جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ شهاب‌الدین سهروردی، با گنجاندن عالم مثال در نقشه جهان‌شناسی خاص خویش، در میان فلاسفه اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. وی این عالم میانه را دست‌آوردی ارزشمند می­داند. به عقیده او، اعتقاد به عالم مثال می‌تواند راه‌حل بسیاری از مسائل مشکل دینی باشد که قرن‌ها متکلمان را به چالش کشیده است. ازجمله مسائل مهم، موضوع معاد و بهشت و دوزخ نفوس می‌باشد. وی با پذیرش هر دو نوع معاد، یعنی معاد روحانی و معاد جسمانی در باب جاودانگی نفوس پس از مرگ، به ویژه در ارتباط با معاد جسمانی، معتقد است که اکثر نفوس پس از خلع بدن مادی خاکی، در عالم مثال به بدنی مثالی می‌پیوندد و پس از آن یا در سعادت و لـذت به سر می‌برند یـا در شـقاوت و تـألم. اگر سهروردی دست به این ابتکار نمی‌زد و این عالم واسطه را در نقشه جهان‌شناسی خاصی خویش جای نمی‌داد، تبیین و توجیه مسئله زنده شدن مجدد انسان پس از مرگ و به‌عبارتی تولد دوباره او در عالمی فوق عالم ماده و همچنین دیگر اعتقادات دینی همچون معجزات و کرامات انبیاء، وعده‌های پیامبران، جایگاه فرشتگان و... بسیار دشوار می‌شد. بر‌همین‌اساس، مقاله حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده است، درصدد بررسی نقش و جایگاه عالم مثال منفصل در تبین اعتقادات دینی به‌ویژه مسئله معاد و سعادت و شقاوت نفوس ناطقه انسانی در فلسفه اشراقی برآمده است.

موضوع مابعدالطبیعه که در فلسفه­ی یونان و به‌ویژه در کتب ارسطو طرح شده بود، پس از ترجمه­ی آن‌ها به زبان عربی، در آثار اندیشمندان مسلمان بسط یافت. اغلب ایشان مشهورترین موضوع نزد معلّم اوّل، یعنی «موجود از حیث موجودیت» را برگزیدند، گاه نیز تحت تأثیر کلمات دیگری از ارسطو، «اسباب برین» و گاه به دلیل گرایش­های دینی خود، «واجب الوجود» را موضوع فلسفه­ دانستند. پژوهش پیش رو عهده­دار دیدگاه مبتکرانه­ی حکیم سهروردی در این مسئله است. روش بحث نویسندگان، تلفیقی از توصیف تاریخی، تحلیل و مقایسه است. سهروردی در آثار به سبک مشّائی، ظاهراً دیدگاه ابن­سینا را پذیرفته، با ادبیات مشّائی، عنوان «موجود از حیث موجودیت» را بر سایر موضوعات مطرح درباره­ی فلسفه ترجیح می­دهد و صرفاً در مواضعی، واژه­ی «وجود» را به لحاظ معنای مصدری آن، جایگزین «موجود» می­کند. اما در حکمة الإشراق، با نظام مفهومی نوینی مواجهیم که به مقتضای آن، «شی‌ء» به عنوان بدیهی­ترین مفهوم به جای موجود و وجود می­نشیند و فارغ از هر قیدی، موضوع متافیزیک اشراقی قلمداد می­شود. سهروردی از ابتدا، شی‌ء را مقسم نور و ظلمت قرار می­دهد و در پی آن، سایر مفاهیم حکمت اشراقی شکل می­گیرند. از نتایج مهم این رویکرد، نفی اعتباریت ظلمت و طرد انگاره­ی هم­سانی نور با وجود است که شارحان حکمة الإشراق به درستی آن دو نکته را تبیین نکرده­اند. اتّخاذ «شی‌ء» به عنوان موضوع متافیزیک، بعدها با تقریراتی متفاوت، در آثار برخی حکیمان نظام­ساز، از جمله رجب­علی تبریزی و شاگردان وی تبلور ­یافته است.

سهروردي در آثار برجسته خويش، با صراحت تام، به «اعتباريت وجود» رأي داده است. او که بدرستي از آثار فارابي و ابن¬سينا، «عروض خارجي وجود بر ماهيت» را نتيجه گرفته بود، ضمن نقد برخي عبارات سينوي، دلايل متعددي بر ديدگاه خويش اقامه کرده است؛ اما برخي اساتيد معاصر در مقام تحليل عملکرد سهروردي، از پيشينه¬هاي وي در قول به «اعتباريت وجود» غفلت ورزيده و او را نخستين قائل به «اعتباريت وجود» دانسته¬اند. در پژوهش پيشرو، پس از گزارش اجمالي از دعاوي فارابي و ابن¬سينا در باب رابطة وجود و ماهيت در اشياء امکاني، موضع نقادانه سهروردي در قبال آنان تشريح گرديده و آنگاه سه پيشينه براي باور وي به «اعتباريت وجود» بيان شده است. پيشينه¬هاي پنهان سهروردي در اين مسئله، برخي مطالب بهمنيار و عمر خيام است که بدون ذکر نامي از آن ¬دو، در ضمن دلايل اعتباريت وجود گنجانده شده و پيشينة آشکار او، متني به نقل از ابن¬سهلان ساوي در المشارع و المطارحات است. از آنجا که بخش فلسفة کتاب حکيم ساوي در دسترس نيست، بنحو دقيق نميتوان در باب کم و کيف تأثرات سهروردي از متفکران مذکور قضاوت نمود؛ اما بنابر مستندات موجود، اقتباسهاي متعدد سهروردي از آثار بهمنيار در ابطال «عينيت خارجي وجود»، امري ترديدناپذير است.

علم کلام علمی است که موضوع آن اصول اعتقادات ،اصول دین است وروش آن استدلال عقلی وهمراه با مبادی نقل می باشد و به هدف خود که دفاع از عقاید اسلامی است می پردازد وعلم عرفانعلمی است که موضوع آن شناخت حق واسماء وصفات خداوند است و روش آنکشف وشهود می باشد و هدفش رسیدن به قرب الهی است. موضوع پایانامه ارتباط بین علم کلام وعلم عرفان ازمنظر غزالی وفیض کاشانی می باشد نگاه نخست غزالی به علم کلام نگاهی ابزاری ومبتنی بر تمثیل طبیب ونگهبان است او علم کلامرا واجب کفایی وضروریمی داندفیض کاشانی نیز نگاه او به کلام نگاهی ابزاری و مبتنی بر تمثیلنگهبان وطبیب است، از طرفی غزالی تصوف را طریقی مطمئن برای رسیدن به سعادت می داند،اما آنرا در گرو تقیّد به شریعت و دارا بودن استعداد و پیروی از مرشدی آگاه می‌داند. فیض نگاه همدلانۀ غزالیبه تصوف را ندارد.اهمیت این پایانامه در این است که بررسی این ارتباط می‌تواند به درک بهتری از اندیشه‌های این دوو وضعیت کنونیاین اندیشه‌ها در تفکر اسلامی وعلمی بیانجامد. هدف این تحقیقبازخوانی و مقایسه بین اندیشه غزالی و فیض کاشانی در رابطه با ارتباط عرفان و کلاممی باشدو روش آن به صورتگرداوری کتابخانه ای می باشد و نتایج به دست آمده نشان می دهدغزالی نگاهی بدبینانه به علم کلام دارد و نگاه غزالی به تصوف متأثر از منهج کلامی او یعنی کلام اشعریست.کلاماشعری مبنای تصوفی است که غزالی در ساحت نظر از آن دفاع می‌کند. تصوف غزالی ریشه ی کلامی دارد