جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از ابعاد بااهمیت و البته مغفول در هماوردی اسلام و مدرنیته، مواجهۀ علمای اسلامی با مفاهیم مدرنی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در بسط مدرنیته و کاربست مدرنیزاسیون در جوامع اسلامی داشته‌اند. مفهوم «ملت» ازاین‌دست مفاهیم است که تصویر جدیدی برای جهان و به‌ویژه کشورهای اسلامی منطقۀ خاورمیانه رقم زده است. روحانیان شیعه هریک به نحوی کوشیده‌اند، ضمن ارائۀ تفسیر دینی و شیعی از این مفهوم مدرن، مرز میان خود و این مفهوم را تعیین کنند. دراین‌خصوص، میرزای نائینی که از علمای طراز اول عصر مشروطه به شمار می‌رود، ذیل چارچوب الهیات انتخاب، در کتاب تنبیه‌الامه‌و تنزیه‌المله یکی ازاین‌دست مواجهات نوآورانۀ مفهومی را مطرح ساخته که در مقالۀ پیش‌رو و با اتخاذ روش‌شناسی «جامعه‌شناسی تاریخی» و کاربست تکنیک «تحلیل مضمونی» به بررسی آن می‌پردازیم. درنهایت، این مطالعه نشان می‌دهد که نائینی ضمن کاربست استراتژی «پذیرش و تصاحب»، اولاً کلیت این مفهوم و نظم دولت-ملتی برخاسته از آن را پذیرفته و اساساً تئوری سیاسی خود را بر اساس آن استوار می‌کند، ثانیاً در مقابل برجسته‌شدن «وجه ایدئولوژیک» آن می‌ایستد و ثالثاً می‌کوشد تفسیری از این مفهوم ارائه کند که خللی به اسلامی و شیعی‌بودن دو پدیدۀ نوظهور دولت و ملت وارد نشود.