جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین اسلام دارای خلوص ذاتی است و به هیچ عنوان مورد تحریف -که ناقض هدایت بشر است- قرار نمی­گیرد. با‌این‌حال، امکان وجود ناخالصی در معرفت و فرهنگ دینی وجود دارد. آیات و روایات متعدد در زمینۀ اهمیت تعقل، پیشینه بدعت­های دینی، تجربیات متعدد تاریخی و نوع مواجهه دین با اشتباهات اساسی جوامع انسانی مشخص می­سازد که عقل بشری در حفظ خلوص دین نقش اساسی دارد. روش تفکر برهانی و مطابق با واقع کمک فراوانی به تبیین اسلام ناب می­کند. مواردی مثل بدعت، تفسیر‌به‌رأی، التقاط‌گرایی و محدود ساختن دین به ارتباط خالق و مخلوق از جمله انحرافات و ناخالصی­های معرفتی به‌شمار می­روند؛ همچنان‌که خرافه­پرستی، تعصبات بی­جا و عادات غلط باعث ناخالصی­های فرهنگی فراوانی شده است و عقل در تشخیص، دفع و رفع آن­ها نقش اساسی دارد. بسیاری از مسائل حوزه دین مثل تفسیر قرآن کریم، فهم مسائل عمیق کلامی، تشکیل دستگاه استنباط فقهی کارآمد، تشکیل نظام فکری منسجم در ابعاد مختلف، پذیرش و دفاع از دین، همگی وابستگی بسیاری به تعقل فلسفی و استفاده از ابزار عقل انسانی دارند. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی جایگاه عقل در حفظ خلوص دین و پیراستن آن از ناخالصی­ها خواهیم پرداخت.

دین اسلام به واسطه وحی به پیامبر اسلام (ص) ابلاغ شد و سایر انسانها از طریق آیات و روایات معصومان (ع،) به آن دسترسی دارند؛ بنابراین به علل مختلف از جمله: خطاپذیری عقل بشری و تأثیر امور غیربدیهی بر تفکر انسانها، امکان ورود ناخالصی و تحریفهای گوناگون در دین وجود دارد. بر این اساس ضرورت دارد که نقش عقل در حفظ خلوص دین با تأکید بر آیات و روایات مورد بررسی بیشتری قرار گیرد. در این پایان نامه با روش کتابخانهای و تجزیه و تحلیل مطال ِب استخراج شده، سعی شده است با تبیین و تحلیل ماهیت، جایگاه و قلمرو عقل در گستره دین نشان دهیم که عقل نه تنها با دین تعارضی ندارد بلکه در فهم دین خالص، نقش اساسی دارد و گسترە وسیعی از شناخت مبانی، معارف و احکام دینی، نیازمند استفاده از عقل و تعقل در سطوح مختلف آن است. همچنین ثابت کردهایم که روش تفکر برهانی و مطابق با واقع، رابطە مستقیمی با تبیین اسلام خالص دارد؛ تا جایی که در گسترە نگاه فقهی و انتظار حداکثری از دین نیز اثرگذار است؛ زیرا بسیاری از مسائل مرتبط با حوزە دین، بدون تفکر مبتنی بر برهان، به صورت ناقص دریافت میشوند و حتی غیرقابل فهم هستند. با این همه، عقل دارای محدودیتهایی نیز است. محدودیتهای عقل و اعتبارات عقل در مواردی است که شناخت مبدأ و مقصد مطلوب، به طور کامل میسر نباشد و در این موارد تنها راه حل، تعبد به شرع است. مواردی مثل بدعت، تفسیر به رأی، التقاطگرایی و محدود ساختن دین به ارتباط خالق و مخلوق از جمله انحرافات و ناخالصیهای معرفتی به شمار میروند؛ همچنانکه خرافه- پرستی، تعصبات بیجا و عادات غلط باعث ناخالصیهای فرهنگی فراوانی شده است و نقش عقل در تشخیص و دفع و رفع آنها بسیار مهم است.