جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش کنش‌های زبانی همچون گفتن و شنیدن به‌عنوان یکی از ساحت‌های کنشگری انسان، در سایر عملکردها و جهت‌گیری‌های عملی، از مسائل جدیدی است که قابل‌طرح و گسترش در اخلاق و علوم تربیتی است. این مسأله که به‌نوعی در معنا‌شناسیِ کاربردی نیز مطرح است، تاکنون با رویکردی قرآنی بررسی نشده است. نتایج تحقیقی موضوعی با تحلیلی معناشناختی و درون‌متنی در قرآن کریم، «رفتارسازی زبان» را مورد تأیید قرار می‌دهد. «تلازم و تناسب عملکردها و گفته‌ها»، «تقابل عملکردهای متناظر با گفتارهای متقابل»، «سبقت خوانش بر کنش»، «نهی از یک قول برای جلوگیری از یک عملکرد»، «تعلیل عملکردها با گفتارها»، «تغییر رفتار به خاطر تغییر خوانش»، «تربیت زبانی برای تربیت عملی» و بالاخره «تثبیت گفتاری برای ثبات‌بخشی به عمل» از جمله عناوین مؤیدهای قرآنی بر رفتارسازی زبان است.

نخستین شیوه‌ای که مورخان اسلامی تحت‌تأثیر محدثان، در نقل و نگارش تاریخ به‌کار برده‌اند، تاریخ نقلی است که مورخ همانند راوی به نقل صرف حدیث بسنده و در صورت نقد، تنها به بررسی وثاقت راوی اکتفا می‌کند. مورخ در آغاز، شایستگی راویان احادیث را به شیوه علم رجال و فنّ جرح و تعدیل احراز کرده و به‌دلیل شباهت اسلوب نقد و بررسی تاریخ به حدیث، شناخت کافی به سندهای روایات، میزان وثاقت و عدم وثاقت، راوی جرح و تعدیل و محتوای حدیث داشته‌ است. با این روش با سلسله سندهای اخبار تاریخی به یاری علم رجال و جرح و تعدیل شتافته و تصویر واضحی از پیدایش تاریخ از درون حدیث نشان می‌دهد. محدثان اسلامی و نیز مورخان غربی مانند شاخت، ینبل و موتسکی که در نقد احادیث پیشینه داشته‌اند، در تحقیقات خود از روش تحلیل تاریخی متون و سنجش آن‌ها ازطریق نمونه‌های مستقل و بیرونی استمداد جسته‌اند. براین‌اساس، بررسی فضای تاریخی راویانی که درباره آن‌ها جرح و تعدیل وجود دارد، هدف اصلی این پژوهش است و باتوجه‌به ضرورت رفع تعارض به شیوه‌ (تحلیل سند – متن) با تمرکز بر ‌بخش تعارض آرای رجالی به اعتبارسنجی این اقوال پرداخته و اندکی از تاریخِ پیرامونی این تعارضات را تحلیل‌ و بررسی می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای سازمان ‌یافته و با پیاده‌سازی روش تحلیل اسناد - متن در علم رجال شیعه، راویانی چون هشام‌بن‌حکم و یونس‌بن‌عبدالرحمن که در توثیق و تضعیف آن‌ها تعارض وجود دارد، به‌عنوان متن مشترک، شناخته‌ ‌شده و با بهره‌گیری از سلسله سندهای رجال کشی و ترسیم زنجیره‌ای راویان توثیق و تضعیف‌کننده، می‌توان پیشینه این تعارضات را تاریخ‌گذاری و اعتبارسنجی نمود. درنتیجه، با ترسیم شبکه‌ای روایات جرح هشام‌بن‌حکم و یونس‌بن‌عبدالرحمن به حلقه مشترک این روایات که یعقوب‌بن‌یزید و عبداللّه‌بن‌حجال است، می‌توان دست یافت که نقش محوری در نشر روایات جرح را داشته‌اند.

واژۀ «حنیف» از جمله مفردات قرآنی است که علی‌رغم اتفاق‌نظر مفسران و لغت‌شناسان قرآنی در معنای آن، اما در بعد معناشناسی آن اختلاف‌نظر جدی بین علما و اندیشمندان اسلامی از یک طرف و واژه‌پژوهان زبان‌های سامی و مستشرقان از طرف دیگر وجود دارد. با اندکی تأمل و دقت در آثار و مکتوبات لغت‌شناسان و علمای غیرمفسر و غیر قرآن‌پژوه نیز آراء و نظراتی متفاوت و ضد و نقیض نیز قابل پی‌جویی است که همگی نشان از پیچیدگی معنایی این مفرده دارد. در این مقاله بر آن هستیم تا همۀ آراء و نظرات متفاوت اندیشمندان فوق‌الذکر را گردآوریم و با بهره‌گیری از نظریه های معناشناسی تاریخی این اختلاف را ریشه‌یابی و تبیین علمی کنیم. بر این اساس معنای واژۀ «حنیف» در دستگاه تصوری علمای مسلمان متأثر از معناسازی جدید قرآنی این واژه، معنایی متفاوت از دستگاه تصوری جاهلی، یهودی و مسیحی دارد و واژۀ «حنیف» پس از بهینه‌سازی معنایی توسط «قرآن» در بین مسلمان مسیر معنایی کاملاً متفاوت از معنای متداول در بین جاهلیت، یهودیت و مسیحیت یافته است.

علم مناسبت از مباحث کلیدی و پر چالش در حوزه تفسیر و علوم قرآن به شمار می‌رود، این دانش مورد اهتمام و توجه ویژه‌ی مفسران و دانشمندان علوم قرآنی است. شناسایی این علم می‌تواند رهیافت‌های جدیدی در حوزه‌ی اعجاز، مقاصد و تفسیر قرآن ایجاد نماید. هدف این رساله مفهوم شناسی تناسب و بیان انواع آن و ارائه الگوی مناسب برای بررسی پیوستگی بین آیات و سوره‌های قرآن کریم است. اهمیت این پژوهش به لحاظ وجود وجوه متفاوت ارتباط و اتصال آیات است. روش پژوهش تحلیلی ـ توصیفی است. بدین منظور؛ بررسی تطبیقی موضوع تناسب با بهره‌گیری از گزاره‌های درون‌ متنی با محوریت سوره مائده، بین نظریات علامه طباطبایی در کتاب المیزان و ابن عاشور در کتاب التحریر و التنویر صورت گرفته است. سوره مائده یکی از سوره‌های طوال قرآن است که در اواخر عمر پیامبر نازل گشته و مشتمل بر مجموعه‌ای از احکام و معارف اعتقادی و اخلاقی می‌باشد که با نزول آن دین الهی تکمیل و نعمت بر مسلمانان تمام شده است. در یک بررسی اجمالی موضوعات متنوع و به ظاهر متفاوت این سوره، به گروه‌هایی از آیات هم‌سیاق تقسیم‌بندی شده است. در خاتمه،‌ یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده این است؛ که هر دو مفسر در عین پذیرش پیوستگی آیات، وجوه متفاوتی را برای ارتباط و اتصال آیات قائلند از جمله توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب سور، پیوستگی نام سوره با محتوای آن، نقش زمان و مکان نزول در فهم معانی آیات، که این تفاوت ناشی از اختلاف در روش‌های تفسیری آنان است.

تبیین پیوستگی آیات قرآن کریم در سطح معناشناختی در برخی موارد، از جمله آیه 71 سوره هود، دشوار است. وان دایک معتقد است در تبیین پیوستگی متن باید به سطح کاربردشناختی نیز توجه داشت. او مدل نوینی در این­باره ارائه کرده است. هدف این مقاله بررسی پیوستگی کارگفتی آیه 71 سوره هود بر اساس مدل کلان­ساختار وان دایک به روش توصیفی-تحلیلی است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سوالات است که مدل کلان­ساختار وان دایک چیست و پیوستگی کارگفتی عبارت «فضحکت فبشرناها» بر اساس این مدل چگونه قابل تبیین است. یافته­های تحقیق نشان داد که کلان ساختارِ بخش آغازین سوره، کارگفتِ إعطای فضل به مؤمنان و عذاب منکران است. کلان­کارگفتِ داستان، آماده­سازی بافتِ ذهنی حضرت ابراهیم(ع) و همسرش برای فرزند دار شدن (به عنوان مصداق اعطای فضل) و آماده­سازی ذهن ایشان برای عذاب قوم لوط (به عنوان مصداق عذاب منکران) است؛ در نتیجه، بر اساس پیوستگی کارگفتی در فضای کلان­ساختار، کاربری حرف فاء در «فضحکت» مبنای معناشناختی و در «فبشرناها» مبنای کاربردشناختی دارد. بر این مبنا، «ضحکت» کنش باگفتۀ «لا تخف» است و نتیجۀ بشارت نیست. از آنجا که بافت ذهنی حضرت ابراهیم(ع) متوجه امنیت همسرشان و نجات قوم لوط است، بشارت فرزند دار شدن به همسر ایشان رسید (فبشرناها).

علم مناسبت یا تناسب، از قضایا و چالش‌های مهم در علوم قرآنی، به شمار می‌رود، چنانکه این دانش در کتاب‌های تفسیری و علوم قرآنی مورد اهتمام و توجه ویژه ی عالمان است. این پژوهش می‌کوشد تناسب آیه ی اکمال را، به روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه مفسران اهل سنت، در گذشته و حال بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تحلیل و تطبیق می‌کند. اگرچه مفسران اهل سنت آرای متفاوتی را پیرامون ساختار این آیه ارائه داده‌اند، اما نظر به سیاق آیه اکمال (بخش سوم آیه سوم سوره مائده) و پیوندش با صدر (بخش اول) و ذیل (بخش سوم) آیه، آن را گزاره‌ای معترضه می‌دانند که در فاصله‌ی بین محرمات پیش از خود و رخصت پس از آن آمده است و توجیهات گوناگونی برای تبیین این اعتراض دارند. در نقد و بررسی این رأی علاوه بر بازخوانی مقوله اعتراض در علم بلاغت و با استناد به نظر مفسران درباره شأن نزول سوره مائده (در مدینه و پیش از حجه الوداع) و تفاوت زمانی و عدم پیوستگی نزولی آن با نزول آیه اکمال (در مکه و روز عرفه یا غدیر خم) قابل تأمل است. و پس از نزول آیه اکمال و بر اساس قاعده کلی توقیفی بودن چینش آیات شاهد پیوستگی قرائتی و استدلالت تفسیری دال بر پیوستگی آن آیه هستیم.

دراین پژوهش تلاش شده است با رویکرد علمی ـ دینی و به روش توصیفی ـ تطبیقی مؤلفه های هوش هیجانی از منظر قرآن کریم و علم روانشناسی با نگرشی نو تحلیل و مورد بررسی قرار گیرد.ابتدا مفاهیم و کلید واژه ها مورد بررسی قرار گرفته و تبیین می شوند و سپس با توجه به مؤلفه های هوش هیجانی از لحاظ علمی و نظر اندیشمندان غربی و تطبیق هوش هیجانی بر آموزهای قرآنی مورد مطالعه قرار می گیرد که بدین منظور مقدمتاً هوش هیجانی و تاریخچه آن در آثار و مطالعات روانشناسان بررسی شده است. در بخش علمی، مفاهیم هوش از نظر جمعی از صاحبنظران در این زمینه مطرح می گردد. انسان موجودی مرکب که دارای فطرت، غرائز و هیجان می باشد.برای بهتر زیستن شایسته است با هدایت و کنترل هیجان و احساسات آسیب های فردی اجتماعی را کاهش دهید. قرآن کریم برای مراتب تکامل انسان روش های خاصی ارائه داده است. در بخش پایانی با توجه به نظرات اندیشمندان دینی و استنباط عقلی و نقلی، هوش به عنوان بخشی از فعالیت عقل مطرح شده است، در مبحث بعد انسان، عقل نظری وعقل عملی و اینکه چگونه می توان هیجان را مدیریت و کنترل کرد، مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج بدست آمده نشانگر آنست که عقل، کتاب و وحی بهترین کنترل کننده هیجان ها در ابعاد مختلف مانند کنترل تکانه ها، همدلی، نیک پنداری می باشند؛ سپس برای بررسی این موضوع از گنجینه های غنی و هدایت گر قرآن کریم و نظر دانشمندان علم و دین مورد استفاده قرار گرفته اند، خصوصا آن که قرآن کریم راه و روش را به صورت کامل بیان فرموده است. نتایج حاصله از پژوهش حاکی از آن است که هوش‌هیجانی از نظر علمی مفهومی نو می‌باشد که در بیشتر آموزه‌های دینی و تعالیم قرآنی مورد توجه فراوانی قرار گرفته است.

نزاهت بیان به معنای پیراسته بودن واژگان از بدزبانی و سخن ناهنجار است که شنیدن آن باعث آزردگی خاطر مخاطب می‌شود. آنچه در بین علما و مفسران رایج است این است که خداوند والاترین محتوا را با الفاظی زیبا و جذاب در قرآن بیان کرده تا جایی که حتی در بیان ناگوارترین مطالب، در عین صراحت ورسایی با رعایت تمام موازین ادبی و اخلاقی، پیام خود را ارائه داده و از نزاهت دور نمانده است. اما شاهد آیاتی در قرآن هستیم که در ظاهر امر و مطابق با ادبیات عرب و فهم کاربران، در آن‌ها نزاهت رعایت نشده و در گام اول چنین به نظر می رسد که این مفردات قرآنی حاوی ‌نوعی توهین و تخریب است. مقاله حاضر با روش توصیفی و کتابخانه ابتدا نظر مخالفان عدم نزاهت بیانی و استدلالات آنها را بررسی و نقد می کند و سپس با گردآوری نظر مفسرانی که این الفاظ را دال بر تحقیر و توهین می دانند و نقد و بررسی دلایل آنها به این نتیجه می رسد که، با در نظر گرفتن تمام استدلالات و توجیهات مفسران و فارغ از پرداختن به ماهیت، صفات و ویژگیهای مخاطبان و استحقاق آنان برای چنین کاربری، و با توجه صرف به گوینده و کاربر این الفاظ یعنی خداوند متعال که مجمع اتم و اکمل صفات جلالیه و جمالیه است، چنین برداشت می شود که نفس چنین کاربری از جانب ذات اقدس الهی دلالت بر ترجیح و اولویت «صراحت بیان» در مقابل «نزاهت بیانی» است.

نیکلاس ولترستورف در کتاب "تأملاتی فلسفی بر ادعای تکلم خدا" مدعی دیدگاهی در باب ماهیت وحی به مثابه"فعل گفتاری" خدا شده است. او با توسل به نظریه فعل گفتاری آستین مدعی است خدا فراتر از وحی، تکلم کرده است.مراد او از تکلم نیز معنای تحت اللفظی وحقیقی است و نه مجازی.لب ادعای او این است که خدا فعل گفتاری انجام داده است اما با واژه سخن نگفته و تکلم خدا با اصوات مادی صورت نپذیرفته است.پس وقتی می گوییم"خدا سخن می گوید" به معنای دقیقتر خدا فعل ضمن گفتاری انجام می دهد . وحی به مثابه فعل ضمن گفتاری خدا، نیازمند پذیرش پیشفرض ها، مبانی و پیامدهای هستی شناسانه و معرفت شناسانه خاصی است . در این مقاله تلاش شده است ابتدا مبانی زبان شناسانه این نظریه و مؤلفه های آن مورد کنکاش قرار گرفته و سپس به چند و چون کاربست این نظریه در وحی شناسی ولترستورف پرداخته شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.