جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع سیاست خارجی به‌طور عام و اصول سیاست خارجی به‌طور خاص، در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی‌جویی است؛ از این‌رو می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. در این پژوهش با استفاده از روش‌های تحلیل محتوا و معنی‌شناسی،اصل «حکمت» در اندیشه سیاسی و قرآنی آیت‌الله خامنه‌ای مبنای تحلیل و تبیین قرار گرفته است.نخست پس از تحلیل اصل حکمت در قرآن و گردآوری مقولات و مؤلفه‌های این اصل، در گام پسین، آنها را با مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای مقایسه کرده، شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش، حکمت قرآنی و حکمت در سیاست خارجی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای جدای از یکدیگر نیستند؛ زیرا کسی که بهره‌ای از حکمت قرآنی داشته باشد، اندیشه او مستحکم می‌شود و چنین کسی در سیاست خارجی بر اساس خِرَد عمل می‌کند نه بر اساس احساسات. همچنین فرد حکیم از نظر قرآن، حقایق عالم را درک می‌کند و به مصالح و منافع آگاه است و مسلماً چنین کسی در سیاست خارجی به منافع و شرایط لازم و بهره‌هایی که باید از رابطه با دنیا گرفت، آگاه است.

موضوع سیاست خارجی در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی جویی است؛ ازاین‌رو می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. یکی از مقوله‌های بسیار مهمی که در سیاست خارجی اسلامی مطرح است، «صلح» است؛ موضوعی که توسط آیت‌الله خامنه‌ای در بیانات و پیام‌های مختلف به آن اشاره شده است. بر این اساس، پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل محتوا و روش معناشناسی درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که مستندات قرآنی صلح در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای کدام‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش پس از تحلیل صلح در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای و تبیین معناشناسانه صلح در قرآن کریم به بازشناسی این اصل پرداخته‌ شده است؛ بدین معنا که مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای با مقولات و نتایج مفهوم مورد نظر در قرآن کریم مقایسه شده و شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده و مشخص شده است بیانات رهبر انقلاب اسلامی به چه میزان بر اساس مستندات قرآنی است. بر اساس یافته‌های پژوهش، سلم در قرآن کریم با مفهوم مصطلح «صلح» ترادف بیشتری دارد و رهبر انقلاب اسلامی برای صلح به‌عنوان یکی از اصول سیاست خارجی به آیه 8 سوره ممتمنه و آیه 128 سوره نساء استناد جسته است. بر این اساس دولت اسلامی باید پیشنهاد سازش از سوی کافران را بپذیرد، درصورتی‌که آنان تهاجم نکرده و نکنند.

موضوع سیاست خارجی در آموزه‌های قرآن کریم قابل پی‌جویی است؛ از‌این‌رو، می‌توان آنچه امروزه در سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی دنبال می‌شود را با آیات قرآن کریم سنجید. یکی از مقوله‌های بسیار مهمی که در سیاست خارجی اسلامی مطرح است، «استکبارستیزی» است، موضوعی که توسط امام خمینی (رحمه‌الله علیه) مطرح شد و آیت‌الله خامنه‌ای نیز در بیانات و پیام‌های مختلف به آن اشاره کرده است. بر این اساس، پژوهش حاضر براساس روش تحلیل محتوا درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است که مستندات قرآنی استکبارستیزی در اندیشۀ سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای کدام‌اند؟ برای پاسخ به این پرسش پس از تبیین مفهوم استکبار، براساس روش تحلیل محتوا به بررسی این مفهوم در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای پرداخته، سپس در قرآن کریم بازشناسی شده است؛ بدین معنا که مقولات و نتایج حاصل از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای با مقولات و نتایج مفهوم موردنظر در قرآن کریم مقایسه شده و شباهت‌ها، تفاوت‌ها و میزان تناظر آن‌ها سنجیده شده و مشخص شده است بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی به چه میزان براساس مستندات قرآنی است. براساس یافته‌های پژوهش، در آیات قرآن به بیشتر مقوله‌هایی که در تحلیل بیانات آیت‌الله خامنه‌ای استخراج شده، اشاره شده است. این مقوله‌ها عبارت‌اند از: مفهوم استکبار، ویژگی‌های استکبار، عوامل پیدایش استکبار، علل مبارزه با استکبار و عدم سازش با آنان، راه‌های مبارزه با استکبار، رویکردهای مختلف در مواجهه با استکبار.

مفسران فریقین از قرون نخستین تاکنون دیدگاه‌های مختلفی را در رابطه با آیه 141 نساء «... وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً» (نساء:141) داشته‌اند و احکام فردی و اجتماعی فراوانی را از آن استنباط نموده‌اند؛ براین اساس و با روش توصیفی تحلیلی این مقاله درصدد پاسخ‌گویی به این سؤال اصلی است: آیه نفی سبیل چه تأثیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته است؟ براساس یافته‌های پژوهش مشخص گردید بهترین دیدگاه، مفهوم عام آیه است؛ زیرا واژه "سبیل" که به اصطلاح از قبیل" نکره در سیاق نفى" است افاده عموم می‌کند، بنابراین، آیه دارای مفهومی عام است که می‌تواند شامل «نفی سلطه در تکوین و در حوزه تشریع احکام و نفی غلبه در حوزه احتجاج و برهان» باشد. همچنین براساس یافته‌های پژوهش مشخص گردید سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از اصول قانون اساسی است در بسیاری از موارد با توجه به آیه نفی سبیل بنا شده است و بسیاری از اصول سیاست خارجی برگرفته از همین آیه است. از جمله اصولی که این آیه با آن ارتباط دارد، اصل عزت، اصل استقلال و اصل نفی رابطه سلطه‌گری و سلطه‌پذیری است.

اگر کلمات را ظاهر و جسم متن به حساب بیاوریم، بافت، باطن و روح آن محسوب می‌شود. کلمات بر اساس بافت معنا می‌پذیرند و بی‌توجهی به آن به منزله تفسیر به رأی متن است. اما چگونه می‌توان به بافت دست یافت؛ به ویژه در متنی چون قرآن که فاصلۀ زمانی گسترده‌ای با عصر ما دارد؟ این هدف چگونه محقق می‌شود و با چه سازوکاری می‌توان به نمایی بازسازی‌شده از آن اعصار دست یافت؟ رسیدن به این هدف بسیار پیچیده است و همکاری علوم متعددی را می‌طلبد. در بازسازی یک بافت، زمینه‌های متعددی چون سیاست، اقتصاد، فرهنگ و دین دخیل می‌باشند که هر کدام از آن‌ها ابزارهایی مخصوص به خود را برای بازسازی نیاز دارد. در این بین اگر به دنبال بازسازی بافت دینی باشیم، دانشی چون جامعه‌شناسی دین، ظرفیت مناسبی را برای این هدف دارا می‌باشد. نویسندگان این مقاله، متکی بر همین قابلیت سعی کرده‌اند تا با استفاده از یکی از روش‌های موجود در جامعه‌شناسی دین به عنوان روش تحلیل کارکردگرایی، قابلیت این دانش را در بازسازی بافت بت‌پرستی عصر جاهلیت به آزمون گذارند. بر همین اساس مشخص شد که بت‌پرستی در جزیرةالعرب سه کارکرد امنیتی، میثاقی و هنجاری را دارا بوده است و به سبب همین ویژگی‌های مثبت بوده که عرب جاهلی اقبالی زیاد به آن داشته است.

احادیث طینت ازجمله روایات کلامی است که در کتب حدیثی شیعه همچون اصول کافی از شیخ کلینی، التوحید از شیخ صدوق و دیگر منابع معتبر آمده است. باتوجه‌به بحث‌های ریشه‌دار جبر و اختیار بین مذاهب و فرقه‌های مختلف مسلمانان، فهم صحیح این روایات می‌تواند به بخشی از اختلافات کلامی مسلمانان و نیز اختلاف کلامی بین مسلمین و پیروان ادیان دیگر پایان دهد یا دست‌کم تفسیر و دیدگاه جدیدی را در بین صاحب‌نظران مطرح کند. نگارنده دراین‌باره، پس از تبیین معنای طینت و اهمیت آن از نظر آموزه‌های دین اسلام، با استناد به منابع اسلامی به این نتیجه رسیده است که این احادیث را می‌توان براساس علم الهی تأویل کرد؛ زیرا اولاً چنین تأویلی منافی با اختیار نیست، ثانیاً آیات شریفۀ قرآن و خانوادۀ حدیثی(احادیث مربوط به سعادت و شقاوت، فطرت، علم الهی و عدل الهی) آن را تأیید می‌کند.

بحث تناسب از مباحث علوم قرآنی در بحث اعجاز بیانی است که از همان ابتدا مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی بوده و در آثار خود نیز تا حدودی به آن پرداخته‌اند. امروزه نیز مفسران برای تفسیر قرآن کریم از آیات نظیر و مشابه استفاده می‌کنند، امّا تاکنون روش خاصی در این زمینه ارائه نشده است. لذا این نوشتار درصدد پاسخ گویی به این سوال اصلی است که با چه معیارهایی می‌توان پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم را بررسی کرد و نتیجه این مطالعه بیانگر چه پیوستگی‌های شبکه‌ای در سوره مبارکه ذاریات است؟در همین راستا پس از تبیین معنای تناسب، اهمّیت و انواع آن به معیارهای پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم پرداخته شده است. این معیارها شامل تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب میان مجموعه‌ای از سور، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان، نظائر آیات، سجع، سیاق، غرض مشترک، موضوع مشترک و واژگان کلیدی می‌شود. در ادامه نیز با استفاده از معیار‌های تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان ،غرض مشترک سوره الذاریات با دیگر سوره‌های قرآن کریم، سجع و موضوع مشترک از طریق نظائر آیات مشخص شده است که سوره الذاریات از طریق غرض مشترک با سوره های الأعراف، هود، الصافات، القمر، ق، المرسلات و النازعات، از طریق سجع با سوره های المرسلات و النازعات و از طریق موضوع مشترک از طریق نظائر آیات با سوره های مختلفی در ارتباط است ولی بیشترین سوره‌هایی که موضوعات سوره الذاریات در آن تکرار شده‌اند و می‌توان گفت بیشترین ارتباط را دارند، عبارتند از: الأعراف، هود، فصّلت و القمر. از بین سوره‌های مذکور نیز بیشترین ارتباط را ابتدا با سوره المرسلات و سپس سوره النازعات دارد.