جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا رئالیسم انتقادی به‎عنوان یک پارادایم معرفت‎شناختی در فلسفه علم می‏تواند در حوزه روش‎شناسی و به‎ویژه روش‏ها‏ی پژوهش به علوم اجتماعی کمک کند یا نه؟ این متن معتقد است گراندد تئوری به‎عنوان یک روش پژوهش در حطیه تفسیری می‏تواند ابزارهای لازم را برای پژوهش در مورد علیت و زمینه در اختیار رئالیسم انتقادی قرار دهد. از دید رئالیسم انتقادی جهان مکانیزم‎های دارد که رویداد‏ها‏ و حوادث را خلق می‏کند. برای شناخت این مکانیزم‏ها‏ رئالیسم از استراتژی پس‎کاوی و مفاهیم انتزاعی و مدل‏ها‏ استفاده می‏کند. این پارادایم می‏تواند طرح‎های تحقیقایی ارائه کند که روش‎های تحقیق مختلفی را به‎کار می‏گیرد. طرح پهنانگر روش کمّی را در قلمرو تجربی، وقوعی و طرح ژرفانگر روش کیفی را در قلمرو واقعی به‎کار می‎برد. طرح تلفیقی از هر دو بهره می‎گیرد. طرح دیگر این است که رئالیسم انتقادی از روش‎های خاص استفاده می‏کند؛ برای مثال روش تاریخی و گرانددتئوری. رئالیسم انتقادی با ارائه مدل ساختار −مکانیزم−زمینه− رویداد با دامنه زمانی کوتاه‎مدت از گرانددتئوری استفاده می‎کند. ماتریس موقعیتی گرانددتئوری شامل شرایط علّی،شرایط زمینه‎ای و مداخله‎گر، استراتژی‎های تعاملی و پیامد است. اگر این سه عنصر هنگام مطالعه کم و بیش حضور داشته باشند، گراندد تئوری می‏تواند روش تحقیق رئالیسم انتقادی در مطالعات با دامنه‎ کوتاه‎مدت باشد.

هگل سیر تحول روح را باتحول در آگاهی حسی، خودآگاهی، عقل،روح، دین وعلم مطلق تشریح می‌کند. در این مسیر آگاهی به روش دیالکتیکی دربستر تاریخ حرکت می‌کند. لذا معرفت امری تحولی، خود یابنده و پویا تلقی می‌گردد. از سوی دیگر مانهایم معرفت را از منظری متفاوت در موقعیت‌های اجتماعی آن مورد توجه قرارمی‌دهد. به نظر او توجه به مبنای وجودی معرفت، آن را از ناب و ایستا بودن خارج و در بستر اجتماعی قرار می‌دهد.براین اساس می‌توان گفت هگل معرفت را دربستر تاریخی و مانهایم آن را دربستر اجتماعی قرارمی‌دهند و از معرفت شناسی مرسوم در عصرخود فراترمی‌روند. این مقاله بانگاهی به رویکرد پدیدار شناسی هگل می‌کوشد تاثیر پذیری مانهایم از وجه نظرات مزبور را مورد توجه قراردهد. به عبارتی مفهوم معرفت نزد مانهام چه نسبتی با ویژگی‌های شناخت فلسفی هگل دارد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد مانهایم با طرح مفاهیم اساسی هم چون تاریخ، ایدئولوژی، آگاهی کاذب، کنش وکردار، کلیت، معرفت وحقیقت که درسیر تکوین جامعه شناسی او نقش مهم دارند ازپدیدارشناسی روح هگل تاثیر پذیرفته است. بدین ترتیب می‌توان گفت مانهایم مفاهیم هگلی آگاهی و دانش را درحیطۀ جامعه شناسی معرفت خود بسط وتوسعه داده است.