تحقیق در وجه اعجاز قرآن کریم همت گمارده و وجوه مختلفی را با مصادیق و شواهد قرآنی ذکر کرده‏اند. بعضی از این وجوه بر جنبه‏های لفظی و بلاغی و بعضی دیگر به جنبه‏های معنوی تأکید دارد. در این پژوهش با رویکردی تطبیقی وجوه اعجاز قرآن در دو تفسیر المیزان و المنیر مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر با بهره گیری از شیوه تحلیل محتوای متن و روش کتابخانه‌ای و اسنادی در جمع آوری داده‌ها، به تبیین اندیشه‌های دو مفسر در ماهیت و شاخصه‌های اعجاز قرآن همت گمارده و پس از آن، وجوه مورد تایید و نفی از دیدگاه دو مفسر پی جویی نموده است. همچنین وجوه نوظهور اعجاز قرآن به این دو تفسیر عرضه گردید تا از رهگذر آن تایید یا عدم تایید آن از سوی مفسران مشخص گردد. در راستای پژوهش مشاهده شد اندیشه‌های دو مفسر درزمینه‌ی اعجاز قرآن کریم اشتراک زیادی دارد. و وجوه مورد تایید این دو مفسر شامل اعجاز ادبی، اعجاز معارفی، اعجاز تشریعی، اعجاز اخبارغیبی، اعجاز علمی، اعجاز ازجهت پیراستگی از اختلاف و اعجاز از جهت امی بودن پیامبر می‌باشد. و همچنین برخی از وجوه نوظهور اعجاز همچون اعجاز تربیتی، اعجاز اقتصادی، اعجاز سیاسی و اجتماعی و اعجاز تاثیری مورد تایید این مفسران می‌باشد.

تعلیم و تربیت به مثابه یگانه نهادی که می تواند انسان را در نیل به سعادت نهایی خویش یاری بخشد، متأسفانه با وجود گرایش مدام و کوششهای مستمر بشر توفیق چندانی در این راستا نیافته است. این امر، ضرورت بازنگری و تحول هدفمند در ساختارهای نظری و عملی این نهاد را آشکار می سازد؛ مطلوبی که جز در مکتب وحی و عالی ترین مصداق آن یعنی قرآن کریم کمال نمی یابد. پژوهش حاضر با بهره گیری از شیوه تحلیل محتوای متن و روش کتابخانه ای و اسنادی در جمع آوری داده ها، به استخراج و استنباط مبانی تربیتی قرآن کریم از منظر علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان همت گمارده و پس از آن، دلالت ها و ثمرات مبانی ویژه ایشان را در اهداف، اصول و روشهای تربیت پی جویی نموده است؛ تا از رهگذر تبیین و تحلیل اندیشه های تربیتی آن متفکر اصیل اسلامی، گامی به سوی تکمیل و تهذیب نظام جامع تربیت اسلامی بردارد.در راستای پژوهش مشاهده شد که دیدگاه‌های تربیتی مطرح شده در المیزان، اگرچه در کلیات و اصول، با سایر اندیشمندان تربیت اسلامی هم آواست، لیکن معارف و جزئیات فراوانی در تفسیر المیزان در حوزه های معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و ارزش شناسی آمده است که ثمرات مهمی در سامان دهی اهداف، اصول و روشهای تربیت دارد.

دانش اخلاق به حوزه هاى مختلف توصیفى و توصیه اى در زمینه مباحث معرفت شناختى، منطقى و ارزشى مى پردازد. تبیین رابطه اخلاق و قرآن ، یکى از مباحث گسترده اخلاق پژوهى است. اخلاق در اینجا به معناى گزاره ها و علم اخلاق و دین نیز به معناى حقایقى است که بیانگر بینش، منش و کنش دنیوى در راستاى سعادت انسانى باشند.از منظر برون دینى، تعهدات اخلاقى در ضمانت اجرایى به سنت هاى دینى پایبند هستند و اعتقاد به خداوند و ثواب و عقاب اخروى، نقش موثرى در تحقق دستورهاى اخلاقى دارد؛ از منظر درون دینى، رابطه عمیقى میان اخلاق و قرآنوجود دارد و بخش عظیمى از آیات و روایات به مسایل اخلاقى پرداخته است. قرآنعلاوه بر بیان مسایل اخلاقى و مصادیق عدالت و ظلم، غایات ارزش هاى اخلاقى را نیز بیان مى کند و از آن رو که هیچ یک از راه هاى عادى کسب معرفت توان تشخیص مسیرى براى رسیدن به آن اهداف متعالى را ندارد، به ناچار باید در شناخت آن ارزش ها به قرآنمراجعه کرد.این پژوهش به شیوه توصیفی – تحلیلی وتفسیری وبا استفاد ه از اسناد وپژوهش کتابخانه ای به بررسی جامعیت اخلاقی قرآن در سه ساحت بینش ،منش وکنش مبادرت ورزیده ودرپنج فصلبه سازماندهی پایان نامه پرداخته است.