جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده برادلی داودن با استفاده از گفت‌وگو که به صورت نمایش‌نامه درآمده است سعی می‌کند مسائل فلسفی و متافیزیکی که مربوط به زمان است را توضیح دهد و بعد از تلاش فیلسوفان و دانشمندان در طی دوران‌های مختلف درباره‌ی زمان توضیح می‌دهد. کتاب گفت و گویی درباره متافیزیک زمان برای کسانی که به مسائل فیزیک و متافیزیکی از زمان علاقه دارند بسیار مناسب است. از ویژگی خوب کتاب این است که در ظاهر نمایش‌نامه نگاشته شده تا خوانندگان با تئوری‌ها و نظریه‌ها به طور داستان‌وار آشنا شود و بهتر بتوانند آن را درک نمایند.

درآمدی بر نسبی‌انگاری، صدق و منطق، نسبی‏انگاری هستی‌‏شناختی، نسبی‏‌انگاری معرفت‏‌شناختی، نسبی‏‌انگاری در خصوص عقلانیت و ارزیابی نسبی‌‏انگاری فصل‌های این کتاب است. نویسنده در پیشگفتار این کتاب تاکید می‌کند فلسفه رشته‌‏ای انتزاعی و نظری است. به همین دلیل، بسیاری از افرادی که بیرون از این رشته‎‌اند (و تعداد نه‌‎چندان کمی از افرادی که درون این رشته‌اند) تصور می‌‎کنند که فلسفه تأثیر چندانی بر زندگی روزمره انسان‌ها ندارد. این موضوع به‌خصوص در سالیان اخیر برجسته شده است، چنان‎که معیارهای فزاینده تخصصی‌سازی حاکی از آن است که فیلسوفان تمایل دارند مشخصاً برای هم‌رشته‌‏ای‏‌های خود بنویسند و عرصه عمومی را از کار خود بی‎‌خبر بگذارند. باوجوداین، فلسفه همواره بر فرهنگ انسانی اثرگذار بوده است؛ جریان‎‌ها و گرایش‎‌ها را شکل می‌دهد؛ آبشخور ایدئولوژی‌ها، اصطلاحات و مفاهیم است؛ و آرمان‎هایی را پیش می‎کشد که بر تمام وجوه جامعه نفوذ می‎‌کند. به زعم نویسنده، این کتاب تلاشی برای بررسی نسبی‌انگاری و ارزیابی استدلال فلسفی به سود آن است. این هدف در حیطۀ یک سنت فلسفی بخصوص، یعنی سنت تحلیلی، دنبال می‎شود. تنوع و کثرتِ عجیب ایده‏‌های نسبی‌انگارانهْ، ما را مجبور می‌کند تصمیم بگیریم کدام ایده‌ها را بررسی کنیم و چگونه با آن سروکار یابیم. نویسنده تاکید می‌کند در این اثر، مصنفان سنت قاره‎ای را مدنظر قرار نخواهد داد، اما امیدوار است خوانندگانی که با آن سنت آشنایی دارند تحلیل‎های موجود در این کتاب را در فهم مسائلی که متفکران قاره‏ای در نظر داشته‌‏اند مفید بیابند.

«گفت وگویی درباره‌ی نسبی انگاری، مطلق انگاری و ورای آنها؛ چهار روز در هند» اثری فلسفی درباره تفکر و رشد آن در گفت‌وگو از مایکل کراوس است. او در این کتاب درباره سه شیوه تفکر نسبی‌انگاری، مطلق‌انگاری و ورای این دو شیوه صحبت می‌کند. این مجموعه تلاشی است برای معرفی و تمرین اندیشیدن از راه آشنایی با برخی از جذاب‌ترین نمونه‌های گفت‌وگو. در کتاب حاضر نویسنده چهار شخصیت ساختگی خلق کرده که هرکدام نماینده نوعی از تفکر‌اند.

در این کتاب، مارکوس شرنک مسائل و پرسش‌های محوری متافیزیک علم را بررسی و تشریح می‌کند. او تحول این حوزه را، از طلیعۀ عصر مدرن تا جدیدترین پژوهش ‌ها، مرور و به نحوی نظام ‌مند موضوعاتی کلیدی را ارزیابی می ‌کند، از جمله: قابلیت‎‌‌ها، شرطی‌های خلاف واقع، قوانین طبیعت، علیّت، ویژگی ‌ها، انواع طبیعی، ذات و ضرورت. کتاب متافیزیک علم، به همراه خلاصۀ فصل ‌ها و به ضمیمۀ معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر، پیمایشی بسیار لازم، شفاف و آموزنده از این حوزۀ مهیج در پژوهش فلسفی است. مطالعۀ این کتاب برای دانشجویان و محققان فلسفۀ علم و متافیزیک اساسی است.

یکی از راه‏های سنتی برای رد رویکرد طبیعت‌گرایانه، در مطالعۀ کنش انسانی، توسل به استدلال‌های «هرمنوتیکی» است. در مقابل، معتقدان رویکرد طبیعت‎گرایانه معتقدند، استدلالات هرمنوتیکی راه به رویکرد چشم‎اندازباورانه‎ای می‎برد که به دلیل آنکه فاقد معیار مقایسه و درستی است، هرگونه اِمکان نقد و داوری کنش انسانی را سلب می‌‎کند. ما به پیروی از بومن به این رویکرد چشم‌اندازباورانه «کل‌گرایی قوی» می‌گوییم. در این مقاله، ابتدا با صورت‌بندی مناسب نقدهای وارد بر طبیعت‎گرایی، نابسندگی این رویکرد در مطالعۀ کنش انسانی بررسی می‌شود و سپس تلاش می‎شود با دفاع از رویکرد «کل‌گرایی ضعیف»، استدلال شود که با نشان دادن خلط میان شرایط امکان‎دهنده و شرایط محدودکننده می‎توان از چشم‎اندازباوری رویکرد کل‎گرایی قوی عبور کرد و به این ترتیب، اِمکان نقد و داوری کنش انسانی در رویکرد هرمنوتیکی نشان داده می‏شود. در نتیجه، نشان داده می‏شود که رویکرد کل‌گرایی ضعیف در مطالعه انسان نه تنها مشکلات فراوان رویکردهایِ چشم‎اندازباورانه و طبیعت‎گرایانه را ندارد، بلکه اساساً بستر مناسبی برای فهم و مطالعۀ کنش انسانی فراهم می‏آورد

پس از افول تجربه‌گرایی منطقی، متافیزیک در نیمۀ دوم قرن بیستم و با عنوان «متافیزیک تحلیلی» حیاتی دوباره یافت. بااین‌حال، در طول دو دهۀ اخیر، اعتراضاتِ مهمی ازسوی فیلسوفان طبیعی‌گرا بر متافیزیک تحلیلی وارد شد. لیدی‌من، راس و اسپورِت در فصل نخست کتاب مهمشان، هر چیز باید برود، پس از رویکرد تخریبی نسبت به متافیزیک تحلیلی معاصر، طرحی ایجابی را از نوعی متافیزیک طبیعی‌شدۀ درخور ارائه کردند. ازنظر آنها متافیزیک طبیعی‌شده فعالیتی برای یکپارچه سازی علوم، تحت قیودی است. ازسوی دیگر، متافیزیک تحلیلی نیز مدافعان خود را دارد. یکی از مهم‌ترین مدافعان متافیزیک معاصر، در مقام حوزه‌ای با روش و موضوع مستقل، جاناتان لو (1950ـ2014) است. او در آثار مختلفی که اواخر عمرِ کاری خویش منتشر کرد، تلاش داشت تا از تلقی‌ای خاص از متافیزیک دفاع کند؛ یعنی متافیزیک در مقام علم امر ممکن. در این مقاله استدلال می‌شود بخش‌هایی از آرای جاناتان لو در مقام پاسخ به اعتراضات لیدی‌من، راس و اسپورت قانع‌کننده‌اند و دفاعی سنجیده از متافیزیک تحلیلی را فراهم می‌آورند.

یکی از مفاهیم کلیدی در اندیشة تامس کوهن (1922-1996)، فیلسوف و مورخ علم شهیر آمریکایی، «ناهم‌سنجگی» (incommensurability) است. به‌طورکلی، ناهم‌سنجگی به دو دستة روش‌شناختی (methodologic) و معناشناختی (semantic) تقسیم می‌شود. ناهم‌سنجگی روش‌شناختی ناظر به تغییر معیارهای (Standard Variance) ارزیابی و توجیه نظریه، از نظریه‌ای به نظریة دیگر است و ناهم‌سنجگی معناشناختی ناظر به تغییر معناشناختی (Semantic Variance) اصطلاحات به‌کاررفته در نظریه از نظریه‌ای به نظریة دیگر است. این انگارة کوهن منبع الهام تازه‌ای برای آموزه‌های نسبی‌انگارانه در فلسفه ـ دربارة صدق و معرفت ـ بوده است. تمرکز این مقاله بر ارتباط‌های ممکن میان ناهم‌سنجگی و آموزه‌های نسبی‌انگارانه برحسب رابطة استلزام منطقی است. ازاین‌رو، پرسش اساسی آن است که آیا اِمکان برقراری ارتباطی منطقی میان این انگاره و نسبی‌انگاری وجود دارد یا خیر. در بخش آخر، انواع ارتباط‌های منطقی میان ناهم‌سنجگی معناشناختی و روش‌شناختی با نسبی‌انگاری صدق و معرفت برحسب شرایط لازم و کافی با استفاده از استلزام منطقی ارائه می‌شود. سپس تلاش می‌شود هرکدام از گزاره‌های حاصل‌شده تحلیل و بررسی شود.

در این مقاله پس از بحث مختصری درباره اصول متافیزیک سنتی، به تعریف متافیزیک طبیعی شده می‌پردازیم. پس از آن به یک مثال ملموس از رابطه بین متافیزیک و علم در حوزه فلسفه زمان اشاره می‌کنیم. ادعای اول آن است که در متون فلسفه فیزیکی که دربارۀ نسبیت خاص تحریر شده‎اند چهار نوع رهیافت کلی در مورد مساله زمان و ارتباط آن با نظریه نسبیت خاص وجود دارد. پس از آنکه به بررسی چهار رهیافت ذکر شده پرداختیم سعی خواهیم کرد وجوه طبیعی شده متافیزیکی این نوع نگاه ها را شناسایی کنیم. پس از بررسی این وجوه، نتیجه می‌گیریم که وجوه ذکر شده در فلسفه فیزیک (نسبیت خاص) به هیچ وجه متافیزیک را از متافیزیک سنتی متمایز نمی‌کنند. ادعای پایانی این مقاله این است که ابهامی اساسی در روشهای مصادیق ادعایی متافیزیک طبیعی شده وجود دارد.

بر اساس نظریة خوداصلاح‌گری در بحث پیشرفت علم، علم از روشی استفاده می‎کند که با به‌کارگیری درست آن، می‌توان در گزاره‎ها و باورهای علمی جرح و تعدیل انجام داد و در نتیجة این روش خوداصلاح‌گر تقرب باورهای علمی به صدق روزبه‌روز بیشتر خواهد شد. چالرز ساندرس پرس، فیلسوف شهیر آمریکایی، یکی از مدافعان مشهور این دیدگاه است. او برای این روش خوداصلاح‌گر ساختاری سه‌مرحله‏ای قائل است: استنتاج قیاسی- فرضی، استنتاج و استقراء. در این مقاله سعی دارم پس از توضیح این ساختار سه‏مرحله‏ای و نیز انتقادهای وارد بر آن، با توجه به آثار پرس، دربارة توجیه این ساختار بحث کنم. در توجیه این ساختار نقش فرض قرابت میان ذهن و طبیعت مشخص و جایگاه فرض وجود خداوند و نیز سازگاری طبیعی ذهن با طبیعت در توجیه این قرابت نیز بحث و بررسی خواهد شد.

فلسفة زمان در قرن بیستم، در یک تقسیم‎‌بندی کلی، شاهد تقابل میان دو گروه از نظریه‏پردازان بوده است. نظریه‌پردازان A که به مدل پویای واقعیت باور دارند و نظریه‏پردازان B که به مدل ایستای واقعیت معتقدند. در گذر زمان مخصوصا پس از انتشار مقالة پرنفوذ پاتنم با عنوان «زمان و هندسة فیزیکی» در سال 1967، بحث از یکی از مشهورترین نظریات علمی قرن بیستم (نظریة نسبیت خاص) وارد مجادلات میان فلاسفة زمان شد. برخی فلاسفه استدلال کردند که این نظریه با مدل پویای واقعیت ناسازگار است. در واکنش، برخی طرفداران مدل پویای واقعیت تلاش کردند با اِعمال تغییراتی متافیزیکی در مدل پویا آن را با نظریة نسبیت خاص سازگار کنند. با این حال، مهمترین پیامد این راهکار کنار گذاشتن «واقعیت مطلق» است. از نظر منتقدین، سازگار کردن مدل پویا با نظریة نسبیت خاص هرچند امکان‎پذیر است، اما به هزینة از دست رفتن انگارة شهودی واقعیت و پذیرش انگاره‎ای غیرشهودی از آن است. در این مقاله تلاش می‎شود پس از بررسی این موضوع: چرا سازگار کردن مدل پویای واقعیت با نسبیت خاص مستلزم نسبی شدن مفهوم واقعیت است؟ استدلال شود که نسبی شدن واقعیت صرفاً غیرشهودی نیست، بلکه علاوه بر آن، واجد هزینه‎ای ناموجه و نیز متضمن نوعی ناسازگاری است.