جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محیی­الدین ابن­عربی(560-638هـ) عارف بزرگ اسلامی در سدۀ ششم و هفتم هجری، اندیشه­های خاصی را وارد عرفان اسلامی کرد. بخشی از این اندیشه­ها تحت­عنوان وحدت­وجود، پس از او در بسیاری از متون عرفانی صبغۀ ویژه­ای دارد. شاه­داعی شیرازی(810-870هـ)، شاعر و عارف سدۀ نهم هجری از کسانی است که تأثیرات فراوانی از ابن­عربی پذیرفته­است. او در شرح نسائم گلشن که بر گلشن راز شیخ­محمود شبستری نوشته، به افکار ابن­عربی پرداخته­است. به­علاوه در لابه­لای دیوان غزلیات و ستّه­اش – به­ویژه مثنوی مشاهد- به­وفور جوانب فکری ابن­عربی، مخصوصاً مسئلۀ وحدت­وجود، دیده­می­شود. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام­شده و اطلاعات و داده­ها با استفاده از فیش جمع­آوری شده­است. نتیجه­ پژوهش به­خوبی نشان­می­دهد که شاه­داعی اندیشۀ وحدت­وجودی خود را از محیی­الدین ابن­عربی وام­گرفته­است و آن را با بهره­گیری از تمثیلات و تبیینات خود ساده­کرده و آن را به­گونۀ دیگری بیان­کرده­است.

در این مقاله سعی داریم نشان دهیم که آشنایی زدایی (Defamiliarization) اساسا رویکردی فلسفی به پدیده ها مخصوصاً در ساحت زبان و ادبیات و شعر است. در این راستا رویکرد ساختارشکنانه دریدا به مثابه تفاوط قرابت بیشتری با مفهوم آشنایی زدایی شکلوفسکی دارد.. اساساً ذهنیت ما امری زبانی است و در این میان شعر تبلور این نوع ذهنیت است. از این رو می توان گفت که ذهنیت در بافت زبانی ساخته می شود و در تفکر پساساختارگرایانی مثل بارت، دلوز، دریدا، لیوتر این ساخته شدن همواره در قالب زبان شکل می گیرد. آنچه بطو خاص در تفاوط(difference) دریدایی و بطو عام در آشنایی زدایی شکلوفسکی در خصوص زبان حائز اهمیت است این است که هرگز نمی توانیم بگوییم کاملاً به معنای یک کلمه یا جمله یا عبارت رسیده ایم و دیگر تمام. معنا هرگز در یک جهان به طور تمام و کمال حضور ندارد؛ لیکن در این نوشتار به هنجارگریزی به مثابه آشنایی زدایی در اشکال مختلف می پردازیم و به یکی از این هنجارگریزی ها یعنی از نوع آوایی بسنده کرده و به مصادیقی از اشعار شاعران معاصر ایران از طیف سنتی و رمانتیک در تایید این نوع هنجارگریزی اشاره می کنیم. شاعران مورد بحث در این مقاله عبارتند از سیمین بهبهانی، ملک‌الشعرای بهار، فریدون مشیری و حمید مصدّق.